Eintak - 01.12.1993, Blaðsíða 44

lendingar stofna til veislu vilja þeir hafa hana án
tildurs og skarkala. Þeir stefna frekar að notaleg-
heitum en íburði.
Meira að segja brúðkaup verða hversdagsleg á
Islandi. Það er eins og brúðhjónin hafi gift sig
margoft áður og sjái ekki tilgang í því að blása í
lúðra þótt þau geri það einu sinni enn.
Hátíðir kirkjuársins eru að sama skapi bragð-
daufar á Islandi. Fyrir utan að gefa egg gera þeir
ekkert annað um páska en að banna hvor öðrum að
dansa eftir klukkan tíu á kvöldin. Hvítasunna,
uppstigningardagur og pálmasunnudagur eru
eins og hverjir aðrir sunnudagar, nema hvað það
má heldur ekki dansa á þeim. Á meðan aðrar þjóð-
ir spila út í upphafi lönguföstu láta Íslendingar sér
nægja að borða yfir sig af bakaríisbollum og salt-
kjöti.
Réttlæting
Allir íslendingar væru rífandi snillingar ef einhver
bevítans óheppni hefði ekki hent þá - og þá helst í
æsku. Fyrr á öldinni var algengasta afsökunin sú
að þrátt fyrir óslökkvandi menntunarþorsta og
stormandi gáfúr hafði fólk ekkert að lesa í sveitinni.
Annar hvor maður eldri en sjötugt þykist því hafa
lesið Eglu hundrað sinnum sem barn. Hinn helm-
ingurinn vill gera enn betur og segist ekki einu
sinni hafa haft Eglu til að lesa og neyðst til að rýna í
markatalið daginn út og daginn inn. Og oft við
slæmt ljós.
Seinni tíma afsakanir taka mið af tísku og tíðar-
anda. Ein kynslóð kennir lífsbaráttunni og hús-
byggingum strax á unglingsárum um, næsta
steingeldu skólakerfi og nú er í tísku að halda því
fram að maður gæti notið sín ef foreldrar manns
hefðu ekki verið alkar og misnotað mann kynferðis-
lega langt fram eftir aldri.
Rörsýni
íslendingar hafa aldrei verið elskir að aðalatriðum
hvers máls. Þau eru oftast óspennandi og bjóða
ekki upp á eins skemmtilegar deilur og smáatriðin.
Þau eru hins vegar heimavöllur íslendingsins.
Svokölluð heimsmál eru þannig óþekkjanleg
þegar þau koma til íslands. GATT-samningurinn
snýst ekki lengur um frjálsa verslun og sameigin-
legan hag allra þjóða af henni, heldur um kalkúna-
læri og einhvern bónda uppi í Kjós. Evrópu-
bandalagið snýst ekki lengur um frelsin fjögur,
heldur um eignarrétt á afdölum sem flestum voru
gleymdir og enginn kærði sig lengur um. Hrun
kommúnismans og minnkandi líkur á alheims-
styrjöld umbreytist í gjaldþrot Þjóðviljans og
minnkandi líkur á atvinnu á Suðurnesjum.
Það er því ekki að furða þótt alíslensk stjórnmál
séu skrítin og laus við grundvallaratriði. I vetur
hafa þau að mestu snúist um skóladagheimili
hjúkrunarfólks.
Samkennd
Þótt íslendingar séu miklir deilumenn og leiðist að
vera sammála hafa þeir innra með sér sterka sam-
kennd með löndum sínum. Þessi samkennd kem-
ur í ljós þegar Paul Watson kemur til landsins,
þegar íslensk stúlka fer utan að taka þátt í fegurðar-
samkeppni og varir á meðan íslenska landsliðið í
handbolta vinnur leik og leik í undanriðlum
heimsmeistarakeppninnar.
En þessi samkennd þjóðarinnar á sér aðrar birt-
ingarmyndir. Innlend dagskrárgerð magnar hana
til dæmis upp. Ef vont sjónvarpsleikrit er sent út
taka allir íslendingar það sem persónulega móðg-
un. Áramótaskaupið er sameign þjóðarinnar. Og ef
Helga E. Helgasyni svelgist á setningu grípur öll
þjóðin púða, heldur honum fyrir andlitinu og fer
með hljóða bæn um að maðurinn hrökkvi nú ekki
upp af.
Sérdrægni
íslendingar eru sannfærðir um að þeir séu ein-
stakir meðal þjóða og á einhvern hátt mikilfeng-
legri en útlenskir menn. Hvers vegna vita þeir
ekki og velta því í raun lítið fyrir sér.
Stundum hafa þeir þó gripið á lofti hagtölur og
notað þær sem sönnun á sérstöðu sinni. íslending-
ar voru einu sinni allra þjóða elstir, en eru það ekki
lengur. Þeir voru líka einu sinni ríkari en flestar
þjóðir, en eru það ekki lengur. Einu sinni sváfu
Hjá (slendingum eru
prinsipp til að brjóta þau.
Allir íslendingar eru
Ragnarar Reykásar inn
við beinið. Ef ekki er
hægt að kaupa þá til að
skipta um skoðun og
taka U-beygju frá fyrri af-
stöðu, þá gera þeir það
ókeypis.
þeir á bak við ólæstar dyr, en gera það ekki lengur.
Þannig hafa fleiri sannanir um sérstöðu íslend-
inga fallið. Það eina sem er eftir er að íslendingar
borða meira af sykri en aðrar þjóðir og tala lengur í
farsíma.
En þetta hefur hins vegar engin áhrif haft á trú
Islendinga á sérstöðu sinni. Þeir ansa því ekki að
hegða sér eins og aðrir og eru sífellt að leita að ís-
lensku lausninni. Þess vegna eru til svo mörg
óleyst vandamál á íslandi.
Skinhelgi
Islendingar eru allra þjóða ákafastir þegar kall
kemur að utan um hjálp til þeirra sem eiga um sárt
að binda. Ákefð þeirra byggist hins vegar frekar á
íþróttaanda en samúð. Þeir taka slíkar safnanir
eins og hverja aðra keppni við aðrar þjóðir. Þeir vilja
vinna þær eins og þeir hafa lagt aðrar Norður-
landaþjóðir árlega í 200 metrunum.
I raun hafa Islendingar ógeð á kaunum heims-
ins. Innst inni fýrirlíta þeir svangt fólk fyrir að eiga
ekki að borða og landflótta fólk fyrir að geta ekki
sætt sig við smá harðræði heima fýrir. íslendingar
hafa ekki hleypt einum einasta flóttamanni inn í
landið sem óskað hefur hér hælis án milligöngu ís-
lenska Rauða krossins.
I raun er erfiðara fýrir landlausan mann að fá
afdrep á Islandi en alþýðuflokksmann að komast
hjá vegtyllum í alþjóðlegum stofnunum.
Snobb
Islendingar halda sig búa í samfélagi án stétta-
skiptingar. Að hjá þeim sé aðeins ein stétt: Smá-
kóngar. Að allir séu þeir sjálfs síns herrar og einsk-
is annars.
Sjálfsímynd þeirra er bóndans sem rakst inn í
fermingarveislu í Kristjánsborgarhöll, knúsaði
helstu drottningar og prinsessur Evrópu og kunni
ekki annað en að þúa kóngana.
Þessi sjálfsímynd er að sjálfsögðu röng eins og
allar sjálfsímyndir. Það kann að vera að Islendingar
skiptist ekki í stéttir. Það sannar þó ekki að í þá
vanti snobbið. Aðeins að þeir þurfa minna bil milli
manna til að byrja að snobba.
Sumt fólk á íslandi hefur verið gert nánast
óvirkt með snobbi. Til dæmis var svo mikið snobb-
að fýrir Jóhannesi Nordal að hann varð hálf
áhrifalaus. Menn bugtuðu sig og beygðu fýrir hon-
um, en heyrðu aldrei hvað hann sagði. Þeim fannst
einfaldlega að það hlyti að vera fýrir ofan sinn skiln-
ing.
En það sem sker íslenskt snobb frá snobbi ann-
arra þjóða er líklega fýrst og fremst að íslendingar
hafa þróað snobbið sitt svo langt að þeir geta
snobbað fýrir sjálfum sér. Þannig snobbaði Guð-
rún Helgadóttir fyrir embætti forseta sameinaðs
þings og þannig snobbar Vigdís Finnbogadóttir
fyrir embætti forseta íslands - líklega vegna þess
að þegar maður er forseti getur maður ekki snobb-
að fyrir neinum nema sjálfum sér.
Staðfestuleysi
Ein þversögnin í þjóðarsál Islendinga er sú að þeir
búa yfir fádæma dómhörku, en eru á sama tíma
einstaklega fljótir að fyrirgefa. Ástæðan fýrir þess-
ari sveiflu er önnur lyndiseinkunn - aumingja-
dýrkunin.
Tökum dæmi:
Þegar Albert Guðmundsson var bankaráðs-
formaður Útvegsbankans og jós peningum bank-
ans til Alberts Guðmundssonar, stjórnarformanns
Hafskips, fannst þjóðinni það ekki nógu sniðugt.
Og þegar Hafskipsmálið varð að vondu rnáli varð
hún tryllt. Hún heimtaði fórnir og að Albert segði
af sér. Og hún varð trylltari eftir því sem það dróst.
Þegar Þorsteinn greyið Pálsson lét loks verða af
því að reka Albert úr stjórninni gerðist undrið.
Samúðin snerist við. Þorsteinn varð skúrkur í stað
Alberts sem varð hins vegar þjóðhetja og fyllti
Þórscafé í miðri viku. Hann átti orðið bágt og því
elskaði þjóðin hann eins og hvern annan aumingja.
Og þegar hún fékk til þess tækifæri kaus hún Al-
bert aftur á þing. Ekki bara einu sinni, heldur sex
sinnum.
Þetta er náttúrlega fýrst og fremst saga um
staðfestuleysi, en það er einn ríkasti þáttur þjóðar-
sálarinnar. Hjá Islendingum eru prinsipp til að
brjóta þau. Allir Islendingar eru Ragnarar Reykás-
ar inn við beinið. Ef ekki er hægt að kaupa þá til að
skipta um skoðun og taka U-beygju frá fyrri af-
stöðu, þá gera þeir það ókeypis.
r EPRUSKAPUR
Islendingar eru ekki sérlega teprulegir inn við
beinið, heldur er þeim gjarnt að nota tepruskapinn
sem eins konar brynju. Hann er góð fýrsta afstaða
og tryggir að menn fari ekki að hampa ódæðis-
mönnum eða sýna sóðaskap einhverja velvild. Is-
lendingar eru nefnilega stillt þjóð og vilja ekki Iáta
standa sig að einhverri óþekkt.
Og þar sem íslendingum er flest annað tamt en
44
EINTAK DESEMBER