Réttur - 01.01.1980, Síða 45

breska ríkisstjórnin þeirri íslensku orð-
sendingu, þar sem farið er fram á, að
Bretar fái leyfi til hersetu hér á landi og
íslenska ríkisstjórnin ljái samvinnu sína
sem hernaðaraðili og bandamaður.
Daginn eftir samþykkti Alþingi að fela
ríkisstjórninni að fara með vald það, sem
konungi bar samkvæmt stjórnarskránni,
og taka í sínar hendur utanríkismálin,
sem Danir fóru með fyrir íslands hönd
samkvæmt sambandslögunum frá 1918.
11. apríl synjaði ríkisstjórnin málaleit-
an Breta. Kjarni svarsins var sá, „að þeg-
ar sjálfstæði íslands var viðurkennt 1918,
lýsti Jrað yfir ævarandi hlutleysi og er auk
þess vopnlaust. ísland vill því hvorki né
getur tekið þátt í hernaðarlegum aðgerð-
um eða gert bandalag við nokkurn liern-
aðaraðila."1)
10. maí hernámu Bretar Island. Ríkis-
stjórn og Alþingi mótmæltu formlega, en
Bretar sóru, að hér yrði ekki erlendur
her stundinni lengur en stríðsnauðsyn
krefði. Engu að síður setti brátt ugg að
mörgum þeirra, sem alist höfðu upp í
þjóðlegum anda.
Ekki er auðgjört að tímasetja með ná-
kvæmni, hvenær andóf gegn hernáminu
utan Alþingis og Sósíalistaf'lokksins lætur
l’yrst á sér kræla. En eitt fyrsta eftirtekt-
arverða dæmið er án efa í ræðu, sem
Gunnar Thoroddsen lögfræðingur hélt
fyrir minni Jóns Sigurðssonar 17. júní
1940:
„Síðan hið mánaðargamla fullveldi
vort var fótum troðið af erlendu herveldi
10. maí og fjöregg þjóðarinnar, hið ævar-
andi hlutleysi, mulið mélinu smærra, þá
hefur kvíða og ugg sett að hugum margra
íslendinga. Þær raddir heyrast, að nú
eigi ekki og megi ekki minnast á sjálf-
stæðis- og þjóðernismál. — Ef raddir þjóð-
ernis og ættjarðarástar þagna, þá kann
það líka að leiða af sér, að erlend stór-
veldi, til dæmis það herveldi, er nú held-
ur oss í greipum, taki að líta svo á, að
sjálfstæðið muni oss ekki svo tiltakanlega
fast í hendi, og leyfi sér því í framtíðinni
frekari íhlutun um mál vor en ef hér
stæði samhent, vakandi þjóð, einhuga og
eindregin um að heimta aftur sitt fulla
frelsi og forráð eigin mála.“2)
Af skipulögðum samtökum verður
Ungmennafélag Ísla7ids og málgagn þess
Skinfaxi fyrst til þess sama sumarið að
vara við öllum óþörfum skiptum við
setuliðið svosern á sviði íþrótta og
skemmtanahalds. Samþjöppuð kemur
þessi afstaða vel fram í ályktun héraðs-
sambandsins Skarphéðins á Selfossi 11.—
12. janúar 1941:
„Þingið fullyrðir, að sjálfstæði íslenzku
þjóðarinnar, stjórnarfarslega, réttarfars-
lega og menningarlega, sé í miklu meiri
hættu statt af völdum brezka setuliðsins
hér á landi en þjóðinni virðist ljóst. —
Þingið vill fyrir sitt leyti vara mjög alvar-
lega við þeirri tilhneigingu, sem greini-
lega er til hjá þjóðinni, að líta á brezku
setuliðsmennia sem félaga, verndara eða
gesti, og líta með þakklæti til setuliðsins
fyrir jrað, að það skuli ekki liafa leikið
okkur enn harðara en það hefur gert. —
Þingið átelur harðlega, að æðstu embætt-
ismenn ríkisins og bæjarfélaga sitji veizl-
ur og mannfagnaði með yfirmönnum
setuliðs þess, er hernumið hefur landið.
— Þingið skorar á öll stjórnarvöld lands-
ins, menningarstofnanir þess, blöð, tíma-
rit og þjóðina sent heild að haga fram-
komu sinni gagnvart setuliðinu þannig,
að hún sé látlaus mótmæli, kurteis en al-
vöruþrungin, gegn innrás þess í landið
og skerðingu þess á frelsi þjóðarinnar."3)
45