Réttur - 01.11.1965, Page 75

RÉTTUR
283
um hinna kapítalísku Vesturlanda*) og einangrun hans í mannfélag-
inu er ekki neinn skáldskapur, heldur kaldur veruleiki. Og hann er
því tilfinnanlegri sem hlutaðeigandi þjóðfélag er iðnvæddara og
háþróaðra á kapítalíska vísu: um það vitnar dæmi Bandaríkja
N-Ameriku.
Firring nútímamannsins eða fremd, eins og þessar kenndir hafa
verið kallaðar einu nafni (Entfremdung á þýzku og alienation á
ensku) —ganga eins og rauður þráður gegnum bókmenntir Vestur-
Ianda síðustu áratugina. Hver man t. d. ekki eftir hinum framandi
einstaklingi, Mersol, er franski rithöfundurinn Camus lýsir í sögu
sinni Utlendingnam. I augum Mersols er lífið fánýtt og tilgangs-
laust með öllu og allar athafnir einskis verðar. Hann skynjar sjálfan
sig sem algera eind, án allra félagstengsla við umhverfi sitt. Fráfall
móður lians veldur honum ekki minnsta trega, og morðið sem hann
verður valdur að vekur ekki hjá honum neina kennd í ætt við iðrun
eða sálarkvöl. Mersol er ýtrasta dæm.i einstaklingshyggjumannsins
sem er rofinn úr allri snertingu við samfélagið og sína nánustu.
En það eru ekki einungis rithöfundar eða skáld sem hafa opnað
augu vor fyrir þessari nýju manntegund. Sálfræðingar, félagsfræð-
ingar og heimspekingar hafa gefið henni gaum allt frá Hegel og
Karli Marx. Margir eru þeirrar skoðunar að fremdarkennd og
firring mannsins sé höfuðvandamál vora tíma. Nægir í því sam-
bandi að minna á tilveruheimspekina (existensíalismann) sem var
upprunalega tilraun til að brúa klofninginn milli huglægni og hlut-
lægni, mannshugans og hlutveruleikans — klofning sem rekja má
til hinna hraðstígu uppgötvana raunvísindanna á þessari öld. I
félagsfræðilegu tilliti vekur hin vaxandi f.irring nútímamannsins
aftur á móti spurninguna um sjálfa stöðu hans í samfélaginu sem
íélagsveru. Fjölmargir félagsfræðingar liafa komizt að raun um,
með rannsóknum sínum, að böndin sem áður tengdu Vesturlanda-
menn við sjálf þeirra og umheiminn, hafi brostið að verulegu leyti.
Náttúran, tæknin sem hefur gerbreytt umhverfinu, vinnan og af-
rakstur hennar, félagslegar stofnanir og ríkisvaldið, og þó fyrst og
fremst sköpunar og framleiðslumáttur mannsins verður honum æ
fjarlægari og meir frainandi. Bandaríski sálfræðingurinn Eric
Fromm sem hefur fjallað hvað ýlarlegast um þetta efni, kemst svo
að orði: „Firring mannsins í nútíma þjóðfélagi er nánast alger. Hún
*) í þessari grein verða sósíalísku ríkin skilin undan þar sem félagsfræð-
ingar þeirra liafa ekki rannsakað þetta fyrirbæri sem skyldi.