Morgunblaðið - 09.10.2005, Page 45

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9. OKTÓBER 2005 45
MINNINGAR
Á Rafael er ekki minnstbeinum orðum íþeirri útgáfu Heil-agrar ritningar semÍslendingar nota
jafnan. Ástæðan er sú, að aðal
heimild um þann erkiengil er
Tobítsbók, sem er eitt apókrýfu-
rita Gamla testamentisins. Þau
fylgdu íslenskum útgáfum Bibl-
íunnar fram á 19. öld, voru þó
ekki höfð með 1813 og 1866, eða
1908 og 1912, en munu koma inn
aftur á næsta ári.
Tobítsbók var rituð á grísku,
hebresku eða amameisku u.þ.b.
175 f.Kr. og greinir frá því, að
Rafael er sendur til jarðar eftir
bænir góðs fólks, annars vegar að
lækna Tobít Tóbíelsson nokkurn
af blindu, en hann var af kynkvísl
Naftalí er sagt þar, og hins vegar
að hjálpa Söru Ragúelsdóttur í
Ekbatana í Medíu í baráttu henn-
ar við illan anda, Asmódeus, og
að gefa hana svo Tobíasi Tobíts-
syni að konu. Er Rafael þar í
gervi manns og kveðst heita As-
aría („Guð hjálpar“). Í þeirri för
kemur hundur nokkuð við sögu,
og einnig fiskgall, en það er ein-
mitt meðalið sem færir augum
Tobíts bata. Verndarmáttur erki-
engilsins er hvarvetna að verki í
reisunni inn í Medíu.
Þegar fullnaðarsigur er unninn
kallar Rafael þá feðga til sín af-
síðis, og heldur þar lokaræðu, og
segir m.a.:
„Lofið Guð og þakkið honum og gefið hon-
um dýrðina, og þakkið honum fyrir það,
sem hann hefir við yður gjört í áheyrn alls
þess, sem lifir. Það er gott að lofa Guð og
mikla nafn hans með því að víðfrægja verk
hans. Frestið eigi að tjá honum þakkir [...]
Gjörið gott, og þá mun yður ekkert illt
henda. Góð er bæn ásamt föstu, vel-
gjörðasemi og réttlæti. Betra er lítið með
réttu en mikið með röngu. Betra er að
veita velgjörðir en að leggja gull í sjóð.“
Svo kemur enn glæsilegri og
áhrifaríkari kafli í framhaldinu:
„Og nú, þegar þú og Sara tengdadóttir þín
báðust fyrir, bar eg bænarfórn ykkar fram
fyrir hinn heilaga; og þegar þú jarðaðir
hina dánu, var eg sömuleiðis hjá þér. Og
þegar þú stóðst hiklaust upp og yfirgafst
máltíð þína, til að fara og búa hinum dána
gröf, þá var mér eigi dulið góðverkið, sem
þú varst að vinna, heldur var eg með þér.
Og nú sendi Guð mig til að lækna þig og
tengdadóttur þína, Söru. Eg er Rafael,
einn af þeim sjö heilögu englum, sem bera
bænir heilagra til hæða og mega ganga
fram fyrir dýrð hins heilaga.“
Þeir urðu báðir hræddir og
„féllu á ásjónu sína“ við að heyra
þessi miklu og óvæntu tíðindi. En
hann sagði við þá:
„Óttist ekki, ykkur mun vel farnast. En lof-
ið Guð að eilífu. Því að eg kom ekki af eigin
vild, heldur að vilja Guðs vors; lofið hann
því að eilífu. Alla þessa daga hefi eg birzt
yður í sýn, og neytti hvorki matar né
drykkjar […]. Og þakkið nú Guði, því að eg
stíg upp til hans, sem sendi mig […].“
Flestar myndir af Rafael hafa
að yrkisefni þetta ferðalag hans,
sem Tobítsbók greinir frá. Sem
förumaður er hann í sandölum,
með göngustaf, og hárið er bund-
ið upp með linda. Stundum er
vatnsflaska fest við belti. En þeg-
ar hann er teiknaður sem vernd-
arengill, er hann ríkulegar búinn,
oft með aðra hönd upprétta, til
merkis um varúð, og sverð í
hinni. Myndin sem þessum pistli
fylgir nefnist „Tobías og engill-
inn“ og er eftir ítalska listmál-
arann Francesco Bacchiacca
(1494–1557).
Rafaels er einnig getið víða í
Enoksbók, einu psevdepígraf-
ískra opinberunarrita Gamla
testamentisins, frá 2. öld f.Kr.,
m.a. sem „græðari“ jarðarinnar,
eftir að fallnir englar höfðu
saurgað og vanhelgað hana með
afbrotum sínum.
Rafael er líka oft talinn vera
engillinn á Betlehemsvöllum
(Lúkasarguðspjall 2: 10–11), er
sagði við fjárhirðana:
„Verið óhræddir, því sjá, ég boða yður mik-
inn fögnuð, sem veitast mun öllum lýðnum:
Yður er í dag frelsari fæddur, sem er
Kristur Drottinn, í borg Davíðs. Og hafið
þetta til marks: Þér munuð finna ungbarn
reifað og lagt í jötu.“
Þá er hann stundum tengdur
við eftirfarandi frásögu í Jóhann-
esarguðspjalli (5: 2–4):
Við Sauðahliðið í Jerúsalem er laug, sem
kallast á hebresku Betesda. Þar eru fimm
súlnagöng. Í þeim lá fjöldi sjúkra manna,
blindra, haltra og lamaðra sem biðu hrær-
ingar vatnsins. En engill Drottins fór öðru
hverju niður í laugina og hrærði vatnið. Sá
sem fyrstur fór ofan í eftir hræring vatns-
ins, varð heill, hvaða sjúkdómur sem þjáði
hann.
Og menn telja sig aukinheldur
þekkja hann sem engilinn í Op-
inberunarbókinni (8: 3–4), sem
hélt á reykelsiskeri úr gulli. Honum var
fengið mikið reykelsi til þess að hann
skyldi leggja það við bænir allra hinna heil-
ögu á gullaltarið frammi fyrir hásætinu. Og
reykurinn af reykelsinu steig upp með
bænum hinna heilögu úr hendi engilsins
frammi fyrir Guði.
Rafael hefur lengi verið í met-
um í kristna heiminum, sér-
staklega í austurkirkjunni. Hann
er verndardýrlingur lækna og
blindra, en einkum þó pílagríma
og annarra ferðalanga. Auk stafs-
ins er aðal tákn hans fiskur.
Messudagur hans er ýmist
sagður vera 29. september eða
24. október. Ekki veit ég hvort er
réttara.
Í Íslam er Rafael einn fjögurra
erkiengla sem gæta hásætis
Allah.
Nafn hans merkir „Guð
læknar“, „hinn bjarti sem lækn-
ar“,„Guð hefur læknað“, „mis-
kunn Guðs“ eða eitthvað í þá
veruna.
Rafael erkiengill
sigurdur.aegisson@kirkjan.is
Rafael er oftast nefnd-
ur á eftir Mikael og
Gabríel, og er – að því
er virðist – fyrst getið
í rituðu máli í einni
apókrýfubóka Gamla
testamentisins.
Sigurður Ægisson
fjallar í dag um þenn-
an ljúfa sendiboða
Guðs og hjálpara
mannkynsins í bar-
áttunni við hið illa.
HUGVEKJA
✝ Örn Ólafssonfæddist á Hamri
í Hamarsfirði 13.
nóvember 1932.
Hann lést á Land-
spítala Fossvogi 28.
september síðastlið-
inn. Foreldrar Arn-
ar voru hjónin Ólaf-
ur Þórlindsson
bóndi á Hamri, f.
15. mars 1891, d.
16. ágúst 1971, og
Þóra Stefánsdóttir,
f. 4. júlí 1895, d. 6.
ágúst 1973. Systkini
Arnar eru Stefán Steinar, f. 24.
október 1920, d. 2. desember
1960; Jón lögreglumaður á Eski-
firði, f. 28. febrúar 1923, d. 5.
nóvember 2002, kvæntur Valdísi
Ármann, f. 11. júní 1926, þau
eiga fjögur börn; Ingibjörg, f.
10. desember 1925, býr á Djúpa-
vogi, gift Jóni Björnssyni, f. 3.
maí 1920, d. 19. október 1991,
þau eiga tvær dætur; og Hrefna,
f. 12. febrúar 1928, d. 9. apríl
2001, bjó í Ytri-Fagradal, gift
Steinólfi Lárussyni, f. 26. júní
1928, þau eiga fjögur börn.
Örn kvænist
Traudel Winkler
1965, þau skildu
1970. Dóttir þeirra
er Alexandra Sól-
veig, f. 9. júní
1966, gift Unn-
steini Guðmunds-
syni, þau eru bú-
sett á Grundarfirði.
Börn þeirra eru
Örn Ingi, f. 6. maí
1989, Rúna Ösp, f.
20. apríl 1996 og
Lydia Rós, f. 7. jan-
úar 2001.
Örn varð stúdent frá Mennta-
skólanum að Laugarvatni 1956
og var í Þýskalandi 1958 til 1960
og nam hagfræði við háskólana í
Freiburg og Tübingen. Hann var
ráðunautur við búreikningadeild
Búnaðarfélags Íslands frá 1963
til 1971 og bjó á Hamri við Ham-
arsfjörð frá 1971 til 1982, það ár
flytur hann til Reykjavíkur og
var búsettur á Barónstíg 41 til
dánardægurs.
Útför Arnar fór fram frá
Djúpavogskirkju 8. október, í
kyrrþey að ósk hins látna.
Frændi minn, Örn Ólafsson, lést á
Landspítalanum í Fossvogi, hinn 28.
september sl. Örn fæddist á Hamri í
Hamarsfirði hinn 13. nóvember 1932,
sonur hjónanna Ólafs Þórlindssonar
og Þóru Stefánsdóttur, sem þar
bjuggu frá árinu 1919 til æviloka.
Ólafur lést árið 1971, en Þóra 1973. Á
Hamri var mjög gestkvæmt, ekki síst
á árunum fyrir bílaöldina, þegar fólk
sótti lífsnauðsynjar á Djúpavog. Má
segja að flestir, sem um þjóðveginn
fóru, kæmu við á Hamri. Þar voru
alltaf sömu góðu viðtökurnar af hálfu
heimilisfólks, matur, kaffi og notalegt
spjall.
Á Hamri var ég tíður gestur, enda
var þar margt af ungu og hressu fólki.
Systkinin á Hamri, börn hjónanna,
voru fimm og Örn þeirra yngstur.
Auk þess starfaði þar sú merka
menningarstofnun, farskóli, nokkra
vetur og þar komu við sögu margir
góðir kennarar. Hlotnaðist mér sú
hamingja að sitja á skólabekk hjá
tveimur þeirra, þeim Einari Sveins-
syni frá Breiðdalsvík og Torfa Stein-
þórssyni frá Hala í Suðursveit, tvo
vetrarparta. Varð mér þeirra leið-
sögn notadrjúg, er ég þurfti að spjara
mig í öðrum skólum síðar á lífsleið-
inni.
Eftir venjulegt nám í farskólanum í
Álftafirði lá leið Arnar til Laugar-
vatns þar sem hann lauk námi í hér-
aðsskólanum og síðar stúdentsprófi
úr menntaskólanum. Eftir stúdents-
próf stundaði hann um skeið háskóla-
nám í Þýskalandi. Eftir nám þar flutt-
ist hann aftur heim og vann um skeið
hjá Bændasamtökum Íslands, mest
við gerð búreikninga. Fór hann víða
um land í þeim erindum.
Eftir lát foreldra sinna tók hann við
búrekstrinum á Hamri, fjölgaði sauð-
fénu og byggði ný gripahús. En starf
bóndans á landmikilli sauðjörð er erf-
itt og heilsa hans gaf sig. Lauk því
hefðbundnum búskap á Hamri með
því að Örn keypti litla íbúð í Reykja-
vík og flutti þangað. Bjó hann þar síð-
ustu árin ásamt sambýliskonu sinni,
Guðveigu Sigfinnsdóttur frá Norð-
firði. Áður hafði hann verið giftur,
þýskri konu, Traudel, en leiðir þeirra
skildu. Eignuðust þau dótturina
Alexöndru Sólveigu, sem er gift og
býr í Grundarfirði ásamt manni sín-
um, Unnsteini Guðmundssyni. Eiga
þau þrjú börn.
Að leiðarlokum vil ég þakka Erni
frænda mínum gömlu árin, einkum
þau ár sem við vorum strákar í Ham-
arsfirði, eignuðumst reiðhjól og fór-
um ýmsar ferðir. Ef til vill er það
mest honum að þakka að ég lærði að
aka bíl eftir að rauði vörubíllinn var
keyptur að Hamri. Vegna breyttrar
búsetu og margvíslegra anna varð
samband okkar lítið árum saman, en
síðustu árin tókum við upp löng sím-
töl, mest um mannlíf í syðstu dölum
Suður-Múlasýslu, en fyrir sögunni,
landinu og fólkinu hafði hann brenn-
andi áhuga. Það allt vil ég þakka hon-
um að leiðarlokum.
Ingimar Sveinsson.
Veit duftsins son nokkra dýrðlegri sýn
en drottnanna hásal í rafurloga?
sjá grundu og vog undir gullhvelfdum boga!
Þessar upphafslínur Einars Bene-
diktssonar í kvæðinu Norðurljós
koma mér í hug nú þegar frændi
minn Örn Ólafsson hefur verið lagður
til hinstu hvílu í kirkjugarðinum í
Hermannastekkum í mynni Hamars-
fjarðar, þar sem fyrir eru foreldrar
hans, bræður og fleiri úr hans frænd-
garði. Óvíða eiga þessi upphafsorð
skáldsins betur við en um þau mögn-
uðu hughrif sem skapast geta á Ham-
arsfirðinum á stjörnubjörtum haust-
kvöldum undir iðandi dansi
norðurljósanna þegar blikar á sund
og voga.
Einar Benediktsson, sem Örn hélt
mikið upp á, segir líka í Einræðum
Starkaðar;
Hver ævi og saga, hvert aldabil
fer eina samleið sem hrapandi straumur.
– Eilífðin sjálf, hún er alein til.
– Vor eigin tími er villa og draumur.
Örn var yngstur fimm systkina og
fékk tækifæri til að komast til mennta
sem engan veginn var sjálfgefið þá
um fólk úr heimkynnum hans. Hann
sótti framhaldsnám erlendis sem ekki
var þá heldur svo algengt sem nú er.
Einhvern veginn, líklega samofið í
eðli hans sjálfs og tilviljunum, sem
saman ráða mestu um líf manna, æxl-
aðist svo að hann náði ekki þeirri fót-
festu sem ætlunin var með náminu,
taldi raunar sjálfur síðar, að betur
hefði hentað að haga því með öðrum
hætti. Kom heim með konu sína,
Traudel, og eignaðist með henni dótt-
urina Alexöndru og bjó í Reykjavík.
Starfaði um árabil eftir nám við leið-
beiningar og hagfræðilega úrvinnslu
búreikninga á vegum Búnaðarfélags
Íslands, sem þá var nokkur nýlunda.
Ferðaðist þá mikið og átti mikil sam-
skipti við bændur og líkaði um margt
vel. Tók síðan við ábúð á föðurleifð
sinni, Hamri í Hamarsfirði og bjó þar
í rúman áratug í sambúð með Guð-
veigu en þau brugðu síðan búi og
fluttu aftur suður þar sem hann starf-
aði við ýmis skrifstofustörf fyrstu ár-
in þar á eftir en hafði mörg síðustu ár
verið lélegur til heilsu.
Örn var um margt hafsjór af fróð-
leik, vel heima í hinum aðskiljanleg-
ustu bókmenntum, þekkti til ótrúlegs
fjölda fólks, sérstaklega úr sinni sam-
tíð og eldra, og kunni ættir og ein-
kenni manna, ekki síst ýmissa þeirra
sem skáru sig úr fjöldanum. Minni
hans í þessum efnum og fleiru var
óvenjulegt. Frásagnargáfa hans var
mikil. Því er þó ekki að neita að
stundum þurfti nokkra þolinmæði
viðmælandans þegar Örn komst á
skrið í upprifjunum um minnisverða
skólabræður frá Laugarvatni, ýmsa
kynlega kvisti sem hann kynntist á
lífsleiðinni og almennt menn og mál-
efni. Á fyrstu árum mínum í Reykja-
vík dvaldist ég töluvert á heimili hans
og stend alltaf í þakkarskuld fyrir. Á
þessum árum kynntist ég Erni vel og
hygg að ég hafi um sumt þekkt hann
betur en flestir. Örn var ekki ein-
faldrar gerðar frekar en fleiri af hans
ættstofni. Gat verið afundinn og snú-
inn, gustmikill og stundum meinyrtur
þannig að fólki stóð stuggur af. Þeir
sem betur þekktu til vissu þó að undir
þessu hrjúfa yfirborði bjó viðkvæm
sál, örugglega miklum gáfum gædd
en stundum var hann sjálfum sér
verstur.
Á þessum tímamótum koma upp í
hugann ótal minningabrot sum kát-
brosleg, m.a. frá búskaparárum Arn-
ar en þar, sem í ýmsu öðru, fór hann
ekki alltaf troðnar slóðir.
Ég lýk þessum fáu eftirmælum
mínum um frænda minn, Örn Ólafs-
son, með erindi úr kvæði Jóns Sig-
urðssonar frá Rjóðri, Kveðja til Ham-
arsdals, sem átti í Erni miklar taugar
eins og fleirum í hans ætt.
Í fjöllum þínum á ég ótal spor,
hér urðu fegurst bernsku minnar vor.
Í lofti tæru lyngsins ilm ég fann.
hér lærði ég margt það besta sem ég kann.
Guðjón Ármann.
Látinn er bekkjarbróðir okkar,
Örn Ólafsson. Haustið 1952 er við
hófum nám við Menntaskólann að
Laugarvatni varð okkur strax mjög
minnisstæður einn nemandinn sem
settist með okkur í fyrsta bekk. Örn
hét hann og var Ólafsson frá Hamri í
Geithellnahreppi í Suður Múlasýslu.
Örn hafði þá stundað nám við Hér-
aðsskólann á Laugarvatni í þrjá vetur
og taldist heimavanur á staðnum.
Samvist okkar Arnar á Laugarvatni
stóð í fjóra vetur og lauk við stúdents-
próf 1956. Þrír okkar deildu með hon-
um 14 fermetra herbergi alla þá tíð
og við eigum margar og mætar minn-
ingar um hann sem rifjast nú upp
þegar hann er allur.
Örn var með hæstu mönnum í skól-
anum, þriggja álna maður og vel það.
Hann var þrekinn, ekki þó gildvax-
inn, hnarreistur í göngulagi, hallaði
lítið eitt höfði. Andlitsdrættir frekar
sterkir, augnsvipur hýr. Hann var fé-
lagslyndur maður þegar hann vildi,
sagnasjór og kunni gnótt af tækifær-
isvísum. Frásagnarhæfileikar hans
voru miklir, og ef hann átti það til að
dæma menn, valdi hann til þess sög-
ur, sumar ærið hnyttnar því skop-
skyn hafði hann gott. Mannþekkjari
var Örn og var honum ekki mikið
þokað ef einhver ætlaði að abbast upp
á hann. En hann hafði jafnframt við-
kvæma lund, sennilega meir en okkur
félaga hans grunaði, enda flíkaði
hann lítt tilfinningum sínum. Bros-
andi andvarp yfir ölkrús í lok góðrar
sögu.
Örn var góður námsmaður ef hann
vildi taka á því. Saga og náttúrufræði
voru honum kærar námsgreinar,
einnig var íslenskukunnátta hans
ágæt, og þau tungumál stundaði hann
sem honum þótti einhver veigur í.
Stærðfræði lét hann minna með, enda
var hann máladeildarmaður. Honum
tókst vel upp með bókfærslu enda
kom honum það vel síðar í lífinu.
Hann var karlmenni að burðum og
íþróttamaður góður þar sem afl og
líkamsstyrkur réðu árangri. Erni var
margt annað vel gefið og í lok sam-
verutíma okkar var hann farinn að
fást við yrkingar, orti alvöruleg heim-
spekiljóð, en ekki hélt hann þeirri iðk-
un við. Það birtir í hug okkar bekkj-
arsystkina Arnars þegar við
minnumst hans og menntaskólaár-
anna á Laugarvatni.
Örn fór til náms við Háskólann í
Freiburg í Þýskalandi. Eftir heim-
komuna fékkst hann við margvísleg-
ustu störf, vann m.a. sem ráðunautur
hjá Búnaðarfélagi Íslands í mörg ár
og bjó í 11 ár á ættaróðalinu Hamri í
Hamarsfirði unz hann missti heilsuna
og flutti til Reykjavíkur.
Við kveðjum nú þennan skólabróð-
ur og góða félaga með harm í huga og
vottum Alexöndru dóttur hans,
barnabörnum og öðrum vandamönn-
um hluttekningu okkar.
Bekkjarsystkin ML.
ÖRN
ÓLAFSSON