Morgunblaðið - 09.10.2005, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9. OKTÓBER 2005 35
„Allir flokkar vilja losna við blaðaumfjöllun, sem
er óháð [valdi þeirra], það er mannlegt.“ Hann
sjálfur fékk að reyna sitt hvað af hálfu kanslara
og ráðherra lýðveldisins. Franz-Josef Strauß bar
með öðrum ábyrgð á því að útgefandi Der
Spiegel sat í fangelsi í 103 daga. Helmut Kohl
veitti Der Spiegel í 16 ára valdatíð ekki eitt ein-
asta viðtal og þegar hann ferðaðist til útlanda var
reglan sú að ekki var sæti fyrir blaðamenn Der
Spiegel í kanslaravélinni.“
Aust skrifar í leiðaranum að gagnrýnin fjar-
lægð á hina kjörnu fulltrúa sé rekstrarforsenda
óháðs tímarits: „Þannig var það áður hjá Der
Spiegel, þannig er það nú og þannig verður það
áfram, sama hver stjórnar, í Berlín eða annars
staðar.“
Ummæli Augsteins um nálægðina við stjórn-
málamenn eru athyglisverð. Þessi nálægð gerir
það að verkum að blaðamenn sjá stjórnmála-
menn í öðru ljósi en hinn almenni kjósandi, sem
ekki á þess kost á að komast í sama návígi við þá
og kynnast hinum mannlegu hliðum þeirra, þótt
vissulega sé sýnu meiri fjarlægð milli stjórn-
málamanna í stóru landi á borð við Þýskalandi,
en litlu samfélagi á borð við Ísland. Hversu oft
heyrist ekki sagt að persónuleiki stjórnmála-
manna komist ekki til skila í fjölmiðlum?
Angela Merkel virkaði í kosningabaráttunni
óörugg í fjölmiðlum. Hún átti til að mismæla sig
og vera klaufaleg. Á ritstjórnarskrifstofum Der
Spiegel er til siðs að bjóða málsmetandi fólki að
koma í heimsókn og fara yfir blaðið með umsjón-
armönnum tímaritsins. Eitt sinn þáði Merkel
slíkt boð og hafði greinilega sín áhrif á ritstjórn-
ina. Einn þeirra, sem var viðstaddur, lýsti fund-
inum með Merkel þegar hann hitti erlenda blaða-
menn á ritstjórnarskrifstofum Der Spiegel í
ágúst og sagði að hún hefði verið heillandi og
sýnt mikið innsæi. Gagnrýni hennar á greinar
blaðsins og efnistök hefðu alls ekki verið af póli-
tískum toga heldur verið faglegar og átt fullkom-
inn rétt á sér. Merkel hefði sýnt að mikið væri í
hana spunnið og virkað þvert á þá ímynd, sem
hún hefði haft í fjölmiðlum.
Der Spiegel hefur nokkra sérstöðu á þýskum
blaðamarkaði. Umfjöllun blaðsins er allt annað
en hlutlaus og má segja að blaðamenn tímaritsins
geri sér far um að segja ekki aðeins frá heldur
leggja mat á umfjöllunarefnið.
Umbrot á
þýskum fjöl-
miðlamarkaði
Umræðan um
frammistöðu þýskra
fjölmiðla í umfjöllun
sinni um kosningabar-
áttuna kemur í kjöl-
farið á miklum um-
brotatímum í fjölmiðlun þar í landi og sér enn
ekki fyrir endann á þeim. Stefan Simons, frétta-
stjóri í erlendum fréttum hjá tímaritinu, segir að
lesendur blaðsins hafi einnig sérstöðu. Þeim líki
blaðamennskan, sem stunduð sé hjá Der Spiegel,
ekki vegna þess að þeir vilji láta mata sig á skoð-
unum, heldur vilji þeir að tímaritið ögri þeim og
jafnvel ergi þannig að þeir reiti hár sitt yfir efnis-
tökunum. Lesendurnir vilji jafnvel láta tímaritið
fara í taugarnar á sér. Þegar hann er spurður
hvort gagnrýnin umfjöllun blaðsins fari í taug-
arnar á auglýsendum bendir hann á að lesendur
lesi ekki fjölmiðla vegna auglýsinga, hvort sem
þær séu beinar eða í formi umfjöllunar. Auglýs-
endur vilji ná til ákveðinna hópa og lagi jafnvel
auglýsingar sínar að ákveðnum miðlum. Þannig
megi búast við því að auglýsendur bíla í Der
Spiegel leggi áherslu á umhverfisvæna þætti á
meðan til dæmis sé kraftur viðkomandi bifreiða
auglýstur í öðrum miðlum.
Líkt og víða annars staðar í heiminum hefur
blaðaútgáfa átt erfitt uppdráttar í Þýskalandi á
undanförnum árum. Þýski blaðamarkaðurinn er
líkur þeim bandaríska að því leyti að blöðin í
stærstu borgunum eru það öflug að ekkert dag-
blað hefur mikla útbreiðslu á landsvísu, reyndar
að einu undanskildu, sem vikið verður að á eftir.
Reyndar er vísað oftar í blöð á borð við Die Welt,
Frankfurter Allgemeine Zeitung og Süd-
deutsche Zeitung þegar fjallað er um þýska fjöl-
miðlaflóru, en þótt þessi blöð séu skoðanamynd-
andi í mikilvægum hópi er útbreiðsla þeirra ekki
í samræmi við það. Útbreiðsla Frankfurter
Allgemeine Zeitung er til dæmis ekki nema um
300 þúsund og þó stendur í hausnum á því að það
sé „dagblað fyrir Þýskaland“. Mörg hundruð
dagblöð eru gefin út í Þýskalandi og taka les-
endur staðarblöðin fram yfir blöð, sem gefin eru
út lengra í burtu. Þetta skapar fyrirtækjum, sem
vilja reka auglýsingaherferð á landsvísu, mikil
heilabrot vilji þau ná til sem flestra.
Þetta er þó ekki vandi blaðanna. Hann er fólg-
inn í því að nýir lesendur bætast ekki í hóp
þeirra, sem fyrir eru, og af þessu hafa útgef-
endur nokkrar áhyggjur. Um 80% Þjóðverja lesa
dagblöð og er það nokkuð hátt hlutfall, en það
fellur niður í 50% meðal Þjóðverja undir þrítugu.
Blaðamarkaðurinn í Berlín er gott dæmi um
vandamál útgefenda. Eftir að múrinn hrundi var
mikið fé lagt í Berlínarblöðin. Útgefendur blaðs-
ins Berliner Zeitung ákváðu að blaðið skyldi
komast í fremstu röð. Ralph Kotsch, starfsmaður
á ritstjórn blaðsins, lýsti því í samtali í höfuð-
stöðvum blaðsins í austurhluta Berlínar hvernig
ráðnir hefðu verið blaðamenn í fremstu röð til
blaðsins frá virtum fjölmiðlum á borð við Der
Spiegel á síðasta áratug 20. aldarinnar. „Við vor-
um á tímabili besta dagblaðið í Þýskalandi,“
sagði hann. 150 milljónir marka voru settar í
Berlínarblöðin í því skyni að auka gæðin og ná
um leið aukinni útbreiðslu en allt kom fyrir ekki.
„Þessum peningum var hent út um gluggann,“
sagði Kotsch. Blaðamarkaðurinn í Berlín hefur
sérstöðu að því leyti að borgarbúar virðast síður
lesa dagblöð en íbúar annarra stórborga Þýska-
lands og eiga menn fáar skýringar á því. Borgin
hefur einnig sérstöðu að því leyti að það fer eftir
borgarhlutum hvaða blöð menn lesa. Í austur-
hlutanum verður Berliner Zeitung yfirleitt fyrir
valinu, en vestan megin Der Tagesspiegel og
Berliner Morgenpost og þó eru blöðin ekki það
ólík að það skipti sköpum. Á ritstjórn Berliner
Zeitung er sameining Þýskalands enn mikið mál
og sennilega hefur ekkert af stóru blöðunum í
Þýskalandi jafn góð tengsl í austurhluta lands-
ins. Helmingur blaðamanna blaðsins er frá aust-
urhlutanum og hinn helmingurinn frá vestur-
hlutanum og umræðan um samskipti austurs og
vesturs setur mikinn svip á blaðið. Þetta á ekki
við um önnur dagblöð og leiddi heimsókn á
Frankfurter Allgemeine Zeitung í ljós að þar líta
menn svo á að sameiningin sé ekki lengur stór-
mál og því ekki nauðsynlegt að ritstjórnin end-
urspegli samsetningu þjóðarinnar eftir samein-
ingu. Þar á bæ líta menn einfaldlega á það sem
óhagganlega staðreynd að dagblöðum í Vestur-
Þýskalandi muni ekki takast að ná lesendum í
austurhlutanum á sitt band hafi þeir náð þrítugu
– þeir séu of mótaðir af fortíðinni – án þess að því
er virðist að velta fyrir sér hvort ástæðan fyrir
því geti einmitt verið afstaða þeirra til samein-
ingarmála.
Ný útgáfa í kjöl-
far samdráttar
Þegar samdráttur
hófst í þýsku efna-
hagslífi um aldamótin
fóru fjölmiðlar ekki
varhluta af því. Auglýsingar drógust saman og
grípa þurfti til aðhaldsaðgerða á fjölmiðlum.
Ástandið hefur breyst aftur til batnaðar og virð-
ist þýskur fjölmiðlamarkaður vera að vakna til
lífsins á ný þótt ekki séu dagblöð almennt komin
úr öldudalnum. Smá- eða raðauglýsingar færðust
í samdrættinum yfir á Netið og hafa ekki snúið
aftur í blöðin og misstu þau þar vænan bita. Á
undanförnum árum hefur hafist útgáfa á fleiri
titlum en 60 árum þar á undan. Fjögur dæmi um
blöð, sem eiga að höfða til yngri lesenda, eru 20
Cent, sem útgefandi í Austur-Þýskalandi gefur
út, Direkt, sem kemur út í Köln, News í Frank-
furt og Welt Kompakt, sem Axel Springer forlag-
ið gefur út og byggir á efni Die Welt og Berliner
Morgenpost. Lesendur Welt Kompakt eru á
aldrinum 18 til 35 og helmingur þeirra las ekki
dagblað áður. Margir efast þó um að þessi blöð
muni ná árangri því að innihaldinu svipi um of til
blaðanna, sem þau eru sprottin af.
Í heimsóknum á fjölmiðla í Þýskalandi kemur
fram að þar eiga menn nú von á því að von bráðar
verði hafin útgáfa ókeypis dagblaðs. Voru tveir
útgefendur nefndir, Schibsted-hópurinn og
Metro. Schibsted hefur reynt fyrir sér áður með
ókeypis blaði í Köln, sem hét 20 Minuten. Þýskir
blaðaútgefendur kæfðu þá tilraun í fæðingu.
Norska útgefandanum var gert erfitt að koma
blaðinu bæði í prentun og dreifingu. Auk þess
byrjuðu keppinautarnir að gefa út ókeypis blöð
og hættu því samstundis þegar 20 Minuten lagði
upp laupana. Framkvæmdastjóri Springer-for-
lagsins, Mathias Döpfner, lýsti því yfir fyrr í
þessari viku að forlagið myndi svara öllum til-
raunum til að gefa út ókeypis dagblað í Þýska-
landi um hæl og reyna að kæfa slíkt í fæðingu.
Hann varaði einnig við „laumuauglýsingum“,
sem hann sagði að stefndu þýskri fjölmiðlun í
hættu. Með því að blanda saman efni og auglýs-
ingum væru fjölmiðlar að saga af greinina, sem
þeir sætu á.
Ein undantekning er frá reglunni um að í
Þýskalandi þrífist dagblöð ekki á landsvísu. Dag-
blaðið Bild, flaggskip Springer-forlagsins, er
ekki aðeins útbreiddasta blað Þýskalands heldur
útbreiddasta blað í Evrópu. Það selst í rúmlega
fjórum milljónum eintaka á dag og lesendurnir
eru í kringum 12 milljónir. „Til að halda völdum í
Þýskalandi þarft þú Bild, Bild am Sonntag og
sjónvarpið,“ sagði Gerhard Schröder einhverju
sinni. Hann hefur ekki haft þessi blöð á sínu
bandi og í kosningabaráttunni voru þau einstak-
lega hvöss í garð stjórnarflokkanna. Hvort úrslit
kosninganna eru til marks um að áhrif Bild séu
vanmetin eða ekki skal hins vegar ósagt látið, en
umræðunni um áhrif, hlutverk, stöðu þýskra fjöl-
miðla og skort þeirra á sjálfsgagnrýni er ekki
lokið og verður hún seint útkljáð. Hins vegar
hlýtur umræðan sjálf að bera heilbrigðu fjöl-
miðlaumhverfi vitni.
Morgunblaðið/ÞÖK
Haust og vetur mætast.
Þetta er þó ekki
vandi blaðanna.
Hann er fólginn í því
að nýir lesendur
bætast ekki í hóp
þeirra, sem fyrir
eru, og af þessu
hafa útgefendur
nokkrar áhyggjur.
Um 80% Þjóðverja
lesa dagblöð og er
það nokkuð hátt
hlutfall, en það fell-
ur niður í 50% meðal
Þjóðverja undir þrí-
tugu.
Laugardagur 8. október