Réttur - 01.06.1915, Side 12

- 18 -
Hvernig er hægt að hugsa sér grátlegri og óskaplegri
árangur af því, sem dásamað hefir verið sem siðmenning
Evrópuþjóðanna, sem hefði fyrir markmið fegrun og full-
komnun mannlífsins, efling andans og aukning farsældar á
jörðunni. Að þessu segjast Evrópuþjóðirnar hafa verið að
vinna kynslóð eftir kynslóð, öld eftir öld. Og nú er þetta
orðinn árangurinn: hið argasta villimannaæði, þeim mun
verra en æði skynlausra rándýra, sem maðurinn hefir meira
vit og þekkingu. Menn hafa talið vit og þekkingu sama
sem siðmenningu. Nú er sýnt að svo er ekki. Nú er sýnt
að þjóðirnar geta verið það, sem kallað er hámentaðar og
þó siðlausar. ímyndunarafl vort örmagnast og orkar ekki
nándarnærri að ná yfir allar þær hörmungar, kvalir og sví-
virðingu eyðileggingarinnar, sem af þessu athæfi leiðir með
hverju augnabliki, og skynsemi vorri veitir örðugt að eygja
nokkurt vit eða tilgang í slíku. Oss sundlar, því oss finst
að allar vorar hugsjónir um réttlæti og sannleika, samúð
og drenglund, mannúð og miskunsemi vera sprengdar með
vítisvélum hernaðarins og horfnar í púðursvæluna.
Enginn skynsamur maður, sem með alvörugefni íhugar
þessi voðalegu fyrirbrigði mannlífsins, getur komist hjá að
spyrja sjálfan sig: hverjar eru orsakirnar til slíkra óeðli-
legra stórbyltinga mannlífsins, sem eru í svo algerðri mót-
sögn við það, sem menn hafa talið tilgang allrar þekking-
ar og menningar? Hverjar eru orsakir þess, að menningar-
starf þjóðanna ber slíka ávexti? Orsakir hljóta að liggja til
þess, eins og alls annars. Og þær orsakir verður að finna,
ef nokkurntíma á endir að verða þessara óskapa, sem líkj-
ast álögum. Menn hafa líka leitað orsakanna og þótst finna
þær, en aldrei komið saman um hverjar þær væru. Úr-
lausnirnar fara nefnilega eftir lífsskoðun hvers eins, eftir
þekkingu hans og skilningi á lögmálum mannlífsins, og —
því miður alloft undir aðstöðu hans í mannlífinu, undir
því, hvort hann er valdhafi á einhvern hátt, sem hefir feng-
in sérréttindi að verja, eða valdlaus auðnuleysingi, sem tel-
ur sig eiga rétt að sækja, virkilegan eða meintan. Petta
sýnir sagan og dagleg reynsla, Keisarinn, prússnesknr her-