Morgunblaðið - 09.10.2005, Side 14

14 SUNNUDAGUR 9. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
E
inhvers konar hugljómun sem
Kjartan Ragnarsson og Sigríður
Margrét Guðmundsdóttir urðu
fyrir á ferð um landið fyrir tveim-
ur árum varð til þess að nú stend-
ur yfir uppbyggingu á Land-
námssetri í Borgarnesi. Eftir að
hafa verið fararstjórar í hestaferðum á fjöllum í
fimmtán sumur datt þeim í hug að ferðast um í
byggð til tilbreytingar og aka hringinn í kring-
um landið.
Kjartan segir að þegar hann fór þessa ferð
hafi hann ekki farið um byggðir Íslands frá því
að hann þræddi hvert þorp og hvern bæ á leik-
ferðalögunum í gamla daga. „Ég varð mjög hrif-
inn af þeim breytingum sem orðið höfðu á þess-
um stöðum,“ segir hann. „Á flestum þeirra voru
komin söfn og alls kyns setur sem byggja á
menningartengdri ferðaþjónustu. Þetta fannst
mér mjög jákvætt að upplifa. Ég hreinlega öf-
undaði mennina sem byggðu upp söfn eins og
Vesturfarasetrið á Hofsósi og Síldarminjasafnið
á Siglufirði. Mig langaði til að gera eitthvað slíkt
sjálfur og hugsaði með mér að eitthvað hlyti að
eiga eftir að gera. Fljótlega fann ég þó út hvað
vantaði. Ég hafði saknað þess sem fararstjóri að
geta ekki bent ferðafólki á einn stað þar sem
fjallað var um landnám Íslands. Við höfum
nefnilega þau forréttindi hér á landi að þekkja
upphafssögu okkar, persónur, nöfn, örnefni og
eigum af þessu dramatískar frásagnir.“
Landnámssetur það eina rétta
Kjartan og Sigríður settust yfir þessar hug-
myndir og fljótlega áttuðu þau sig á að upplagt
væri að koma upp setri fyrir fólk sem vill fá að
fræðast um landnámið á skýran og aðgengileg-
an og helst leikrænan og dramatískan hátt. Eft-
ir á hefði það lifandi og ljósa mynd af þessum at-
burðum.
„Við komumst að þeirri niðurstöðu að land-
námssetur væri það rétta. Strax datt okkur í
hug að besti staðurinn fyrir það væri við upp-
gröftinn í Aðalstræti, en nú er búið að byggja
hótel yfir hann. Okkur þótti þá vænlegast að
setrið yrði í um klukkustundarfjarlægð frá
Reykjavík og þá komu helst Selfoss og Borg-
arnes helst til greina. Niðurstaðan varð sú að
Borgarnes væri kjörinn staður enda mitt sögu-
svið flottustu landsnámssögunnar, Egils sögu.“
Þau skrifuðu strax greinargerð um hug-
myndir sínar og komu þeim á framfæri við
sveitarstjórnina í Borgarbyggð. Fyrstu hug-
myndirnar byggðust á því að Landnámssetrinu
yrði komið á fót í nýja mjólkursamlagshúsinu
við Engjaás, en fljótlega var horfið frá því að
vera inni í miðju iðnaðarhverfi.
„Þá var okkur tjáð að eina húsið sem stæði til
boða fyrir setrið væri gamla Pakkhúsið sem ný-
lega hafði verið gert upp. Það var sem sagt
pakkhús þegar verslun Akra-Jóns var í Búð-
arkletti þar sem Thor Jensen þá faktor hóf sína
atvinnustarfsemi. Þessi hús standa við brúna út
í Brákarey, stutt frá höfninni, og voru nokkurs
konar hlið inn í héraðið á sínum tíma. Pakkhúsið
beið því raunverulega eftir hlutverki eftir að bú-
ið var að gera það upp. Sama má í raun segja um
Búðarklett. Búið var að gera það upp sem veit-
ingastað og nú hefur verið samið við rekstr-
araðila þess um að tvinna rekstur þeirra saman.
Það er viðurkennt að söfn séu nokkurs konar
segull á annan rekstur, svo sem hótelrekstur og
veitingasölu og einnig verslunarrekstur. Þetta
er að vísu ekki mikið pláss og í raun hefði setrið
þurft að vera þrískipt en ekki tvískipt. Draum-
urinn var að fjalla líka um söguöldina frá 930 til
1060 auk landnámsins og Egils sögu, en það
væri efni í miklu stærra safn.“
Lætur sig dreyma um framtíð Brákareyjar
Þótt allar þessar hugmyndir séu búnar að fá
byr undir báða vængi og stefnan tekin á opnun í
maí 2006 hefur Kjartan ekki hætt að láta sig
dreyma.
„Draumurinn er að Brákarey verði safnaeyja
– Sögueyjan. Þar væri meðal annars hægt að
bæta við jarðsögusafni, sem vantar tilfinnan-
lega hér á landi. Í Brákarey sé ég líka fyrir mér
lúxushótel og ýmislegt fleira. Ég hef meira að
segja talað við fjárfesta um þessar hugmyndir
þótt en sé ekkert ákveðið í þeim efnum. Bæj-
aryfirvöld segja bara að auðvitað sé gaman að
láta sig dreyma en benda mér jafnframt á að
þetta er lágtekjusvæði. Ég held reyndar að það
sé að breytast. Landnámssetur vantaði á Ís-
landi og Borgarnes er kjörinn staður fyrir það.“
Viðskiptaáætlun var gerð veturinn 2003–
2004. „Við skrifuðum hana í samvinnu við Sam-
tök sveitarfélaga á Vesturlandi og nutum að-
stoðar Áslaugar Sturludóttur. Við könnuðum
önnur söfn bæði hér á landi og í Noregi. Í ljós
kom að þessar hugmyndir eru mjög vænlegar
til árangurs. Við gerum ráð fyrir rekstrartapi í
fyrstu en jafnvægi frá árinu 2008 og síðan hagn-
aði. Talið er að um ein milljón manna komi við á
Brúartorgi í Borgarnesi á hverju ári. Þá er verið
að tala um þá sem eiga viðdvöl og versla þar.
Það er varlega áætlað að um 2,5% þessa hóps
heimsæki Landnámssetur árið 2008, eða 25.000
manns.“
Leikhúsmaðurinn ekki langt undan
Kjartan sagði að undirbúningurinn sé að
mörgu leyti eins og í leikhúsinu. „Opnunardag-
urinn var ákveðinn og þá verður bara allt að
vera tilbúið. Nú er allt í fullum gangi við und-
irbúninginn og ég vona að hafist verði handa við
millibygginguna sem Sigríður Sigþórsdóttir
teiknaði og mun tengja saman Pakkhúsið og
Búðarklett sem fyrst. Í millibyggingunni, eða
skálanum, verður aðalinngangur inn í safnið,
miðasala og minjagripaverslun auk veitinga-
sölu. Landnámssýningin verður á miðhæð
Pakkhússins og Egilssýningin í kjallaranum,
sem búið er að grafa út og dýpka. Á Pakkhús-
loftinu gefst gestum kostur á að hlusta á sagna-
menn. Í Búðarkletti verður veitingasala og ýms-
ar uppákomur.“
Og leikhúsmaðurinn Kjartan hefur ákveðnar
hugmyndir um með hvaða hætti landnámi Ís-
lands verður miðlað til gesta setursins auk sýn-
inganna og frásagna sagnamanna því Benedikt
Erlingsson leikari hefur verið fenginn til að
semja sérstakt leikrit fyrir Landnámssetrið.
Það nefnist Mr. Skalla-Grímsson og verður
frumsýnt opnunarkvöldið, 13. maí í tenglsum
við opnun Listahátíðar.
Á Landnámssýningunni verður sagt frá því
hvernig Ísland fannst, hvernig norrænir menn
fóru að því að rata yfir opið haf og hvers vegna
þeir yfirgáfu fyrri heimkynni. Sagt verður frá
þeim norrænu mönnum sem fyrstir stigu hér á
land og hvernig land var numið, fram til stofn-
unar Alþingis á Þingvöllum árið 930. Lauslega
verður sagt frá helstu landnámsmönnunum
samkvæmt Íslendingabók með megináherslu á
landnám Skalla-Gríms í Borgarfjarðarhéruð-
um.
Ólíkar sýningar og margs konar verkefni
Á Egilssýningunni verður sagt frá helstu
þáttunum í ævi Egils Skalla-Grímssonar á ein-
faldan en spennandi hátt. Þarna verður lögð
áhersla á ævintýraheim sögunnar og persónuna
Egil Skalla-Grímsson.
„Sýningarnar verða þó með mjög ólíkum
hætti. Við munum nota tæknina út í ystu æsar á
Landnámssýningunni og þar fer fólk með tæki
með hljóðleiðsögn í gegnum sýninguna. Aftur á
móti verður Egilssýningin meira byggð á hand-
verki, útskornum fígúrum og þess háttar,“ sagði
Kjartan.
Hluta verkefnis, Egils saga sýnileg, er þegar
lokið, en reistar hafa verið níu vörður víðs vegar
í Borgarfirði á slóðum Egils sögu. Þá hefur ver-
ið samið við Snorrastofu í Reykholti um sam-
vinnu um ferðir með leiðsögn um héraðið, ann-
ars vegar Söguhringinn og hins vegar um
Egilsslóð.
„Ferðamennska á söguslóðum er óþrjótandi
brunnur. Íslendingasögurnar verða fyrst veru-
lega skemmtilegar þegar maður fræðist og
ferðast um svið sagnanna og upplifir landslagið
og örnefnin sem koma fyrir í sögunum og er svo
vel lýst,“ sagði Kjartan Ragnarsson.
„Ferðamennska á söguslóðum
er óþrjótandi brunnur“
Millibyggingin milli Búðarkletts og Pakkhússins sýnd með teikningu.
Búðarklettur og Pakkhúsið eins og þau líta út í dag.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Kjartan Ragnarsson stendur milli Búðarkletts og Pakkhússins þar sem millibyggingin á að rísa.