Réttur - 01.05.1932, Blaðsíða 32

frelsisbaráttunnar, — og fyrstu ómana af frelsis-
kenningum sósíalismans. Þá rann saman í eitt, ást-
in á frelsi íslenzku alþýðunnar af klafa erlends kon-
ungsvalds og innlends embættismannavalds, — og
hinsvegar ástin á frelsi allrar alþýðu hvar sem er, af
kúgun auðs og yfirvalda, eins og skýrast kom í ljós
hjá Þorsteini Erlingssyni og Gesti Pálssyni. í árás-
unum á afturhaldssama embættismannastétt og
kreddufulla prestastétt runnu saman niðurrifstil-
hneygingar bæði borgaralegu byltingarinnar og só-
síalismans, svo listaverkin, sem sköpuðust í baráttu
þessari, — smásögur Gests og ádeilukvæði Þorsteins,
— tilheyra í ^auninni báðum þessum gerandstæðu
stefnum, sem sameinast hér einungis vegna þess, hve
afar-langt aftur úr Island og Norðurlönd yfirleitt
voru orðin. Enda skiftast brátt leiðir hópsins, sem
mestan usla gerði í íslenzkum bókmenntum 1890—
1900; aðal-hópurinn gengur brautir borgaranna með
Hannes Hafstein og Einar Hjörleifsson Kvaran í
broddi fylkingar, en Þorsteinn finnur leiðina til
verklýðshreyfingarinnar, og Gestur myndi tvímæla-
laust hafa lent þangað einnig, ef honum hefði enzt
aldur. —
Eftir þessa baráttukviðu, sem kennd er við Bran-
des og þessa lærisveina hans, er dauft yfir íslenzkri
skáldsagnalist í langan tíma, hvað virka þátttöku í
höfuðmálum mannfélagsins snertir.
Borgarastéttin, sem ásamt róttækari bændum,
fagnaði brautryðjendunum frá 1882, sem talsmönnum
hugsjóna hennar og frelsisbaráttu, tekur sjálf, meir
og meir, að umskapa Island í sinni mynd og skapa
þar með vandamál, sem hún ekki óskar eftir að
hreyft sé við. Að sama skapi sem útgerð hennar og
auður vex, skapast öreigalýðurinn á mölinni heima
fyrir, en samböndin við erlenda auðvaldið styrkjast.
Og loks kemur þar að, að þróunin er fullkomnuð:
Borgarastéttin, sem var byltingarsinnuð, er orðin aft-
96