Réttur - 01.07.1917, Page 20

22
Réttur
unum og menningarstefnum, sem drottnuðu um alla
álfuna, hver á sínum tíma.
Dögunin i þjóðlífi okkar var einnig erlendum áhrifum
að þakka. Allir endurbótamenn okkar vöknuðu erlendis
og fylgdu heimsskoðun og stjórnmálastefnu síns tíma.
Nægir þar að benda á Magnús Stephensen, með skyn-
semistrú og almenna nytsemdarkenning 18. aldar, og
Fjölnismenn, þrungna af eldmóði rómantísku stefnunnar
og þjóðernisrækt sinna tima.
II.
Ef við viljum skygnast að framtíð þjóðar okkar, verð-
um við að líta út yfir pollinn, að þeim menningarhreyf-
ingum, sem mest ber á í nútíð og nánustu fortíð.
Nítjánda öldin var öld hinnar frjálsu samkepni og ein-
staklings-frelsis. Saga hennar er sagan um það, hvernig
einkaréttur varð að víkja fyrir almennum rétti, og löghöft
fyrir einstaklingsfrelsi. Undirokuðu þjóðirnar rísa undan
oki yfirþjóðanna, til þess að geta barist óháðar til vegs
og gengis. Einkaréttur konunga og æðri stétta, til að
ráða landslögum, er afmáður, og völdin fengin alþjóð
manna.
Einkaréttur til atvinnu á að hverfa, en fult athafnafrelsi
að ráða. Og öllu öðru frernur á einkaréttur vissra skoð-
ana og kenninga, yfir hugum manna og máli, að hverfa
úr sögunni. Allir eiga að fá ieyfi til að hugsa, tala og
rita eftir sínu viti, svo að alt mannvit geti barist frjálsri
samkepni, og hver leitað sannleikans á sinni götu.
Víðast hvar hefir frelsið sigrað — á yfirborðinu. Allir
þykjast fylgja frelsíshugsjónunum, þæreru búnar að sigra
múgitin. En múgurinn hefir einnig sigrað þær og beygt
undir forna hætti og venjur. Og eins og nú er komið,