Réttur - 01.04.1976, Blaðsíða 19

heiður skilið fyrir hjálp hans við og skilning
á Theodóri, ritaði nm hann grein í „Helga-
fell 1945.
Rit Theodórs eru þessi: „Utan frá sjó"
1908. „Brot. Sögur nr íslensku þjóðlífi"
1916. „Útlagar" 1922. „Lokadagur” 1926.
„Líf og blóð" 1928. „Hákarlalegur og há-
karlamenn" 1933- „Mistur. Lokadagur II"
1936. „í verum I—11" 1941. „Ofan jarðar
og neðan” 1944. „Tvær sögur” 1945. „Jón
skósmiður” 1946. „Náttfari” 1960.
„Réttur” hefur nú fengið leyfi Ólafs Jóh.
Sigurðssonar til að birta grein þá, er Ólafur
skrifaði um Theodór við andlát hans og birt-
ist þá í „Þjóðviljanum":}
Þegar ég var þingsveinn haustið 1934,
heyrði ég merkilega ræðu, sem ég man enn
í dag. Ræðu þessa flutti ekki alþingismaður,
heldur pallvörður.
Sunnudag einn var ég að rölta um gang-
inn fyrir framan neðri deild og hafði ekkert
sérstakt fyrir stafni. Húsið var eins og autt
leiksvið, engir þjóðskörungar á ferli, hvergi
skammir né háreysti, kyrrð og friður í öllum
sölum. Þá gekk skyndilega maður á sextugs-
aldri inn á þetta leiksvið og raulaði fyrir
munni sér gamla stöku. Hann tók mig tali
eins og stundum áður, spurði mig tíðinda
austan úr Arnessýslu, en fór síðan að segja
mér sögur af fólki sem hann hafði kynnst,
lýsa þorpum og sveitum, þar sem hann hafði
dvalist, skýra mér frá ýmislegu markverðu,
sem fyrir hann hafði borið á langri vegferð.
Frásögn hans var svo sönn og hrífandi, en
jafnframt þrungin svo annarlegri kyngi að
ég gleymdi smnd og stað. Mér virtist Al-
þingishúsið hafa hamskipti í sífellu. Stundum
var það lítil eyja, þar sem allt skorti nema
fátækt og harðrétti, stundum bátskel á úfn-
um sjó, stundum veigalítið hákarlaskip í
blindhríð og vetrarmyrkri norður í Ishafi,
stundum slorkös í verstöð, stundum svellfreð-
inn torfbær í óbyggðum, smndum hafís,
fjallgarður, heiði, vatnsfall, brimlending.
Fram á þessi hrikalegu svið þyrpmst án af-
láts sérkennilegar hetjur, drengilegar á svip,
hugrakkar, einbeittar og afrenndar að afli.
I stað silfurdósá, vindils og sjálfblekungs
héldu þær á hákarlaskálm, flamingsbreddu,
bjóði, orfi, hrífu, reku og kvísl. Þær voru
sjaldnast prúðbúnar, áttu ekki í neinum veru-
legum iildeildum hverjar við aðra, báru lítið
skyn á stjórnmál, höfðu aldrei stigið fæti
sínum inn í raflýsta sali og kunnu ekki þá
íþrótt að flytja blaðalaust langa ræðu um
ekki neitt. Stutt og kjarngóð tilsvör þeirra
gám hinsvegar leiftrað af mannviti og falið
að baki sér eftirminnilega sögu, sem bar af
margri lærðri stofuræðu eins og gull af eiri.
Hér var sem sé alþýða landsins komin á vett-
vang. Undir þungskýjuðum himni háði hún
harða og þrotlausa baráttu fyrir frumstæðusm
lífsnauðsynjum sínum, einatt háskalegri en
nútímastyrjöld og ávallt óvænlegri til hagn-
aðar.
Lengi dags hlýddi ég gagntekinn á frá-
sagnir pallvarðarins. Smndum horfði ég á
hann undrandi og ætlaði naumast að trúa
því, að hann hefði sjálfur staðið í þessu
geigvænlega stríði frá blaum barnsbeini og
einlægt verið þar, sem bardaginn var harð-
astur og eftirtekjan rýrust. Hitt fannst mér
ennþá ótrúlegra, að hann skyldi hafa skrifað
margar bækur, þrátt fyrir stöðuga örbirgð og
vægðarlausan þrældóm. Eg mæltist til þess,
að hann byði mér heim til sín og sýndi mér
þessar bækur. Það var auðsótt. Um kvöldið
sá ég þær allar í herbergi hans uppi á lofti
í Þingholtsstræti 28. Þær voru þá orðnar sjö
talsins, en frumdrög að þeirri átmndu lágu
á borði hans. Pallvörðurinn var Theódór
Friðriksson.
Rithöfundarferill Theódórs er mikil og
83