Morgunblaðið - 09.10.2005, Síða 46

46 SUNNUDAGUR 9. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
✝ Jakob Guð-mundsson
fæddist á Hæli í
Flókadal 31. maí
1913. Hann lést á
Dvalarheimili aldr-
aðra í Borgarnesi
26. september sl.
Foreldrar hans
voru Helga Jakobs-
dóttir frá Varma-
læk, f. 15. marz
1885, d. 6. október
1928, og Guðmund-
ur Bjarnason frá
Hömrum og Hæli, f.
28. desember 1886, d. 18. febrúar
1978, bændur á Hæli.
Systur Jakobs eru: 1) Ingibjörg
Andrína, húsfreyja á Hæli, f. 5.
desember 1916, nú búsett í Kópa-
vogi. Maður hennar Ingimundur
Ásgeirsson bóndi á Hæli, d. 1985.
2) Herdís, húsfreyja á Þverfelli í
haustið 1985 en búskapur Jakobs
og Ingibjargar stóð til hausts
1991. Þar var um samvinnubú-
skap að ræða. Eftir búskaparlok
dvaldi Jakob áfram á Hæli í rúma
tvo mánuði, síðan um skeið hjá
Herdísi systur sinni á Þverfelli,
en vorið 1992 flutti hann á Dval-
arheimili aldraðra í Borgarnesi,
þar sem hann átti heima til ævi-
loka.
Jakob var við nám í Reykholts-
skóla 1933–1935. Hann vann mest
að búinu á Hæli áður en hann hóf
búskap sjálfur, en stundaði tíma-
bundna vinnu utan heimilis, svo
sem vegavinnu og önnur íhlaupa-
verk. Einnig vann hann á haust-
um í sláturhúsi á Hurðarbaki og
hélt því áfram í mörg haust eftir
að hann hóf búskap. Leitarmaður
í Fljótsdrögum í fjölda ára og leit-
arstjóri í allnokkur ár. Starfaði
mikið í Ungmennafélagi Reyk-
dæla, tók virkan þátt í byggingu
félagsheimilisins, leikstarfsemi
og skógræktarstarfi.
Útför Jakobs var gerð frá
Reykholtskirkju laugardaginn 8.
október.
Lundarreykjadal, f.
7. júlí 1918. Maður
hennar Björn Dav-
íðsson bóndi á Þver-
felli, d. 1998. 3) Val-
gerður, f. 4. júní
1923, d. 21. júlí s.á.
4) Stúlka, f. 10. júní
1924, d. 11. júní s.á.
5) Margrét Þórey
Stefanía leikkona í
Reykjavík, f. 22. nóv-
ember 1933. Dóttir
Guðmundar og
seinni konu hans,
Stefaníu Arnórsdótt-
ur. Tvígift. Fyrri maður Emanúel
Cilia, þau skildu. Síðari maður
Bessi Bjarnason leikari, d. 2005.
Jakob var bóndi á Hæli frá vori
1938 til hausts 1991. Frá árinu
1943 hófu Ingibjörg og Ingi-
mundur maður hennar búskap á
móti Jakobi, Ingimundur lézt
Látinn er móðurbróðir minn Jak-
ob Guðmundsson frá Hæli.
Minningabrot raðast saman frá
hans löngu ævi, bæði frásagnir hans
og minningar sem ég á frá heimsókn-
um okkar upp að Hæli, einnig eftir
að hann hætti búskap og fluttist á
Dvalarheimi aldraðra í Borgarnesi.
Jakob dvaldi hjá foreldrum mínum
hér á Þverfelli um tíma eftir að hann
hætti búskap á Hæli og beið eftir
plássi á Dvalarheimilinu en þar var
hans heimili síðustu árin. Hægt væri
að segja frá og rifja margt skemmti-
legt upp af spjalli okkar og ánægju-
legum samverustundum, frásagnir
af göngum á Arnarvatnsheiðinni,
leiksýningum í Logalandi, ferðum á
skemmtanir í nágrannasveitunum,
hestamannamótum, dvöl hans í
Reykholtsskóla svo eitthvað sé
nefnt. Í einni af heimsókn minni nú á
árinu barst talið meðal annars að
heyskapnum, hvernig gengi og hvað
væri eftir að slá. Jakob þurfti að
fylgjast með og vita hvort allt væri
ekki í lagi og þegar það var komið á
hreint barst talið að breyttum tímum
og vinnubrögðum. Og nú langar mig
til að þið komið með mér í heimsókn
til Jakobs þar sem hann sat á rúminu
sínu, hallaði sér fram og studdi hönd-
um á hné og rifjaði upp minningu frá
því hann var 14 ára. Og fer frásögn
hans hér á eftir.
Sumarið 1927 var mikið grasleys-
issumar. Það þurfti að fara vítt og
breitt að leita að slægjum, helst var
eitthvað að hafa í starar- og brokfló-
um. Við á Hæli fórum fram í Djúpa-
flóa. En þar var lítið að hafa og ekki
verið þar nema einn dag. Flóinn er
líka ófær fyrir hesta, aðeins hægt að
komast yfir hann á einum stað. Þá
var brugðið á það ráð að fá leyfi til að
slá á afrétti Lunddæla fram hjá
Sandfellum en þau eru á Lundar-
tungu. Þar var verið við heyskap í
eina viku. Þeir sem þangað fóru og
lágu þar við voru faðir minn (Guð-
mundur Bjarnason) og tvær kaupa-
konur sem voru kallaðar Sissa og
Rúna en þær voru kaupakonur á
Hæli í nokkur sumur. Pabbi var góð-
ur sláttumaður og þær afburða dug-
legar. Pabbi sló og batt en þær rök-
uðu og þurrkuðu eins og tími var til.
Við Steindi (Steingrímur Oddsson)
fórum á milli með hestana, ætli ég
hafi ekki verið 14 ára og Steindi á 13.
ári. Við höfðum 14 reiðingshross sem
heybandið var borið á heim og tvo
reiðhesta, svo var eitthvað af folöld-
um og trippum sem fylgdu merun-
um, þau fengu sér sopa af og til og
lærðu líka að rekast með. Léttustu
sáturnar voru látnar á hryssurnar en
þær þyngstu á stærstu og dugleg-
ustu klárana. Það var mikið verk að
beisla og leggja á öll þessi hross á
morgnana og spretta af og koma
þeim í haga á kvöldin. Hvert hross
átti sitt beisli og sinn reiðing, það fór
best þannig. Farin var ein og hálf
ferð á dag enda langur engjavegur.
Við sváfum heima aðra nóttina en
framfrá í tjaldinu hjá engjafólkinu
hina. Fólkið sem var heima tók við
sátunum, breiddi heyið og þurrkaði
til fulls. En heima voru Jón Jóseps-
son sem var vinnumaður í 9 ár, Hall-
fríður Narfadóttir hún var í 17 ár,
Helga Þórðardóttir (var á Hæli til
ársins 1974) Gauja (Guðbjörg Ei-
ríksdóttir) hún hjálpaði til inni og svo
auðvitað stelpurnar Inga (11 ára) og
Dísa (9 ára). Sú sem allt hvíldi á
heima var mamma (Helga Jakobs-
dóttir) hún sá um alla matseld bæði
fyrir þá sem heima voru og fyrir
fólkið sem var á engjunum. Hafa allt
tilbúið og útbúa matinn sem fluttur
var á klakk frameftir og búa vel um
hann svo hann kæmist óskemmdur
til fólksins. ... Það mátti ekki gleyma
neinu. … Við rákum reiðingshestana
á milli en teymdum þá ekki í lest eins
og var vaninn, það fór betur með þá.
… Það hallaðist varla á og fór aldrei
ofan í þessum ferðum. … Þetta gekk
mjög vel, sennilega höfum við fengið
um 250 sátur. … Það var siður á
Hæli þegar túnaslætti var lokið að
hafa töðugjöld, farið í leiki og jafnvel
dansað og leikið undir á hárgreiðu
eða munnhörpu. … Svo var alltaf
haldið kaupakonuball á haustin upp í
Reykholtsdal. Þetta var skemmtileg-
ur tími og það hjálpuðust allir að.
Sagði Jakob.
Hafðu kæra þökk fyrir þessa frá-
sögn og allar hinar sem við hér á
Þverfelli geymum í huga okkar og
nokkrar komnar á blað. Myndbrot af
einni viku er ekki langur tími af þeim
rúmlega 92 árum sem þú lifðir, en
lýsir vel þeirri trúmennsku og sam-
viskusemi sem einkenndi þig alla tíð.
En eitt er víst að það eru margir sem
eiga eftir að sakna þín og minnast
góðs félaga, frænda og vinar.
Frændfólkið frá Hæli, hafið hjartans
þökk fyrir umhyggju og umönnun
Jakobs, einnig „stelpurnar“ á Dval-
arheimilinu, ykkur öllum verður
seint fullþakkað. Systir þín Dísa,
Jakob Guðmundur og Rúnar, við
þökkum þér margar góðar stundir
og trygglyndi í okkar garð. Hvíldu í
friði.
Þín frænka,
Inga Helga.
Með nokkrum orðum vil ég minn-
ast gamals og góðs granna og vinar.
Jakob á Hæli var fæddur þar og ól
þar mestan aldur sinn. Hann lést 26.
sept sl. Hann fór að búa árið 1938 á
Hæli 25 ára að aldri, á móti föður sín-
um. Árið 1943 fór Ingibjörg systir
hans og maður hennar Ingimundur
Ásgeirsson að búa á jarðarhluta
Guðmundar, föður þeirra systkina.
Blandað bú var á Hæli. Jakob sinnti
alla tíð meira sauðfénu.
Kynnin af Jakob eru orðin löng og
öll þannig að eftir stendur ljúf minn-
ing og söknuður. Lönd Hæls og
Brennistaða liggja saman og meiri
hluti landsins ógirtur. Tæpur kíló-
metri er á milli bæjanna. Samgangur
kinda og hrossa var því óhjákvæmi-
lega mikill. Smölun til rúnings á vor-
in og til rétta á haustin fór fram á
sama tíma og samvinna við flest, sem
að því laut. Unga fólkið á bænum
minnist oft þessara góðu daga.
Rekstur óskilafjár til Rauðsgilsrétt-
ar, sundurdráttur og heimrekstur
var unninn sameiginlega. Jakob var
ævinlega mættur fyrstur manna og
sá um að rétt væri dregið og ekki
rekið of hratt. Hann var mikill dýra-
vinur og kom það hvarvetna fram.
Umhyggja, greiðvikni og hjálpsemi
voru honum í blóð borin.
Varla er hægt að renna huganum
til baka nema Jakob komi þar við
sögu. Á langri ævi hans urðu flestar
framfarir hér á landi. Fyrstu minn-
ingar um Jakob tengjast vinnu með
frumstæðum verkfærum. Árið 1937
hófst mjólkursala hér í nágrenni.
Fyrsta veturinn var mjólkin flutt á
reiðingum yfir háls og á veginn neð-
an við Reykholt. Eitt sinn á heimleið
gerði hörku suðvestan byl á hálsin-
um. Brúsarnir sviptust af klökkun-
um og út í bylinn. Jakob batt þá sem
fundust við nálæga girðingu. Þetta
er eftir sögn hans sjálfs.
Allir flutningar voru mjög seinleg-
ir og erfiðir á þessum árum. Vegir
voru frumstæðir. Á hverju ári var
reynt að tosa þeim áfram og nær
bæjum. Á vorin unnu flestir vinnu-
færir í vegavinnu. Hestvagnar voru
flutningstækin og mokað í með skófl-
um. 10 ára var undirritaður kúskur í
vegavinnunni. Það er teymdi hesta
fyrir vögnum. Samferðamaður var
Jakob ásamt fleirum, bæði í og úr
vinnu. Hann og faðir minn mokuðu
saman. Tveir og tveir unnu saman.
Sex árum seinna stóð ég við hlið Jak-
obs og mokaði á bíla, sem þá var far-
ið að nota. Tveim eða þrem árum
seinna komu vélskóflur. Í matartím-
um bar gamanmál oft á góma um það
sáu Jakob og Guðmundur, faðir hans
með sinni léttu kímni.
Hæll átti áveituengi tæpa 2 km frá
bænum. Það spratt vel. Alltaf var
sama undrunarefnið hve fljótt og hve
mörg heysæti risu á enginu, þegar
gerði þurrk. Næsta þurran dag var
heyið síðan bundið og heybandslest-
in sást þokast heim Hælsásinn. Jak-
ob var milliferðamaður. Vinnukappið
mikið og allt unnið með handverk-
færum.
Á fjórða áratugnum var Jakob tvo
vetur í Reykholtsskóla. Þar var hann
ásamt öðrum matarstjóri. Þeir unnu
við slátrun gripa handa mötuneytinu
og sinntu ýmsum störfum við mat-
aröflun. Þetta þykir einkennilegt
núna. Þessu eins og öðru sinnti Jak-
ob með sinni kunnu samviskusemi.
Ekki kom þetta niður á náminu,
enda hafði hann trútt minni, sem
hann hélt til hins síðasta.
Þegar Jakob hafði aldur til fór
hann að starfa með Ungmennafélagi
Reykdæla. Félagar æfðu og sýndu
leikrit mörg ár. Margir minnast Jak-
obs þar í ýmsum hlutverkum. Leik-
hæfileikar voru honum í blóð bornir
og hlutverkunum skilaði hann með
mestu prýði.
Laust fyrir miðja síðustu öld hófst
veruleg uppbygging í sveitum.
Bændur unnu mikið að mannvirkja-
gerðinni sjálfir en alltaf þurfti aðstoð
við steypu og annað sem unnið var í
skorpum. Marga vinnudaga skuldum
við hér á bæ honum Jakob. Enga
greiðslu vildi hann fyrir. Þegar
þurfti að fella uppáhalds reiðhest eða
annað sem manni var ekki sama um
var hringt í Jakob. Öllu þessu enda-
lausa kvabbi sinnti hann með sömu
geðprýðinni og ljúfmennskunni.
Mjög gestkvæmt var á Hæli. Það
sem að veitingum sneri naut Jakob
að sjálfsögðu systur sinnar en gest-
risni var einstök hjá Hælsbændum.
Á mannamótum var Jakob hrókur
alls fagnaðar. Alltaf var glaðværð í
kring um hann. Ingimundur mágur
Jakobs lést 1985 og eftir það bjó Jak-
ob, með systur sinni, á Hæli til ársins
1991. Þá flutti hann á Dvalarheimili
aldraðra í Borgarnesi. Þar átti hann
nokkur góð ár. Heilsan góð og marg-
ir góðir kunningjar. Seinustu mánuði
var Jakob orðinn þjáður af sjúkdómi
þeim sem flesta leggur að velli núna.
Fjölskyldan á Brennistöðum flytur
honum þakkir fyrir samfylgdina í líf-
inu.
Börnum okkar var hann sem um-
hyggjusamur afi. Það eru hrein for-
réttindi að eiga slíka nágranna.
Árni Theódórsson,
Brennistöðum.
Kynni okkar Jakobs Guðmunds-
sonar, bónda á Hæli í Flókadal í
Borgarfirði, hófust fyrir 55 árum.
Hann var ungur, kraftmikill og
vinnusamur bóndi. Ég var 12 ára
stráklingur, sem var svo heppinn að
vera sendur í sveit á þennan bæ.
Enginn staður á Íslandi er mér
hjartfólgnari en Hæll í Flókadal. Hjá
engu fólki hefur mér þótt betra að
vera en fólkinu þar. Að vera í sveit
hjá góðu fólki er betri undirbúningur
undir lífið en allt annað.
Í sumar frétti ég að Jakob ætti
ekki langt eftir. Ég fór upp á Akra-
nes ásamt konu minni og einum dótt-
ursona okkar, en þar lá Jakob á
sjúkrahúsi. Hann var þreyttur en
mér fannst hann ekki vera að deyja.
Hann var á tíræðisaldri en það sást
varla grátt hár á höfði hans. Hann
var eins og hann hafði alltaf verið,
rólegur, íhugull, gamansamur,
spurði margs og gerði lítið úr veik-
indum sínum. Okkur leið betur þeg-
ar við fórum. Mér hefur alltaf liðið
betur þegar ég hef hitt fólkið frá
Hæli.
Ég fylgdi honum eftir út um allt.
Út á tún. Í fjósið. Í fjárhúsin. Í hlöð-
urnar. Við skurðgröft. Girðingar-
vinnu. Við smölun. Á næstu bæi. Yfir
í Reykholtsdal. Í Rauðsgilsrétt. En
aldrei í leitir. Það var ævintýrabrag-
ur á því, þegar Jakob fór í leitir á
haustin.
Og alltaf töluðum við saman. Upp-
eldið sem ég fékk á Hæli var ekki
bara fólgið í því að þar lærði ég að
vinna heldur ekki síður í samtölum
við fólkið þar, Jakob, Guðmund föður
hans, Ingimund mág hans frá Reykj-
um í Lundarreykjadal og Ingu syst-
ur hans. Það voru þroskandi samtöl.
Þá kjölfestu, sem ég kann að hafa
fundið í lífinu öðlaðist ég hjá þessu
fólki.
Jakob Guðmundsson hafði ákaf-
lega jákvæða afstöðu til lífsins og
fólksins í kringum sig. Það var
mannbætandi að kynnast honum og
þekkja hann. Hann var einhleypur
og barnlaus en óþreytandi við að
snúast í kringum dætur mínar litlar,
þegar þær komu í heimsókn að Hæli.
Sú vinna, sem mér líkaði bezt á
Hæli var vinnan í fjósinu. Að hand-
mjólka kýr og moka flór. Suma daga
finnst mér að vinna mín á Morgun-
blaðinu snúist um það sama – að
moka flór.
Við sem þekktum Jakob Guð-
mundsson söknum hans. Ég mun
aldrei getað þakkað forsjóninni nóg-
samlega fyrir að hafa kynnzt honum
og hans fólki. Hann var jarðsettur í
kyrrþey frá kirkjunni í Reykholti í
gær, laugardag. Sem var í samræmi
við þá hófsemd og hlédrægni, sem
einkenndi líf hans allt.
Styrmir Gunnarsson.
JAKOB
GUÐMUNDSSON
Vönduð og persónuleg þjónusta
Inger Steinsson,
útfararstjóri,
s. 691 0919
Sími 551 7080
Bárugötu 4, 101 Reykjavík.
Ólafur Örn
útfararstjóri,
s. 896 6544
Inger Rós
útfararþj,
s. 691 0919
Símar 581 3300 - 896 8242
Allan sólarhringinn - Áratuga reynsla
Suðurhlíð 35 — Fossvogi — www.utforin.is
ÚTFARARSTOFA
HAFNARFJARÐAR
Flatahrauni 5A, sími 565 5892
Kistur - Krossar
Prestur - Kirkja
Kistulagning
Blóm - Fáni
Val á sálmum
Tónlistarfólk
Sálmaskrá
Tilk. í fjölmiðla
Erfisdrykkja
Gestabók
Legstaður
Flutningur kistu á
milli landa og
landshluta
Landsbyggðar-
þjónusta
ÚTFARARSTOFA ÍSLANDS
Komum heim til aðstandenda ef óskað er
Sverrir
Einarsson
Bryndís
Valbjarnardóttir
Oddur
Bragason
Guðmundur
Þór Gíslason