Réttur - 01.04.1987, Blaðsíða 56

kenningar lýstu myndun jafnvægis við að-
stæður sem væru mjög sérstæðar og þær
dygðu ekki við greiningu á nútíma auð-
valdskerfum, til þess yrði að smíða al-
menna kenningu, en bók hans var einmitt
hans framlag. í framhaldi af þessu tefldi
Keynes fram „hviku“ jafnvægishugtaki
gegn kyrrstöðu-jafnvægishugtaki ríkjandi
hagfræðikenninga. Á meðan kyrrstöðu-
hugtakið byggir á þeirri hugmynd að kerfi
leiti ávallt í sama upphafsástand eftir að
utanaðkomandi afl hefur raskað því, ger-
ir hvikuhugtakið ráð fyrir að hverfular
hugmyndir um framtíðina hafi áhrif á
ákvarðanir í nútíðinni. Jafnvægi getur
þannig skapast á mörkuðum án þess að
full atvinna og hámarksafköst séu niður-
staðan.
Virk eftirspurn
Á þessum nýju forsendum byggði
Keynes síðan kenningu sína um efnahags-
kerfið. Samkvæmt henni ræðst heildar
framleiðsla hagkerfisins og atvinnustigið
um leið af „virkri eftirspurn“ sem er jafn-
vægispunktur heildar framboðs og heildar
eftirspurnar í hagkerfinu. En þungamiðj-
una í kenningu Keynes er að finna í
skýringum hans á því hvernig óvissa og
væntingar um framtíðina hafa áhrif á
heildarfjárfestingar og heildarneyslu í
hagkerfinu. Það eru þannig væntingar
manna um afköst eða gróðamöguleika
fjárfestinga í framtíðinni og neysluvilji
fólks í ljósi væntinga um tekjur í framtíð-
inni sem ráða því hvort fjárfest er eða
neytt er eða hvort fólk heldur að sér
höndum og safnar peningum og/eða skell-
ir sér í spákaupmennsku á verðbréfa-
mörkuðum.
Keynes telur það vera eðli mannsins að
auka ekki neyslu sína hlutfallslega jafn-
mikið og tekjur aukast. Af þessu leiðir að
eftirspurn í hagkerfinu eykst ekki jafn
hratt og framboð og framleiðsla, eða
m.ö.o. þegar til lengri tíma er litið er til-
hneiging til offramleiðslu í auðvaidskerf-
inu. Það er einmitt á slíkum tímamótum
sem spákaupmennska getur leitt til þess
að samdráttur breytist í djúptæka
kreppu, því þegar bjartsýni manna um
framtíðina breytist í svartsýni tekur fólk
að safna að sér peningum og selja verð-
bréf sín áður en þau lækka verulega, en
um leið og peningar tæmast úr bönkum
— vegna þess að fólk tryggir sig gegn því
að glata auðæfum sínum ef bankar færu á
hausinn — minnkar peningaframboð og
vextir hækka en það dregur enn frekar úr
væntingum um framtíðargróðamöguleika
fjárfestinga. Þannig verður vítahringur
kreppunnar til að hann magnast enn frek-
ar eftir því sem atvinnuleysi eykst og
eftirspurn dregst saman í hagkerfinu, en
það dregur enn frekar úr fjárfestingum og
atvinnuleysi eykst o.s.frv. o.s.frv.
Kreppulausnir Keynes
Rökrétt lausn kreppunnar samkvæmt
ofansögðu hlýtur því að vera að auka
eftirspurnina og fá þannig hjólin til að
snúast. Keynes taldi af og frá, eins og
hagfræðingar hinnar ríkjandi hagfræði
héldu fram, að draga yrði úr sköttum á
eignafólki til að auka sparnað. Þótt slík
stefna leiddi til lækkunar vaxta þá leiddi
þessi aðgerð ekki til þess að neysla og
eftirspurn ykist og um leið jákvæðar
væntingar um gróða og afkomu í framtíð-
inni. Keynes taldi því rétt að minnka
stéttamun til að tryggja almennari eftir-
spurn.
Hann gagnrýndi einnig harkalega hug-
myndir ríkjandi hagfræði um að rétta
leiðin til að auka gróðamöguleika fyrir-
tækja væri að lækka launin. Slík aðgerð
104