Réttur - 01.11.1965, Blaðsíða 78

286
RETTUR
hátt um þau fyrirbæri er hér um ræðir. Firringarhugtakið — die
Entfremdung — tók hann reyndar í arf frá Hegel sem notaði það
til að tákna allt hið hlutlæga í heimi mannsins, andstætt huglægni
hans og frjálsu sköpunarstarfi. Maðurinn framleiðir með vinnu
sinni dauða hluti sem hann leggur í vilja sinn, krafta og sköpunar-
þrá. Þar með öðlast þessir lifandi, mannlegu eiginleikar tilveru
dauðra hluta, líkt og þeirra er finna má í náttúrunni. Hegel gerði
þannig ekki skilsmun á ytringu (exteriorisation) eða hluttekju
(objectiv.isation) mannlegrar starfsemi annars vegar og firringu
hennar hins vegar. Hann leit svo á að öll vinna mannsins leiddi til
firringar að svo miklu leyti sem hún tæki á sig form áþreifanlegra,
framandi hluta. Hann sá ekki eins og Marx síðar, að vinnan verður
manninum ekki framandi nema vissar þjóðfélagsafstæður komi til:
einkaeign á framleiðslutækjunum, samfara vöruframleiðslu og grein-
ingu milli notagildis og skiptigildis vörunnar.
Því má segja að íirringin hafi verið frumspekilegt vandamál í
augum Hegels: hann leitaði lausnar á henni í heimi ideunnar eða
hugmyndarinnar, á sama hátt og hann þóttist þar finna orsök hennar.
Eftirkomandi hans og samlandi, Feuerbach, þokaði hugtakinu nær
jörðu með skilgreiningu sinni á trúarbrögðunum, og þá fyrst og
fremst kristindóminum. Hann vildi sýna fram á að guðshugmyndin
væri sköpunarverk mannanna, en ekki öfugt. Mennirnir gæddu
guði sína eiginleikum og kostum sem byggju með þeim sjálfum, og
með guðsdýrkun sinni lytu þeir andlegu valdi sem þeir hefðu afsalað
sér. I þessu væri firring þeirra aðallega fólgin. Hún ætti upptök
sín í manninum sjálfum og því ætti mannkynið að stefna að því að
endurheimta hina firrtu eiginleika sína með því að segja skilið við
guðshugmyndina og lifa í samræmi við upprunalegt eðli sitt.
Þó að Marx hagnýtti sér skilgreiningar fyrirrennara sinna, Hegels
og Feuerbachs, á fremdarhugtakinu, lét hann sér ekki nægja að
útfæra þær og auka v.ið þær. Hann gæddi þær félagslegu og sögu-
legu inntaki sem þær hafði skort hjá hinum þýzku hugsuðum. Með
könnun sinni á þjóðfélagsveruleikanum komst hann að raun um að
hin húmaníska krafa um frelsi mannsins og óhindraða blómstrun
allra hæfileika hans — krafa sem hann hafði ungur gert að sinni —
væri tómt mál á meðan vinnan, frum-lífstjáning hvers einstaklings
og uppspretta allra verðmæta, væri honum framandi ok. Segja
má að þessi niðurstaða hafi orðið Marx hvöt til að hefja gagnrýni
á þjóðfélagsafstæðum kapitalismans og kenningum hinnar klassísku
hagfræði. Hann gerði sér ljóst að kapitalisminn hefði gerbreytt