Réttur - 01.11.1965, Qupperneq 30

238
RÉTTUR
isstöðum í Svarfaðardal, er dó ungur,*) 28 ára að aldri, þann 10.
júní 1911. Þessa merka brautryðjanda þarf að minnast betur síðar.
Eftir Steinþór Guðmundsson birtast þrír fyr.irlestrar og greinar í
4.-—-7. árgöngum Réttar, er boða sósíalismann og þá fyrst og fremst
í „Veðrabrigðum“ 1919.
Og eftir heimkomu okkar félaganna 1924, sem síðar tókum við
Rétti 1926, birtust ýmsar greinar í 9. og 10. árgang frá sjónarhól
sósíalista. (Brynjólfur Bjarnason: Kommúnisminn og bændur,
Stefán Jóh. Stefánsson: Rekstursráð, o. fl.).
Víðsýni Þórólfs sem ritstjóra og áhugi hans á að kynna nýjar
hugsanir um félagsmál var þannig mjög eftirtektarverður og lær-
dómsríkur. Jafnvel sá af brautryðjendunum, Jónas frá Hriílu, sem
vildi sérstaklega undirstrika mótsetningarnar milli Georgismans og
sósíalismans (sbr. „Henry George og jafnaðarmennskan í 2. árg.),
rekur rækilega og óhlutdrægt verðgildiskenningu sósíalista og tekur
*) SignrSur Nordal hefur skrifaS þessa grein eftir ósk ritstjórnar „Réttar'*.
Og hann segir í greininni orðrétt um Guðjón: „Hann lifir líka í tímariti eins
og „Rétti“, sem m. a. á honum uppruna sinn að þakka.“ Hvað nákvæmlega er
átt við með þessu, veit ég ekki, en Guðjón virðist hafa liaft svo mikil áhrif á
þá, sem hann var í snertingu við, að þeir hafi síðar, og þá fyrst og fremst Þór-
ólfur, viljað rekja til hans hugmynd slíks tímarits. Guðjón kenndi í Gagn-
fræðaskólanum á Akureyri síðari hluta vetrar 1908—9, þegar Stefán skóla-
meistari sat á þingi. Og þá voru í 3. hekk skólans m. a. Þórólfur Sigurðsson,
Jón Gauti Pétursson, fngibjörg Benediktsdóttir og Hólmfríður Pétursdóttir,
sem öll voru síðar áhugafólk fyrir „Rétt“. Guðjón flutti þá fyrirlestra í skólan-
um, þrungna þeim boðskap, er hann bar fram, og livilík áhrif þeir hafa haft
og kynningin öll við hann sést bezt á því fagra minningarkvæði, sem Ingibjörg
Benediktsdóttir orti eftir lát hans og birtist í Norðurlandi 19. sept. 1911. Þetta
kvæði er að finna í Ijóðabók hennar „Frá afdal til Austurstrætis."
Allir þeir, sem kynntust Guðjóni Baldvinssyni, bera honum slíkt orð, að
greinilegt er að liann hefur verið eitt hezta foringjaefni, sem sósíalisminn á
íslandi hefur eignazt. Sigurður Nordal segir að „af öllum þeim mönnum, sem
ég hefi kynnst, hefir liann líklega haft mest áhrif á mig.“ Og voru þeir þó
síður en svo sammála. Ríkarður Jónsson myndhöggvari var náinn vinur Guð-
jóns og mótaði af honum fyrstu mynd, er hann gerði og birtist hún hér.
Ríkarður dvaldi í Kaupmannahöfn 1908 til 1914 og munu þeir Guðjón einkum
hafa verið saman 1909—10, þegar Guðjón dvaldist síðast í Kaupmannahöfn.
Guðjón var í senn eindreginn sósíalisti og heitur sjálfstæðismaður í þjóð-
frelsismálum vor Islendinga. IJann var ræðumaður góður og hinn áhrifaríkasti
maður í einkaviðtölum. Ahugi hans fyrir heimspeki var mikill, en sósíalismi
hans mun ekki hvað sízt hafa mótazt af ritum Krapotkins, sem hann dáði
mikið — og er ekki einn um jjað meðal hrautryðjenda sósíalisntans á Islandi.