Eintak - 01.12.1993, Blaðsíða 112

„Steinar var utangarðsmaður í samfélaginu, en
langt í frá utangarðsmaður í listrænu tilliti," segir
Guðbergur Bergsson. „Bókmenntafólk leyfði sér að
krækja hjá Steinari því hann var yfirleitt fullur og
bækur hans týndust í umræðunni; fólk fjallaði í
mesta lagi um hann af vorkunn, og hann var
óheppinn með stuðningsmenn því þeir vildu öðru
fremur gera úr honum utangarðsskáld. Þjóðin ger-
ir ekki greinarmun á skáldskap og raunveruleika
og það er leiðinlegur þáttur í þjóðlífinu. Steinar
sjálfur átti líka erfitt með að skilja milli bók-
mennta og veruleika og gat því orðið líkur því
fólki sem hafði ímugust á honum. En það er
skortur á æðri menningu að hafa ekki getað séð
kostina í bókum Steinars og verk hans verða
sjálfsagt aldrei lifandi innan íslenskra bók-
mennta af þeim sökum. Það eru aðeins vand-
látir fagurkerar sem leita til hans. En núna eft-
ir dauða hans er von til þess að fólk fari að meta
verk hans út frá ótvíræðu gildi þeirra, en ekki
því hvort höfundurinn hafi verið fátæk fylli-
bytta.“
„Hann var mjög sérstakur höfundur,“ seg-
ir María Kristjánsdóttir. „Málfar hans var ekki
lesið af bókum heldur vörum almennings.
Stundum var eins og hann hefði tekið upp á
band og skráð það síðan niður. Hann opnaði
okkur líka sýn inn í heim utangarðsmanna."
Brjóstumkennanlegur pabbi
„Hann var ekki sá pabbi sem ég óskaði mér
sem barn,“ segir Sigríður Steinarsdóttir. „En
þegar maður elst ekki upp hjá foreldrum sín-
um hefur maður háleitar hugmyndir um þá og
ég bar mikla virðingu fyrir pabba mínum.
Hann kom stundum í heimsókn til mín upp á
Akranes og það urðu fagnaðarfundir. f önnur skipti
kom hann drukkinn og þá máðist glansmyndin af
honum ansi harkalega off og tíðum. Ég á eina slíka
minningu frá útiskemmtun á Akranesi þegar ég
var sjö ára. Þar hagaði hann sér ósæmilega og það
særði mig mjög djúpt. En fjarlægðin gerir fjöllin
blá og ég fyrirgaf honum alltaf. Það sem er kærast
í minningunni um pabba er að hann vakti áhuga
minn fyrir klassískri tónlist og sendi mér hljóm-
plötur úr öllum heimsálfum. Þegar ég var lítil
hlustaði ég jafnan á upphafsstefið úr morgunút-
varpinu sem var menúett eftir Boccerini. Þegar
það hljómaði stóð pabbi alltaf ljóslifandi fyrir mér.
Sterkasta tilfinningin er sú að mér fannst hann oft
vera brjóstumkennanlegur, hann bjó jafnan einn í
litlum herbergiskytrum og á jólunum varð mér oft
hugsað til hans. Eftir að við fluttum til Reykjavíkur
þegar ég var tíu ára keyrðum við amma einn að-
fangadag og sóttum hann niður í eitt kjallaraher-
bergið og tókum hann með okkur heim. Hann
maldaði ekki í móinn, en yfrrleitt var hann lítið
fyrir hátíðir og jólin voru fyrir honum sem hver
annar dagur. En eftir á að hyggja held ég að hann
hafi verið sáttur við þetta val, hann vildi frekar
sýsla við skriftir en vera innan um fólk.“
„Hann leið fyrir að hafa gert lítið fyrir dætur sín-
ar og fékk undir það síðasta bakslag og óra um
hvernig hann gæti bætt fýrir það,“ segir Gylfi
Gíslason. „Hann náði góðu sambandi við barna-
barn sitt rétt áður en hann dó og það gaf honum
mikið.“
„Það vardóttir Elísabetar og þeirra fundum bar
saman fyrir tilviljun," segir Sigríður Steinarsdóttir.
„1 síðasta bréfinu sem hann skrifaði mér lét hann í
ljós þá ósk að hitta barnabörnin sín og kynnast
þeim betur. Það varð ekkert úr því. Ég er ekki frá
því að ég hafi fyrst fengið að kynnast honum af ein-
hverri alvöru eftir að hann var dáinn. Þá fékk ég í
hendurnar dagbækur og segulbandsspólur sem
hann hafði talað inn á. Það var mjög átakanlegt og
sérstakt að verða vitni að því öllu. Hann vann eins
112
„Ég hef hugsað um hvort
hann hafi raunverulega verið
alkóhólisti. Hann tók aldrei
pillur, notaði ekki dóp og
drykkjan var mikið til ásetn-
ingur meðan hún varði, en að
henni lokinni vann hann eins
og berserkur í langan tíma.“
GYLFI GÍSLASON
„Bókmenntafólk leyfði sér að
krækja hjá Steinari því hann
var yfirleitt fullur og bækur
hans týndust í umræðunni,
fólk fjallaði í mesta lagi um
hann af vorkunn, og hann var
óheppinn með stuðnings-
menn því þeir vildu öðru
fremur gera úr honum utan-
garðsskáld.“
GUÐBERGUR BÉRGSSON
„Hann vildi lýsa kvölinni og
til að gera það á sannfær-
andi hátt lagði hann á sig
ótal píslir, hann svelti sig
jafnvel viljandi til að upplifa
hungurverkina, og þannig
fórnaði hann líkama og sál í
hátt í fjörutíu ár.“
SIGRÍÐUR STEINARSDÓTTIR
og berserkur alla tíð og ekki nema brot af því sem
hann skrifaði hefur komið fyrir sjónir fólks. Það var
svo margt sem ég skildi ekki áður. Hann var flókin
manneskja og mikill einfari, stórkostlega vel gef-
inn, en hann átti erfitt með að vera innan um fólk.
Það voru ákaflega fáir sem að skildu hvað hann var
í rauninni mikið skáld, því hann hafði tjáningar-
máta sem fáir gátu lesið. Það er því mikil opinber-
un að heyra hann létta á hjarta sínu. Þrátt fyrir að
hann hafi með drykkju valdið mér sárindum í
gegnunt tíðina á ég auðvelt með að fyrirgefa
honum, því þessar aðstæður hlutu að valda
honum einmanaleika og þá greip hann til
áfengis.
Hann var svo trúr listinni að hann gerði allt
til að sér mætti takast vel upp. Hann bjó einn
og sá varla annað fólk mánuðum og jafnvel ár-
um saman. Hann vildi lýsa kvölinni og til að
gera það á sannfærandi hátt lagði hann á sig
ótal píslir, hann svelti sig jafnvel viljandi til
upplifa hungurverkina, og þannig fórnaði
hann líkama og sál hátt í fjörutíu ár.“
„Ég verð að viðurkenna að ég fylgdist lítið með
skrifum Steinars,“ segir Kristján Sigurjónsson.
„Ég reyndi að lesa bækurnar hans, en gafst
jafhharðan upp. Ég las þó allt sem skrifað var
um bækurnar hans og gladdist þegar vel gekk.
Rétt áður en pabbi okkar dó heimsóttum við
Steinar upp í Víðines þar sem hann bjó. For-
stöðumaðurinn hafði útvegað honum herbergi í
kjallara lítils húss sem stóð skammt frá stofn-
uninni sjálfri. Þar var Steinar með tölvuna sína
og dótið sitt og þar vann hann að skriftum.
Meðan við stóðum við hafði Steinar mjög lítinn
tíma til að tala við okkur, hann var svo upptek-
inn við tölvuna, en það var gaman engu að síð-
ur. Pabbi hafði þá fyrir löngu gefist upp á að reyna
að breyta Steinari og þetta var í alla staði ánægjuleg
heimsókn."
Loks örlar á viðurkenningu
„Hann sagði mér skömmu áður en hann dó að
ætlun hans hefði alltaf verið að búa til nýtt tungu-
mál,“ segir Eyvindur Erlendsson. „Hann gat
dundað sér endalaust við orð, ekki endilega til þess
að skrifa nýjar sögur, heldur til að rannsaka tungu-
málið. Stundum tók hann blaðagreinar og setti inn
í tölvuna hjá sér og gat svo setið langtímum saman
við að breyta þeim og umskrifa á víxl. I lifanda lífi
varð hann aldrei fjölmiðlamatur, seldist lítið og var
talinn sérvitur, klikkaður og fullur. Mér datt þá
aldrei í hug að hann næði undir þykkt skinnið á
þjóðinni. En ég er farinn að trúa því núna.“
„Djúpið sem er mín uppáhaldsbók er meira
sónata en bókmenntaverk," segir Jón Proppé.
„Hann leitar mikið í önnur listform í verkum sín-
um, sérstaklega tónlist. Hann var hæfileikaríkur
og vel menntaður á öllum sviðurn, en bláfátækur
og byltingarmaður í skrifum og hlaut því aldrei
náð fyrir augum þeirra sem úthluta rithöfunda-
launum. I öllum bókum sínum gekk Steinar mjög
nærrj sjálfum sér og hlífði sér ekki. Það eina sem
hann gerði aldrei upp við var viðskilnaðurinn við
fjölskylduna, en það var jafnframt sú reynsla sem
honum var sárust.“
Steinar hlaut höfundastyrk Ríkisútvarpsins
1991 og var það eina opinbera viðurkenningin sem
hann hlaut ef frá er talin úthlutun úr starfssjóði
listamanna. Útvarpið tók einnig til flutnings tvö af
verkum Steinars hin síðari ár, Strandferð og Torgið,
og keypti önnur tvö verk sem ekki hafa verið flutt.
„Hann var mjög glaður yfir áhuga útvarpsins á
verkum sínum og hann batt ekki síst vonir við út-
varpið í sambandi við kynningu á verkum sínum
erlendis. En það verður að segjast eins og er að hon-
um voru engan veginn gerð fullnægjandi skil,“
segir María Kristjánsdóttir. „Áður en hann dó af-
EINTAK DESEMBER