Réttur - 01.11.1965, Blaðsíða 108

316
RÉTTUR
demíska kanúka í að viðurkenna nýjungar og form í nútíma lifandi
list, sem verða þráfaldlega til í hinum „óæðri“ listgreinum og
frjóvga listina nýjum hugmyndum.
Hugtakið „æðri“ list er einnig skilorðsbundið. Oft er þá átt við
list handa ákveðnum kjarna eða úrvali — þjóðfélagslega eða and-
lega. Slík túlkun á þjóðfélagseðli „æðri“ listar virðist oss röng og
sögulega órökstudd.
Aukið þjóðfélagslýðræði, niðurrif fyrri takmarkana, aukin þátt-
taka í lífi samfélagsins er venjulega talið ógnun v.ið menninguna.
Farg almúgasmekksins og sölumennska í listinni nái þá vaxandi
áhrifum yfir listamönnum.
Hér er sniðgengin sú staðreynd, að hin „æðri“ list sem hefur
þroskað beztu erfðir aldanna, dýpsta og auðugasta húmanisma
menningarinnar er við ákveðnar aðstæður almenningi óaðgengi-
leg. En það er engu að síður hún sem færir í ljós sjálfsvitund þjóð-
félagsins, en ekki „kjarnans,“ og ekki sízt á vorum dögum þegar
hún er tengd virkum og skapandi þáttum í vitund almennings.
Misræmið milli „æðri“ og „almenningslistar“ endurspeglar að
þessu leyti mótsetninguna milli fræðilegrar og ógagnrýninnar, sjálf-
krafa vitundar almennings.
I grein sem Gramsci skrifaði um afstöðu vísinda, trúarbragða
og daglegra lífsviðhorfa segir hann: „ . . . Maðurinn sem múgein-
ing hefur tvenns konar vitund fræð.ilega séð (eða eina mótsagna-
kennda): Önnur er fólgin í starfi sem tengir hann samferðamönn-
um sínum í því að breyta veruleikanum. Hin er yfirborðslegt við-
horf sem almenningur hefur lekið í arf frá fortíðinni. En jafnvel
þetta yfirborðslega lífsviðhorf er ekki án ávaxta. Það tengir hann
ákveðnum hópi í samfélaginu, mótar siðferði hans og vilja að meira
eða minna leyti, unz mótsetningar vitundarinnar hefta frekari hrær-
ingar, ákvarðanir eða val og hann hrekst út í siðferðilegt og póli-
lískt tómlæti."
Þessari mótsetningu verður einkum vikið til hliðar með virkri
þátttöku almennings í hinni samfélagslegu framvindu, og í sjálfu
sér þýðir það að aflífa „múg“ hugtakið. Um leið og almenningur
verður vitandi vits uppistaðan í þjóðfélagsframvindunni „ . . . þá
leysist úr læðingi skilningur og skynsemi milljóna mannkyns, ekki
eingöngu til bókalesturs, heldur til athafna og að inna af hendi
lífræn mannleg störf, skapa sögu.“ (Lenin).
„Almúgalist“ nútímans endurspeglar vissulega smekk almenn-
ings, en rnótar hann jafnframt, reynir einnig að færa til öndvegis