Réttur - 01.11.1965, Side 81

RÉTTUR
289
hann getur keypt í einu lagi stærðar bókasafn þó að hann líti aldrei
í bók. Sýndarmennskan blómgast í krafti peninganna. í þessu eru
fólgin fremdaráhrif þeirra sem Marx hefur lýst svo eftirminnilega:
„Þeir (peningarnir) breyta ófullkomleika og ímyndun, völdum sem
búa aðeins i ímyndun einstaklingsins, í raunveruleg völd . . . Þeir
breyta hollustunni í löst, lestinum í dyggð, þrælnum i húsbónda,
húsbóndanum í þræl, fáfræðinni í vísdóm og vísdómnum í fáfræði
. . . Ef samband þitt við umheiminn væri mannlegt mundir þú aðeins
gjalda úst við ást, trúnað við trúnaði o. s. frv. . . . 011 samskipti þín
við menn og náttúru yrðu þá raunveruleg, einstaklingsbundin lífs-
tjáning sem samsvaraði því er hugur þinn girntist. Ef þú elskar án
þess að kalla fram ást, ef ást þín sem lífstjáning leiðir ekki til þess
að þú sért elskaður á móti, þá er ást þin vanmáttug og ógæfusöm.“
Þannig geta peningarnir umhverft öllum raunverulegum gildum og
hindrað að mannleg samskipti grundvallist á gagnkvæmum, eðlislæg-
um þörfum og löngunum.
Vinnon — kvö3 eðo lífstjóning?
En það er ekki aðeins í hlutverki kaupandans og seljandans sem
nútímamenn eru framandi hver öðrum. Enn djúpstæðari er firring
þeirra í starfi, í sjálfum framleiðsluferlinum.
Marx tók til gagnrýni þá staðhæfingu að kapitalisminn hefði
jrelsað liinn vinnandi mann með því að losa liann úr fjötrum mið-
aldagildanna og ánauðarinnar. Avinningur þessa frelsis væri mjög
afstæður fyrir verkamanninn, hann birtist einkanlega í því að verka-
maðurinn væri frjáls að selja atvinnurekandanum vinnuafl sitt og
gera það að vöru sem lyti öllum lögmálum vöruframléiðslunnar.
Marx sýndi fram á að sambandið milli kapítalistans og verkamanns-
ins væri í reynd snautt að mannlegu innihaldi. í augum hins fyrr-
nefnda væri vinnuaflið, þessi eina vara sem verkamaðurinn hefur
ú boðstólum, allt, en maðurinn lítið sem ekkert. Eina aflið er knýði
þá til samskipta væri sérdrægnin og gróðahvötin, eins og sjá mætti
af því að „maðurinn forðast vinnuna eins og plágu jafnskjótt og
hann er ekki beinlínis knúinn til hennar af efnalegr.i nauðsyn.“
Nútímamaðurinn gengur yfirleitt til vinnu sinnar af nauðung, hann
finnur ekki sjálfan sig í starfinu, á vinnustaðnum. Það er fyrst von
til þess að hann komist í essið sitt þegar hann er kominn heim, í
frítímanum. Vinnutími og frítími mannsins eru tveir algjörlega að-
skildir heimar, Sú staðreynd sýnir betur en flest annað að vinnan