Réttur - 01.11.1965, Side 87

RÉTTUR
295
spænis sjálfvirkum mekanisma sem veitir honum ekkert færi á sjálfs-
tjáningu í starfi, jafn undirorpinn og hann er hinni vélrænu rútínu.
Það er því ekki álitamál að sjálfvirknin breytir sambandi mannsins
við hlutinn og náttúruna í átt til aukinnar firr.ingar, í þeim skilningi
sem Marx lagði í það hugtak. En hitt er jafn augljóst að hún skapar
áður óþekkt skilyrði fyrir styttingu vinnuvikunnar og þá um leið
fyrir lausn mannsins undan hinni efnalegu ánauð v.innunnar. Þar
sem nauðungarvinnu mannsins sleppir ætti hið frjálsa starf að geta
tekið við. Hann ætti að geta notað hinar sívaxandi frístundir sínar
til þess að þroska með sér sem flesta hæfileika í frjálsu sköpunar-
starfi.
En reynsla hinna háþróuðustu Vesturlanda, s. s. Bandaríkjanna,
af „frístundamenningunni“ hefur ekki staðfest þennan möguleika.
Félagsfræðilegar rannsóknir sýna að auknar frístundir hafa ekki
opnað þarlendum mönnum leið til sjálfs sín, mannlegri samskipta
og skapandi athafna. í fyrsta lagi eru þeir margir sem takast á
hendur ýmis aukastörf til þess að fullnægja kröfu eða tízku þjóð-
félagsins um hámarksneyzlu, svo að vinnutíminn styttist ekki í heild
í samræmi við styttingu hins fasta starfstíma. Hitt veldur þó meiru
að markviss skemmtana- og afþreyingariðnaður, tengdur fjölmiðl-
unartækjum nútímans eins og sjónvarpinu, gleypir frístundir manna
í æ ríkara mæli, gerir þá að algjörum þolendum og viðtakendum
áhrifa sem í mörgum tilvikum eru í engri samsvörun við langanir
þeirra og innri þarfir. í stað „nauðungarvinnunnar“ er komin ný
nauðung sem sviptir menn öllum sjálfstæðum v.iðbrögðum eða við-
horfum til frístundaiðkana. Það eru hin geysiöflugu og fjársterku
skemmtanafirmu sem „sjá mönnum fyrir“ afþreyingu í frístundun-
um, móta smekk þeirra og skoðanir. Sjálft orðið afþreying er
táknrænt fyrir það hvers menn vænta af frítíma sinum. Það er um
að ræða að þreyja hann með einhverju móti, eða helzt af öllu að
drepa hann, eins og sagt er. Tíminn er nánast því orðinn óvinur
manna, af því að hæfileiki þeirra til að nota hann sér til fullnæg-
ingar og gleði er horfinn eða rétlara sagt: þessi hæfileiki hefur verið
deyddur af hinum kapítalíska skemmtana- og afþreyingariðnaði.
Hvötin til sjálfstæðra og skapandi athafna hefur drukknað í hinu
yfirþyrmandi flóði aðfenginna áhrifa gegnum „afþreyingarrit“,
kvikmyndir, útvarp, sjónvarp o. s. frv. Gagnvart þessu flóði virðist
fjöldinn vera varnarlaus að kalla, m. a. vegna þess að hann er saman-
settur af mönnum sem nálgast æ meir að vera algjörir einstaklingar,
þolandi áhorfendur í kvikmyndasalnum eða sjónvarpsstofunni og