Réttur - 01.11.1965, Síða 106

314 RÉTTUR
í hagnað. Með einu litlu handtaki skipta sjónvarpsáhorfendur frá
leikriti eftir Brecht yfir á sætabrauðssöngleik.
Aðstaðan til að njóta æðri menningarverðmæta var áður bund-
in þjóðfélagslegum og efnalegum tækifærum. Nú veltur hún æ meir
á óskum og áhuga. Aukning fjölmiðlunartækja afhjúpar margar
áður duldar andstæður.
Frá því um síðustu aldamót hefur farið vaxandi í ritum sósíal-
ista áhugi á viðbrögðum almennings til lista og bókmennta. Þörfin
fyrir að brúa bilið eða mótsetninguna milli sívaxandi eftirspurnar
almennings og ónógrar menntunar hans til að skilja hin beztu lista-
verk hefur fætt af sér hugtakið „almúgamenning.“
Frá sjónarhóli sögunnar er þessi mótsetning listar og almenn-
ings tengd þeirri atvinnumennsku í listsköpun er fylgdi í kjölfar
horgaralegra þjóðfélagshátta. Listin flutti sig búferlum úr kirkjum
og þorpum og frá almúgaskemmtunum smábæja, þar sem hún hafði
tekið þroska sinn á miðöldunum, í hljómlistarhallir, leikhús og lista-
söfn. Miðlungsmenn urðu tengiliðir Listamanna og almennings.
Atvinnumennska í listsköpun og samþjöppun listamanna í hópa
verður samfara hrörnun listarinnar meðal almennings, eins og
Marx bendir á í „Die deutsche Ideologie.“
Þegar þáttur mannsins í framleiðslunni hættir að vera skapandi,
þá hættir hann jafnframt að skynja samfélagslegt mikilvægi í dag-
Iegum störfum, og tilgang þeirra og samhengi við viðleitni mann-
kynsins yfirhöfuð. Hann hefur ekki lengur á tilfinningunni að verk
hans séu tjáning á innri krafti, og hlýtur að glata tengslum við þá
list sem tjáir mannlegar athafnir og sjálfsvitund.
En það væri kjánalegt að hvetja til afturhvarfs — eins og Ruskin
gerði — til handiðnaðartímanna og endurreisa einingu í starfi
og list á þeim grunni. Atvinnumennskan í list er nauðsynlegt skref
í þjóðfélagsþróuninni og opnar ný og mikilvæg tækifæri til auk-
ins þroska í listsköpun.
Almenningslist
Margir beztu ritsnillingar 19. aldarinnar fundu sárt til misræm-
isins m,illi listar og þröngrar þjóðfélagslegrar undistöðu hennar,
milli menntamanna (Intelligenz) listarinnar og almennings, sem var
afskiptur í ferli listarinnar. Undir lok aldarinnar voru fyrstu til-
raunirnar gerðar til að leysa þessa mótsetningu, en fengu dapur-
leg málalok. Lév Tolstoj gerði þær í síðustu r.itum sínum. Hann
dæmdi alla menningu óaðgengilega almenningi — bæði klassíska