Réttur - 01.11.1965, Qupperneq 22

230
K É T T U R
slórkaupmönnum Reykjavíkur að bráð.*) Reykjavík var enn aðeins
15000 íbúa borg. Meirihluti þjóðarinnar bjó enn í sveit.
Enn óttaðist þjóðin auðvald, því þorri hennar var enn íátæk
sveitaþjóð í hugsunarhætti sínum og hún hlýddi með testamentis-
legri fordæmingu á frásagnirnar af auðdrottnum Ameríku og lærði
um slík lastafyrirbrigði í landafræði sinni. Og rithöfundar hennar
fordæmdu peningadýrkun sem ósamboðna sannri menningarþjóð
sem Islendingum.
Á áratugunum tveim áður en „Réttur“ hóf göngu sína, gátu menn
*) Frásögn Vilhjálms Finsen, ritstjóra og stofnanda Morgunhlaðsins af því,
hvernig stórkaupmenn Reykjavíkur klófestu Morgunblaðið 1919, er svo tákn-
ræn fyrir vald auðsins og auglýsendanna í blaðaútgáfu, að á hana þarf að
minna, einnig til að sýna raunverulega aðstöðu prentfrelsisins í auðvalds-
þjóðfélagi. Lýsing hans er í æviminningum hans: „Alltaf á heimleið", frá
1953, á bls. 276—279 :
„Aður en hann (Olafur Björnsson) fór að lteiman kvaðst hann liafa selt
Isafold félagi kaupmanna og annarra í Reykjavík. llafði hann umboð til þcss
að semja við mig um kaup á Morgunblaðinu. Sjálfur væri liann fastákveðinn
í að selja sinn hluta í Morgunblaðinu ...
Ólafur tjáði mér að í félaginu væru flestir kaupmenn, sem kvæði að í Reykja-
vík og þannig mestu auglýsendurnir. Þeir byðu svo og svo mikið í ldaðið, þeir
væru húnir að kaupa vikublaðið ísafold og ætluðu að stofna dagblað með
Morgunhlaðssniði, ef ég vildi ekki selja og gefa þannig út bæði dagblað og
viktiblað. Bæði hlöðin áttu að vera pólitísk . ..
Mér fór ekki að lítast á blikuna. Ef margir kaupmenn í Reykjavík væru í
þessu nýja félagi, yrði erfitt fyrir mig að fá auglýsingar fyrir mitt hlað. Ég
átti ekki neitt og komst að þeirri niðurstöðu, að þetta gæti orðið mér að falli.
Ekki hvarflaði þó að mér að dagblað kaupmanna gæti orðið betra en það blað,
sem ég gæfi út, en auglýsingar kaupmanna væru mér þó nauðsynlegar. Auð-
vitað myndu kaupmenn heldur auglýsa í sínu eigin hlaði. Ég ráðfærði mig
gaumgæfilega við konu mína og okkur kom saman um að líklega væri hyggi-
legast að selja hlaðið.
Og þannig komst hjartans harn mitt í hendurnar á kaupmönnunum í Rcykja-
vík.
Ég var eins og halaklipptur Imndur, þegar húið var að ganga formlega frá
þessu ...
Nokkrum dögum seinna kom greiðslan fyrir blaðið. Ilún kom í sterlings-
pundum og var það fiskkaupmaðurinn George Copeland, sem greiddi, heint
frá London .. .
Það kom í ljós, að það voru ekki nema örfáir kaupmenn í Reykjavík, setn
voru hluthafar í útgáfufélaginu, og meðal þeirra erlendu kaupmennirnir George
Copeland, Carl Olsen, John Fenger, Jensen-Berg. Ennfremur voru hluthafar
þeir Th. Thorsteinsson, Jes Zimsen, Johnson & Kaaher, Hallgrímur Benedikts-
son, Magnús Einarsson, dýralæknir og einhverjir fleiri „smákarlar“.“