Morgunblaðið - 18.09.2005, Síða 19

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18. SEPTEMBER 2005 19
Kabúl sem hafði með sér gamlan riff-
il og í verslunarferð á Chicken Street
var, þegar skoðað var í búðir í
húsasundi einu, hægt að finna
verslun sem bauð upp á hundruð
kalashnikov-rifflna. Enn eru milljón-
ir jarðsprengna grafnar í jörðu, haft
var í flimtingum við okkur í heim-
sókninni til Afganistans að allir ættu
sitt eigið vopnabúr í kjallaranum.
Blasir við að það er ekki ákjós-
anlegt að byggja upp lýðræðissam-
fleiri frambjóðendum að fara fram.
Reglurnar eru hins vegar með
þeim hætti, að til að menn yrðu
dæmdir óhæfir til framboðs þurfti
fyrst að sýna fram á að þeir hefðu
hlotið dóma fyrir glæpi; dómskerfið í
Afganistan hefur hins vegar verið
ónýtt svo lengi, menn hafa leyst
deilumál eftir öðrum leiðum, að
margir sleppa í gegnum þessa síu
sem það hefðu ekki átt að gera.
Þá heyrast raddir um að Banda-
ríkjamenn hafi komið í veg fyrir að
ýmsir, sem þeir telja mikilvæga
bandamenn í hinni svokölluðu bar-
áttu gegn hryðjuverkum, yrðu
dæmdir úr leik. Er ljóst að ekki allir
eru jafn ánægðir með þessi afskipti
Bandaríkjamanna.
Mikið af vopnum í umferð
Það er annars gífurlega mikið
magn af vopnum í umferð í Afganist-
an, ég gekk framúr manni í miðbæ
félag við aðstæður, þar sem fjöldinn
allur af smákóngum hefur yfir að
ráða einkaher og miklu magni vopna;
sem hann gæti kosið að beita ef hlut-
ir þróuðust með öðrum hætti en
hann kýs. Á hinn bóginn er ekki
hægt að kippa öllum vopnum úr um-
ferð í einu vetfangi; umræddir aðilar
verða auðvitað að skynja að aðstæð-
ur hafi breyst með þeim hætti, að
rétt og eðlilegt sé að vopn séu fjar-
lægð úr hinni pólitísku jöfnu.
Er óhætt að álykta að sú stund sé
ekki runnin upp, að nægilegur stöð-
ugleiki hafi skapast í Afganistan til
að þetta verði. Bandarískir hermenn
í suðurhluta landsins lenda enn iðu-
lega í bardögum við leifar liðs talib-
anastjórnarinnar og al-Qaeda, svo
dæmi séu nefnd. Annars konar árás-
ir hafa einnig átt sér stað, m.a. gegn
fulltrúum alþjóðastofnana og hjálp-
arsamtaka.
Sagðist James L. Jones, æðsti yf-
irmaður herafla NATO í Evrópu
(SACEUR), hins vegar á frétta-
mannafundi sem ég sótti í Kabúl
ekki telja að árásir í landinu væru
skipulagðar af nákvæmni af talibön-
um eða al-Qaeda. Árásirnar væru oft
tilviljanakenndar, þær beindust ekki
alltaf að erlendum herjum, stundum
tengdust þær fremur glæpastarf-
semi og/eða valmúaræktinni í nokkr-
um héruðum landsins; en sem kunn-
ugt er er hvergi framleitt meira
heróín en einmitt í Afganistan.
Flestir þreyttir á stríði
Um tuttugu þúsund bandarískir
hermenn eru í Afganistan sem hluti
af svokölluðu „bandalagi“, þeirra
hlutverk er að elta uppi leifar al-
Qaeda og talibana. En bandarískir
hermenn í Afganistan starfa einnig
undir merkjum ISAF, alls eru nú um
ellefu þúsund hermenn á vegum
ISAF í landinu. Það eru því um þrjá-
tíu þúsund erlendir hermenn í Afg-
anistan.
Þetta er ekki mikill fjöldi, spurn-
ing hvort hægt sé að kalla slíkt lið
hernámslið, eins og sumir hafa gert.
Þeir Afganar sem við ræddum við
gengu ekki svo langt – en það virtist
vera stutt í að til þess gæti komið; og
þá væri illt í efni. „Við erum ekki álit-
in hernámslið hérna, renni sá dagur
upp að þetta gerist þá er það hinn
sami dagur og við verðum að yfir-
gefa þetta land,“ sagði fulltrúi
breska utanríkisráðuneytisins, Sus-
an Crombie, sem við hittum að máli í
Mazar-e-Sharif.
Og það er án efa eins gott fyrir
bæði Bandaríkjaher og ISAF að
halda sig við það hlutverk sitt, að
vera réttkjörnum stjórnvöldum Afg-
anistan til aðstoðar svo lengi sem
þau óska eftir því og stuðla að upp-
byggingu í landinu; fari að hitna und-
ir þeim gæti allt farið í bál og brand.
Sagan sýnir að stórveldum hefur
ekki reynst auðvelt að halda Afgan-
istan hernumdu.
„Fólkið er þreytt á átökum, þess
vegna styður það veru ISAF í land-
inu,“ sagði Mohammad Sadiq Mub-
ashir, óháður frambjóðandi í kosn-
ingunum í dag sem við hittum að
máli í Kabúl. „Afganar þurfa á ISAF
að halda í nokkur ár til að standa
vörð um friðinn. En síðan ætti að
halda þjóðaratkvæði um veru þeirra
hér. Og ef Afganar vilja að þeir fari
þá eiga þeir að fara. Neiti þeir væru
Afganar í fullum rétti að neyða þá til
að fara.“
Sömuleiðis gæti farið að hitna
undir Hamid Karzai forseta ef hann
reitir of marga héraðshöfðingja til
reiði og/eða getur ekki staðið við
stóru loforðin, sem hann hefur gefið
þjóð sinni. Það má merkja að þegar
sé tekið að fjara undan Karzai, vin-
sældir hans teknar að dvína.
Hitt er ljóst að velflestir eru yfir
sig þreyttir á stríði. Staðan er brot-
hætt, aðeins tíminn getur leitt í ljós
hver þróunin verður. Kosningarnar í
dag skipta ekki sköpum í þeim efn-
um, en þær marka leið í átt að stærra
markmiði; samfélagi þar sem allar
helstu stofnanir virka, þar sem brot-
unum hefur verið raðað saman.
david@mbl.is
AFGANISTANer um 650 þúsund
ferkílómetrar að flatarmáli, þ.e. ríf-
lega sex sinnum stærra en Ísland.
Áætlað er að um 28,5 milljónir
manna búi í landinu. Þetta er ung
þjóð, meðalaldur landsmanna er
17,5 ár, 44,7% þjóðarinnar eru á
aldrinum 0 til 14 ára. Aðeins 2,4%
landsmanna eru eldri en 65 ára, lífs-
líkur manna eru í kringum 42 ár.
Þessar tölur skýrast að nokkru leyti
þegar haft er í huga að Afganistan
er talið fimmta fátækasta ríki ver-
aldar.
Um 42% Afgana eru af þjóð
Pastúna, uppruni þeirra er óljós en
sumir telja þá komna af Hebreum.
27% íbúa Afganistans eru Tadjíkar,
þ.e. af persneskum uppruna, Haz-
arar eru síðan 9% en þeir eiga sér
mongólskan uppruna. 9% Afgana
teljast vera Úsbekar að ætt og upp-
runa, þ.e. eiga sér tyrkneskan bak-
grunn.
80% Afgana eru súnní-múslímar,
um 19% hins vegar sjítar. Helstu tvö
tungumálin eru pastú, austur-
írönsk tunga sem pastúnar tala, og
darí; en darí er afgönsk útgáfa af
farsi-tungumálinu (persnesku).
Flókinn
þjóðernis-
kokkteill