Morgunblaðið - 09.10.2005, Blaðsíða 30

30 SUNNUDAGUR 9. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Helsingfors virtist iða aforku samfélags meðfjölbreytt menningar-líf.Það var eins og fjöl-
þjóðlegur blær svifi þar yfir vötnun-
um í sumarblíðunni.
Talsvert er af innflytjendum sem
setja sinn svip á mannlífið, sumir
langt að komnir eins og t.d. sumir
matargerðarmeistaranna á mark-
aðnum, tónlistarflytjendur í göngu-
götunni og listamenn frá framandi
og fjarlægum slóðum með verk á
ýmsum sýningum listasafnanna.
Að vera í réttu eða röngu landi
Manneskjan leitar út til annarra
landa af ýmsum og mismunandi
ástæðum.
Stundum er það af knýjandi nauð-
syn, stundum er leitað að betri lífs-
skilyrðum.
„Ég held ég sé í vitlausu landi,“
sagði Afríkumaðurinn í samtali við
vegfaranda sem lýsti ánægju með
tónlistina. Hinn afríski söng og spil-
aði af miklum krafti í göngugötu
einni og lagði sig allan fram en veg-
farendur voru þó ekki á því að detta
út í seiðandi taktinn. Þó var ein og
ein kona sem lét sig hafa það að taka
nokkur spor svo lítið bæri á. Margt
eigum við ólært í norðrinu!
Finnar hafa oft leitað út og þá er
það oft til að kynnast heiminum eða
leita hughrifa.
Landkönnuðir og mannfræðingar
koma síðan heim með fróðleikinn.
Listamenn hafa sumir fundið sig
knúna til að fara burt og leita. Í
Helsingfors má kynnast í gegnum
söfnin og byggingar að þangað hafa
legið straumar úr ýmsum áttum.
Landamæri og list
Listamenn og fleiri hafa oft sótt
langt til að skoða heiminn og til-
veruna til að leita nýrra leiða og
finna samband við stærri heim og
opna sjónarhornið eða kannski bara
að komast burt frá einhverju heima
fyrir.
Meðal þeirra sem leituðu út var
listmálarinn Axeli Gallen-Kallela.
Hann tók sig upp árið 1909 með alla
fjölskylduna og fór til Kenía. Hann
naut velgengni heima fyrir, var
þekktur og vinsæll. Hann hafði kom-
ið inn í finnska myndlist eins og hetja
úr Kalevala-þjóðkvæðunum. Honum
var snemma hugstætt að lýsa
finnsku alþýðufólki og dró fram bæði
fegurð og hin hörðu lífskjör þess. Á
Atheneum-listasafninu í Helsingfors
eru slík verk eftir hann sem eru
tímalausar tengingar við persónur
og mannlíf frá liðnum tíma.
Þegar Gallen-Kallela taldi sig vera
kominn í þrot og þurfa að leita að
nýjum tilgangi í málverkið leitaði
hann út í heim. Endurnýjaðan til-
gang fann hann svo í Kenýa og mál-
aði þar ný verk sem sýndu önnur tök,
t.d. kröftugri pensildrætti og meiri
glóð í litum. Þegar heim var komið
með árangurinn voru ekki allir sáttir
við þessa Afríku-inspírasjón hins
ramm-finnska málara sem var
þekktur fyrir að lýsa finnskum veru-
leika svo vel.
Þröngsýni og stýring
Ástæður fyrir leitinni út eru vissu-
lega margar og stundum þrengir að
heima fyrir í þessum „minni sam-
félögum“. Finnskir listamenn skil-
greina sitt samfélag sem lítið þótt
allt sé það afstætt. En hver er ástæð-
an fyrir því eða hvað þrengir að?
Stýring listaheimsins svokallaða
eða markaðarins verður fyrir suma
hamlandi. Þá er ýmiss konar flokkun
og dómar um hvað sé hin „rétta“
samtímalist ekki til örvunar og hefur
ekki alltaf mikið að gera með gæði.
Þótt slíka stýringu sé vissulega að
finna í hinum stóra svokallaða vest-
ræna listaheimi þá er þó fjölbreytnin
meiri í stærri samfélögum og mögu-
leikarnir fjölbreyttari.
„Listamennirnir sjálfir fá núorðið
minna að segja um val á því hvað er
sett fram, a.m.k. hefur orðið stór
breyting á því síðustu 10–20 árin í
Finnlandi sem og annars staðar á
Norðurlöndum.“ Svo segir Ulla
Rantanen en hún er listakona sem
skaraði fram úr snemma á ferli sín-
um og var áberandi í finnsku listalífi
upp úr ca 1975. Var sýning á verkum
hennar hér í Norræna húsinu í
Reykjavík í boði FÍM 1986.
Í byrjun ferils Rantanen var það
tjáningarfullt raunsæi sem ein-
kenndi risastórar og kröftugar
teikningar hennar en síðar þróuðust
vinnubrögðin í abstrakt útfærslur á
náttúru og manneskju. Með öryggi
afburðateiknara og málara tekst
henni oft að fanga þetta óútskýran-
lega sem gerir verk að list.
Til Kenýa, burt frá stýringu
„listaheimsins“
Eftir mikið starf með sýningahald
og ýmis opinber verkefni ásamt
miklu starfi í þágu félagsmála mynd-
listarmanna var eins og komið að
tímamótum.
Í leit að einhverju ekta og öðrum
sjónarhornum á tilveruna fór Ulla
Rantanen að stunda ferðalög á mjög
fjarlægar slóðir. Hún fór í nokkrar
ferðir til Kenýa og hefur nú á síðast-
liðnum 10 árum búið þar hálft árið og
fær þar fjarlægð á finnskan nútíma
og listaheim. Hún segist ekki þola þá
stöðu að það séu aðrir en listamenn-
irnir sem stýra gildum og vali á því
hvað sé sett fram, að listamaðurinn
sé undirokaður. Hún telur að mark-
aðsvæðingin nái orðið yfir allt og að
peningahyggjan sé kæfandi, raun-
veruleg gildi eigi undir högg að
sækja. Rantanen er mikið niðri fyrir
enda hafa verk hennar líka ætíð sýnt
hreinskilni og kröftug átök við við-
fangsefnið.
Fyrir Afríkuferðirnar voru verk
Rantanen oft innblásin af drama-
tískri náttúru og mörg hver af kynn-
um hennar af Íslandi, svörtum sönd-
um og nöktu landi. Þau þróuðust í
meiri og meiri einföldun og fjölluðu
oft um uppsprettuna eða djúpið sem
horft er inn í.
Á vinnustofu Rantanen í Helsing-
fors stendur nú ein af þessum eldri
myndum.
Stórt málverk af svörtum dular-
fullum kassa sem geymir svart djúp.
Þar spegluðust nú í glerinu ný verk
úr seríunni „Afrískar helgimyndir“.
Hún segist vilja reyna að túlka hið
sammannlega og reyna að færa
manneskjuna eða persónuna í Afríku
nær okkur á norðurslóðum og reyna
að leggja þannig sitt af mörkum til
að vinna gegn rasisma.
„Allir á sama báti“ — frá Kína?
Tennishöllin er ný menningarmið-
stöð í miðborginni í fyrrverandi
íþróttahúsi. Þar eru sýningarsalir,
fjölnotasalir og einnig Kulturernas
Museum (Safn menningarheim-
anna). Þar var stór sýning á sam-
tímaljósmyndum frá Kína.
Kínversk myndlist hefur tekið
miklum breytingum síðastliðin 10–
15 ár. Möguleikar listamanna til að
sýna hvað sem þeir kjósa að setja
fram hafa opnast og stuðningur op-
inberra aðila við frjálsar listir hefur
aukist talsvert.
Þema þessarar stóru ljósmynda-
sýningar byggist á fjölbreytni nú-
tímans í Kína. Margir listamann-
anna fjalla um skilgreiningar á
einstaklingnum í samfélaginu, mót
nýrra tíma og gamalla siða. Sumir
nota áhrif frá fornum menningar-
heimi og heimspekihefð er þeir fjalla
um nýja tíma hinna geysihröðu
breytinga í samfélaginu og öll þau sí-
vaxandi tengsl við umheiminn sem
nú eiga sér stað. Þarna var að finna
mörg verk sem fjalla um djúpar pæl-
ingar, sýndar í mynd á mjög frum-
legan hátt, oft talsvert dramatískan
og nístandi. Oft er þar einhver blær
sem verður framandi og nýstárlegur
fyrir Evrópubúa hvort sem það er
vegna bakgrunns sem er framandi
eða nýrrar hugsunar.
Áleitnar spurningar um heiminn
Margar spurningar verða áleitnar
við skoðun þessarar kínversku sýn-
ingar og mörg verkanna eru gríp-
andi. Má þar nefna gólfverk sem
sýningargestir ganga á eftir Lin
Shu-min, eins konar flísagólf með
innfelldum hólógrafískum portrett-
um af fólki sem virðist gægjast þar
upp móti sýningargestinum (en
hólógrafísk ljósmynd gefur sterka
þrívíddarskynjun).
Stór mynd eftir Wu Tien Chang,
„Allir á sama báti“, er áhrifarík á
írónískan hátt og ein fjölmargra
mynda þessarar sýningar sem vekur
spurningar um landamæri og mis-
munandi rétt og möguleika fólks en
líka um heiminn okkar, hvort hann
sé stór, lítill eða hvort tveggja.
Helsingfors og leitin í listinni
Helsingfors með fjölskrúð-
ugt mannlíf og fjölbreytta
menningu hefur margt að
bjóða ferðalangi, margt
sem vekur spurningar
og umhugsun. Jóhanna
Bogadóttir var þar á ferð.
Allir á sama báti eftir Wu Tien Chang.
Gólfverk með hólógrafískum portrettum eftir Lin Shu-min.
Ljósmynd/Jóhanna Bogadóttir
Ljósmynd/Jóhanna Bogadóttir
Höfundur er myndlistarkona.
Afrískur tónlistarmaður í göngugötu í Helsingfors.
Ulla Rantanen við afrískar helgimyndir.
Ljósmynd/Jóhanna Bogadóttir
Speglun nýrra verka í eldra verki Ullu Rantanen.