Réttur - 01.11.1965, Side 80

288
RÉTTUR
auglýsinganna. Auglýsingaáróðurinn ræktar hjá mönnum nýjar og
nýjar þarfir. Sumar þeirra eru eðiileg afleiÖing bættra lífskjara og
aukinnar menntunar almennings, s. s. þarfir fyrir bætta og fjöl-
breytilegri fæðu eða húsbúnað, hluti sem fullnægja listhneigð
manna, bækur o. fl. En eftir því sem vöruframleiðslan kemst á hærra
stig hefur vöruneyzlan tilhneigingu til að verða takmark í sjálfu
sér, án sýnilegra tengsla við eðlilegar og skynsamlegar þarfir manna.
Dýrasti draumur margra er að kaupa nýjustu gerðina af hverju
sem býðst á markaðinum, burt séð frá því hvort hún tekur hinni
eldri fram að notagildi. Óhófleg neyzla nýrra hluta verður helzta
ráð manna til að vinna sér álit: sá er virtastur í hinum firrta vöru-
heimi sem á nýjustu bílaárgerðina, gljáfægðustu húsgögnin og ný-
tízkulegastar „græjur“ yfirhöfuð. Þessu er samfara kerfisbundin
eyðsla og eyðilegging gamalla (eða tiltölulega gamalla) muna er
halda að fullu notagildi sínu. Þar með hverfur umhirða og virðing
eigandans fyrir gömlum hlutum sem orðnir eru hluti af nánasta
umhverfi hans eftir áralanga notkun. A þessu sviði sem öðrum eru
Bandaríki N-Ameríku gleggsta dæmið um fremdaráhrif vörufram-
leiðslunnar.
Mannlcgar þarfir og pcningarnir.
Vöruframleiðslan og fjöldneyzlan byggjast á þeim eiginleika pen-
inganna að vera allsherjarmiðill er meta má allar vörur til jafns við.
Nútímamaðurinn lítur á peninga sem sjálfsagða hluti, óminnugur
þess að bein vöruskipti tíðkuðust lengi fram eftir öldum, m. a. á
Jslandi til forna. Þörfin fyrir peninga kom ekki fram fyrr en milli-
liðalaus skipti á einum hlut fyrir annan voru orðin verulegur hemill
á verzluninni. Þá komu menn sér saman um að gæða eina vöru,
oftast einhvern fágætan góðmálm, hinum sérstöku eiginleikum er
peningarnir hafa í dag: að vera sú vara sem skipta má öllum öðrum
fyrir og meta til jafns við. Peningarnir eru þannig abstrakt form
eða tákn fyrir hin raunverulegu verðmæti sem vinna gefur af sér.
Þeir eru í hæsta máta ópersónulegt afl, því að þeir veita eiganda
sínum færi á að kaupa hvað sem honum þóknast, jafnvel þótt hann
hafi ekkert unnið til þeirra sjálfur. Þar sem þeir tákna samþjappaða
vinnu veita þeir einstaklingum miklu meiri möguleika á auðsöfnun
en áður voru fyrir hendi. Þar að auki breikka þeir stórlega bilið
milli þarfa og langana mannsins sem eru honum eiginlegar, og hlut-
anna er hann eignast. Sá sem á gnótt peninga getur hlaöið um sig
listaverkum þó að hann sé sneyddur áhuga og skyni á listir. Og