Réttur - 01.04.1976, Blaðsíða 43

efnahagserfiðleika sem við eigum nú við að
stríða. Sumir segja að yfir standi langvar-
andi strúktúrvandi eða kreppa — aðrir tala
um tímabundin vandkvæði eða það sem sem
kallað er hagsveifla. Stjórnarandstaðan hefur
yfirleitt fremur talað um tilbúinn vanda rík-
isstjórnarinnar, meðan ríkisstjórnin afsakar
dugleysi sitt og úrræðaleysi með fjálglegu tali
um alheimskreppu. Báðir hafa nokkuð til
síns máls.
Við sósíalistar megum aldrei gleyma því
að við erum að berjast gegn ákveðinni hag-
skipan — gegn ríkjandi eignaskipan samfé-
lagsins, en hún leiðir til margskonar órétt-
lætis, efnahagskreppna, örbirgðar og mann-
legs kyrkings. Aróður okkar verður jöfnum
höndum að beinast gegn hagkerfinu og
stjórnvöldum, og við megum ekki láta það
henda okkur, að gleyma barátmnni fyrir nýju
og fullkomnara hagkerfi í pólitískum hvers-
dagsönnum.
Okkur er lítt um það gefið að tala
mikið um kreppur, þær minna á fátækt,
basl og kolsvart atfurhald. Almennt ríkir
sú skoðun að kreppur séu sjáanlegar í búðar-
gluggum, á strætum úti, á alþýðuheimilum.
En það er með kreppuna eins og mannskepn-
una að útlit hennar er margvíslegt. Það er
kreppum sameiginlegt að þær standa yfir í
nokkuð langan tíma og bera vott um meiri-
háttar sjúkdóma í hagkerfinu. Þær líða þó
hjá engu að síður, þótt skaði þeirra sé veru-
legur, því krefjast þæ>- róttækra lækningar-
meðala.
Hitt hugtakið sem notað er til að gera
grein fyrir tmflunum í hagkerfi nú eru svo-
kallaðar hagsveiflur. Þær em notaðar þegar
um er að ræða stuttar tmflanir, sem koma
og fara með vissu millibili eins og sjávarföll.
Hérlendis eru hagsveiflur mjög tíðar og
miklu tíðari en í nokkru öðru landi á norð-
hveli jarðar. Hagsveiflurnar gera verðbólg-
una að eilífðarmáli íslenskra stjórnmála, það
er þeirra sameiginlega einkenni hér — þær
leiða alltaf til aukinnar verðbólgu.
Skulum við nú lýsa vélgengni einnar hag-
sveiflu og draga fram þau þjóðfélagsátök
sem hún leiðir af sér.
Hagsveiflan afleiðing
einhæfs atvinnulifs
Það sem einkennir íslenskt efnahagslíf
framar öðm frá þjóðarbúskap annara landa,
sem búa við kapítalíska framleiðsluþætti, er
einhæfni atvinnulífsins, einkum hvað snert-
ir útflutning. Efnahagsþróunin hér hefur
um margt orðið öðruvísi en hjá nágrönnum
okkar. Við höfum í senn náð tiltölulega háu
lífskjarastigi ásamt miklum óstöðugleika í
efnahagsþróuninni. Sveiflur í árlegum breyt-
ingum þjóðartekna hafa verið tvöfalt meiri
en í nokkru nágrannalandi okkar. Skýringar
á þessu er að leita í mikilvægi sjávarútvegsins,
í þjóðarbúskapnum. Við erum í miklum
mæli háð duttlungum náttúru og erlendra
verðsveiflna, en hvorugt er undir áhrifa-
mætti innlendrar hagstjórnar. Mikilvægi
sjávarútvegs sést best á því að talið er
að 25—30% þjóðarframleiðslunnar eigi
meint eða óbeint rót sína að rekja til sjáv-
arútvegs og 85—90% útflutningstekna ef
álútflutningi er sleppt, en útflutningur og
innflutningur vöm og þjónusm nemur um
40—45% af verðmæti þjóðarframleiðslunn-
ar. Rannsóknir á ferli íslensku verðbólgunn-
ar benda ótvírcett til þess að óstöðugleiki í
tekjum sjávarútvegsins ásamt endurteknum
gengisfellingum sé meginskjring hennar.
Það er ekki síður eftirtektarvert að verðbólg-
an virðist ekki ná sér verulega á strik fyrr
en eftir 1950 þegar gengið er fellt í kjölfar
verðfalls á fiski. Eftir að farið er að nota
gengið sem hagstjórnartæki fyrir alvöru, sígur
107