Réttur - 01.04.1976, Blaðsíða 23

viðreisnarflokkanna og Framsóknarflokksins, sem
jafnan eru fúsir til þess að kaupa sér atkvæði kjós-
andans með því að virkja hjá honum bæjarlækinn.
I viðskiptum við erlenda aðila varð gjörbreyting. I
stað þeirra niðurlægjandi ákvæða sem var að finna
og eru í áisamningnum vann Magnús Kjartansson
drög að samningi við erlendan aðila sem ma. fól
I sér að íslendingar áttu meirihlutaeign í viðkom-
andi fyrirtæki, að orkuverð yrði endurskoðað á
föstu árabili og að fyrirtækið sætti íslenskum lög-
um og reglum. Þetta voru nýmæli og stefnubreyt-
ing, en ekki kom þó þessi samningur til fram-
kvæmda sem kunnugt er vegna gjörbreytinga sem
urðu undir lok vinstristjórnaráranna á erlendu
verðlagi og þá sérstaklega á olíu.
Brátt tók alþjóðleg verðbólga að gera vart við
sig I meiri mæli en nokkru sinni fyrr á eftirstríðsár-
unum. Þegar þetta varð Ijóst hefði auðvitað verið
eðlilegt að gera þegar í stað ráðstafanir til þess
að stjórna þjóðfélaginu með tilliti til þessa; en það
fékkst ekki og vinstristjórnin gerði þvert á móti
ráðstafanir sem mögnuðu verðbólguna. Má í því
sambandi nefna gengisfellinguna I árslok 1972 og
aðferðirnar við skattlagningu vegna vestmannaeyja-
gossins. Ekki tókust I ríkisstjórninni samningar um
neinar sameiginlegar heildarráðstafanir í efnahags-
málum, ekki I verslunarmálum að því er varðaði
meðferð gjaldeyris, ekki I fjárfestingarmálum,
hvergi. Því fór svo að verðbólgan varð eitt logandi
bál, en þjóðarskútan gat þó gengið undan eldinum
vegna þess að verðlag á okkar afurðum erlendis
fór stöðugt hækkandi — þar til í ársbyrjun 1974.
En þá hafði ríkisstjórnin þegar misst meirihluta
sinn á þingi fyrir nokkrum mánuðum og hafði þvi
ekki styrk til þess að gera nauðsynlegar efnahags-
ráðstafanir.
LANDHELGIN OG HERINN
HÆGRISTJÓRNIN
Aðalmál vinstristjórnarinnar og tímafrekasta við-
fangsefni hennar var landhelgismálið. Fyrir liggur
skjalfest í bókum alþingis að I kröfunni um 50 mílna
landhelgi hafði Alþýðubandalagið frumkvæðið. Hin-
ir flokkarnir dröttuðust með. I málefnasamningi
vinstristjórnarflokkanna var skýrt kveðið á um land-
helgismál. Tókst að knýja fram á alþingi sam-
hljóða uppsögn á nauðungarsamningunum frá 1961,
en sú samþykkt kostaði að vísu það að rætt yrði
við vestur-þjóðverja og breta sérstaklega um veið-
ar innan landhelginnar. Við munum enn svo vel
átökin við breta á þessum árum, að ekki er þörf
á að rifja þau upp að neinu leyti hér. En baráttunni
í landhelgismálinu lauk að sinni með þeim hætti að
Ólafur Jóhannesson gerði svikasamninginn við
breta og hann stillti okkur upp frammi fyrir úrslita-
kostum sínum og Heaths. Ástæðan til þess að við
gátum fallist á samningana við breta þá var að
sjálfsögðu sú að þeir fólu í sér viðurkenningu
breta á yfirráðarétti okkar yfir 50 mílunum og með
samningunum voru veiðar þeirra skertar um nær
helming frá þvi sem verið hafði.
Annað það málefni vinstristjórnarinnar, sem mjög
upptók hugi okkar á þessum árum var herstöðva-
málið. I því máli náðist tvíþættur ávinningur. I
fyrsta lagi lokun Keflavikursjónvarpsins og í öðru
lagi samkomulag stjórnarflokkanna þriggja um áætl-
un um brottför hersins. Á þá áætlun reyndi aldrei
vegna þess að fljótlega eftir að hún var gerð I
ríkisstjórninni tók stjórnarsamstarfið enda. Ástæð-
urnar til þess hins vegar að við komumst ekki
lengra með herstöðvamálið í vinstristjórninni voru
ma. þær að við fylgdum því ekki nægilega vel
eftir. Sömu ástæður lágu til þess að Ólafur Jó-
hannesson gat stillt okkur upp við vegg haustið
1973; flokkurinn var of veikur til þess að setja
honum stólinn fyrir dyrnar og þó að við ættum
góða menn í rikisstjórn, afþurðamenn vil ég segja,
þá gerðum við of mikið að þvi að mæna á þá og
þeirra hæfni til lausnar öllum vanda, en við gerð-
um of litið af því að virkja fólk til þaráttu fyrir
þeim málum sem við helst bárum fyrir brjósti.
Það sem mistókst í vinstristjórninni olli vonbrigð-
um og þau vonþrigði voru stærst á þéttbýlissvæð-
inu, en úti á landi var mikil ánægja með vinstri-
stjórnina einkum vegna uppbyggingarinnar í at-
vinnumálum.
En þrátt fyrir mistökin og óánægjuna megum við
ekki gleyma því sem vel tókst og við megum ekki
gleyma þvi hvað hefði gerst ef vinstristjórnin hefði
ekki komist til valda. Við skulum hafa i huga í
fyrsta lagi landhelgismálið, en fyrir samningana '73
veiddu bretar hér yfir 200 þúsund lestir á ári. i
öðru lagi skulum við muna eftir því að draumsýn
ihaldsins um islenskt láglaunasvæði og 20 álverk-
smiðjur hefði getað ræst. Vinstristjórnin ruglaði
spilunum fyrir ihaldinu, truflaði áform þess á flest-
um sviðum. Hvar stæðum við nú hefði vinstristjórn-
87