Morgunblaðið - 07.02.2006, Síða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 7. FEBRÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Þ
að er merkilegt hvað
dómgreind okkar og
tilfinningalífið eins og
það leggur sig eru háð
duttlungum dags-
formsins. Þegar maður er vel sofinn,
úthvíldur, afslappaður og búinn að
eiga góðan dag túlkar maður allt
sem gerist á jákvæðan hátt, allt
gengur upp, allt mun fara á besta
veg. En þegar maður sefur illa, er
stressaður eða pirraður yfir ein-
hverju getur maður haft allt á horn-
um sér og gersamlega misst stjórn á
tilfinningum sínum með hræðileg-
um afleiðinum.
Það er ferleg tilfinning þegar
maður, annars dagfarsprúður og
ljúfur, mistúlkar í pirringi og ýldu
orð og athafnir fólks sem þykir
vænt um hann og breytist í bölvandi
naut. Niðurrifsáhrif slíkrar mistúlk-
unar og eyðileggingarmáttur slíkra
neikvæðra tilfinninga geta verið
hrikaleg. Svo ekki sé talað um þann
skaða sem verður á sjálfstrausti
manns og sjálfsáliti eftir uppá-
komuna.
Ég hef sjálfur byggt upp orðspor
sem geðprúður maður með gott
skap. Undanfarið hafa þó streita og
pirringur eitthvað verið að hrjá mig.
Lítill svefn, álag og tilfinningarót
hafa valdið því að hinn annars dag-
farsprúði Svavar breytist í einhvers
konar tröllkarl sem baular og emjar
af pirringi og gremju af minnsta til-
efni. Þetta veldur nokkurs konar
vítahring skapvonsku sem erfitt er
að losna úr nema með gríðarlegu
átaki, sem jafnvel getur falið í sér
grát og gnístran tanna. Slík skap-
vonska getur fælt frá okkur fólk
sem þykir vænt um okkur, fólk sem
við þurfum á að halda. Þess vegna
er ótrúlega mikilvægt að maður átti
sig á hlutunum. Ég held að þetta sé
kallað tilfinningagreind.
Pirringur og þreyta leiða til ofur-
viðkvæmni. Þess vegna er gríð-
arlega mikilvægt að vera sér vel
meðvitandi um eigin líðan og and-
legt og líkamlegt ástand. Spyrjum
sjálf okkur: Hversu líklegt er að
þessi manneskja, sem þykir vænt
um mig og mér þykir vænt um, sé
bara allt í einu að taka upp á því að
vera með leiðindi við mig? Er ekki
líklegra að ég sé þreyttur, pirraður,
svangur eða með einhvern einmana-
leika sem er að hrjá mig? Ef við
öndum rólega og gefum okkur bara
tíu sekúndur til að hugsa um hlutina
út frá þessu sjónarhorni hljótum við
að sjá að túlkun okkar á orðum og
athöfnum viðkomandi er beintengd
andlegu og líkamlegu ástandi okkar,
dagsformi okkar. Viðkomandi á það
skilið að við leyfum honum að njóta
vafans í öllum samskiptum.
Ef við gefum okkur tíma til að
staldra aðeins við og hugsa upp-
byggilega í stað þess að bregðast
strax við eins og naut í flagi hljótum
við að sjá að fólk sem við eigum dag-
leg og góð samskipti við færi tæpast
að taka það upp hjá sjálfu sér að
skjóta skyndilega á okkur einhvers
konar tilfinningalegum tund-
urskeytum. Öndum rólega og áttum
okkur á því að líkamlegt og andlegt
ástand okkar er oftar en ekki for-
senda þess hvernig við túlkum
heiminn. Heimurinn er ekki öðruvísi
í dag en í gær, en við getum verið
mun verr stemmd til að túlka hann.
En fyrst við erum nú á annað
borð að tala um pirring, þá hef ég
undanfarnar vikur fylgst með
tveimur málum sem hafa valdið mér
nokkrum pirringi. Annars vegar
umræðan um það að trúfélögum sé
veitt frelsi til að blessa sambönd
samkynhneigðra og hins vegar um-
ræðan um skopmyndirnar af
Múhameð spámanni.
Umræðan snýst mikið til um
skörun mannréttinda, trúfrelsis og
tjáningarfrelsis. Annars vegar um
mörk tjáningarfrelsis og virðingar
fyrir trú og hins vegar mörk mann-
réttinda og virðingar fyrir trú.
Ég get ekki annað en brosað að
því þegar ég heyri kristið fólk tala
fjálglega um viðkvæmni múslima í
garð „ósköp sakleysislegra skop-
mynda“, þegar sjálf þjóðkirkjan
mótmælir sjálfsögðum mannrétt-
indum fólks til að njóta blessunar í
samböndum sínum, jafnvel hjá öðr-
um trúfélögum.
Múslimar vilja ekki að teiknaðar
séu myndir af spámanni þeirra. Gott
og vel. Þrátt fyrir að sjálfur skrifi ég
undir önnur siðalögmál en múslimar
er ég tilbúinn til að hliðra tjáning-
arfrelsi mínu örlítið fyrir tillitssemi
sakir. Mér er enginn skaði að því að
teikna ekki skopmyndir af Múham-
eð spámanni.
Þjóðkirkjan og fleiri kristnir söfn-
uðir vilja ekki að samkynhneigðir fái
trúarlega blessun sambands síns.
Hér er hins vegar um að ræða al-
varlegri skörun. Því ef við á annað
borð viðurkennum að samkyn-
hneigðir séu jafnir gagnkyn-
hneigðum í þessu samfélagi og eigi
inni sömu réttindi hljóta sömu lög
að eiga að gilda um sambönd þeirra.
Væri ég samkynhneigður þætti mér
það mikil skerðing á mannrétt-
indum að eiga ekki tilkall til bless-
unar sambands míns og maka míns.
Mun alvarlegri skerðing en að mega
ekki ögra ákveðnum trúarhópum
með því að teikna heilagasta spá-
mann þeirra með sprengjutúrban.
Lögin sem um er rætt eru ekki að
fara að þvinga þjóðkirkjuna til
neins. En þau munu leyfa þeim trú-
félögum sem það vilja að blessa
sambönd samkynhneigðra. Þjóð-
kirkjan vill s.s. meina ásatrúar-
mönnum og búddistum að blessa
sambönd. Það er rétt eins og ef
múslimar vildu banna öllum öðrum
trúarbrögðum að teikna myndir af
sínum spámönnum og guðum.
Búdda, Kristur, Ganesh og Óðinn
mættu ekki teiknast. Er það ekki
dálítið meiri mannréttindaskerðing?
Hvaða rétt eigum við á að tala um
ofstæki?
Við hneykslumst á því að mega
ekki taka upp á „smávegis ögrun“ á
meðan við, sjálfumglaðir Vest-
urlandabúar, höldum aftur af sjálf-
sögðum réttindum fólks til að njóta
trúarlegrar blessunar. Fáránlegar
röksemdir um að íslensk tunga
hrynji ef skilgreining hjónabands
breytist og hreint út sagt ótrúlegar
fullyrðingar um að hjónabönd fari á
ruslahaugana ef samkynhneigðir fái
blessun. Meira að segja fullyrða
sumir að eins gætum við leyft manni
og sauðkind eða manni og barni að
fá blessun sambands síns. Er orðum
eyðandi á svona rök? Við erum að
tala um tvær fullorðnar manneskjur
sem eru ástfangnar og njóta í öllu
samfélagslegrar viðurkenningar á
sambandi sínu.
Kannski ættu biskup og skoð-
anabræður hans að athuga hvort
þeir séu eitthvað pirraðir eða illa
sofnir þessa dagana?
Pirringur
Við verðum að gæta okkar ofboðslega
vel á dagsformi okkar þegar við metum
hlutina. Oft geta saklausustu orð snúist
upp í eitur í hjarta okkar, einungis sök-
um þreytu og pirrings.
svavar@mbl.is
VIÐHORF
Svavar Knútur Kristinsson
STÆRSTA mál á vettvangi
stjórnmálanna nú er endurskoðun
stjórnarskrárinnar. Þessari grein
er ætlað að varpa ljósi á stöðu
þess máls.
Mál sem
ráða úrslitum
Nú er rétt ár liðið
frá því að forsætis-
ráðherra skipaði
stjórnarskrárnefnd
ásamt sérfræð-
inganefnd henni til
aðstoðar. Jón Krist-
jánsson heilbrigð-
isráðherra stýrir
nefndinni sem hefur
kappkostað að starfa
fyrir opnum tjöldum
og veita almenningi
aðgang að málinu.
Nefndin hefur sett það markmið
að skila frumvarpi til breytinga á
stjórnarskránni fyrir 1. sept. 2006
eða í síðasta lagi fyrir árslok 2006.
Það er því stefnt að því að leggja
tillögur um breytingar á stjórn-
arskránni fyrir í næstu alþing-
iskosningum. Af þessu má sjá að
nú dregur hratt að þeim dögum
sem ráða úrslitum um það um
hvaða breytingar á stjórn-
arskránni getur náðst pólitísk sátt.
Ég tel að helstu átökin verði ein-
mitt um ákvæði sem Samfylkingin
hefur á undanförnum árum lagt
mesta áherslu á að sett verði í
stjórnarskrána þ.e.a.s. ákvæði um
auðlindir í þjóðareign og ákvæði
um þjóðaratkvæðagreiðslur. Afdrif
þessara mála ásamt rétti forseta
Íslands til að vísa máli til þjóð-
arúrskurðar munu valda miklum
pólitískum átökum. Ég fjalla hér
einungis um þessi þrjú mikilvægu
mál vegna þess að ég tel að þau
verði heitust og úrslit þeirra munu
ráða mestu um hvort sátt getur
orðið um tillögur nefndarinnar.
Auðlindir í þjóðareign
og þjóðaratkvæði
Eitt mikilvægasta mál þessarar
endurskoðunar er að sett verði
ákvæði í stjórnarskrána um auð-
lindir í þjóðareign. Staða þess
máls er að því leyti góð að mikill
og að flestu leyti góður undirbún-
ingur svokallaðrar Auðlinda-
nefndar liggur þegar fyrir í því
máli. Sú nefnd setti fram heildar-
tillögur um meðferð þjóð-
arauðlinda og með
hvaða hætti ætti að
tryggja þær til fram-
tíðar með ákvæði í
stjórnarskránni. Það
er nú eitt mest aðkall-
andi verkefni á sviði
stjórnmála að skapa
framtíðarreglur vegna
auðlinda í þjóðareign.
Þar ber fyrst að nefna
nauðsyn þess að
skýra stöðu auðlinda
sjávar eftir áralangar
deilur en ekki er síður
nauðsyn að skapa sem
allra fyrst ramma og reglur um
nýtingu orkulinda.
Þjóðaratkvæðagreiðslur er ann-
að afar mikilsvert mál. Allir
stjórnmálaflokkar vilja að því er
virðist að settar verði reglur um
þær sem geri mögulegt að kalla
fram vilja þjóðarinnar í mik-
ilvægum ágreiningsmálum. Fljótt
á litið gæti því virst að góð sam-
staða ætti að vera fyrir hendi um
þessi mikilvægu mál. En það er
ekki allt sem sýnist.
Sjálfstæðisflokkurinn
á bremsunum
Ég á satt að segja von á því að
forysta Sjálfstæðisflokksins vilji
nú hægja sem mest á starfi stjórn-
arskrárnefndar. Fulltrúar hans
munu örugglega – meti ég stöðuna
rétt – reyna að koma í veg fyrir að
nefndin geti skilað tillögum sínum
í tíma ef ekki verði farið að kröf-
um þeirra. Þær tel ég að verði að-
allega tvær. Hin fyrri kemur svo
sem ekki á óvart. Sjálfstæðisflokk-
urinn vill að réttur forseta til að
vísa máli til úrskurðar þjóðarinnar
verði felldur brott. Varla getur þó
ákvæði sem einungis einu sinni
hefur reynt á á 60 árum verið svo
mikið vandamál að það séu rök
fyrir því að flokkurinn reyni að
setja endurskoðun stjórnarskrár-
innar í uppnám. Þetta er sérlega
undarlegt í ljósi þess að enn ólík-
legra verður að teljast að nokkurn
tíma reyni á atbeina forsetans
vegna þess að sérstök ákvæði um
þjóðaratkvæðagreiðslur verða sett
í stjórnarskrána.
Hin ástæðan fyrir því að Sjálf-
stæðisflokkurinn hefur minni en
engan áhuga á að ljúka endur-
skoðun stjórnarskrárinnar er sú
að forysta flokksins vill koma í veg
fyrir að sett verði ákvæði í stjórn-
arskrána um auðlindir í þjóð-
areign.
Það að ríkisstjórnin hafði þetta
ákvæði í stjórnarsáttmálanum kom
mjög á óvart á sínum tíma. Það
kemur hins vegar minna á óvart
að forysta Sjálfstæðisflokksins hafi
ekki meint neitt með því að hafa
ákvæðið þar og líklegast hafa
valdamenn flokksins ekki reiknað
með að þurfa að standa við þessa
yfirlýsingu. Það er hins vegar frá-
leitt að láta Sjálfstæðisflokkinn
komast upp með að taka endur-
skoðun stjórnarskrárinnar í gísl-
ingu annarsvegar vegna óvildar í
garð forseta Íslands og hins vegar
til að koma í veg fyrir að dýrmæt-
asta auðlind þjóðarinnar verði fest
í stjórnarskrá sem þjóðareign til
framtíðar.
Þessi mikilvægu mál verður að
leysa á viðunandi hátt ef endur-
skoðun stjórnarskrárinnar á að
standa undir nafni. Ábyrgð stjórn-
arskrárnefndarinnar er mikil og
forysta Jóns Kristjánssonar fyrir
starfinu þar er mikilvægasta verk-
efni stjórnmálanna nú um stundir.
Verður kosið um
stjórnarskrána 2007?
Jóhann Ársælsson fjallar
um stjórnarskrármál ’Ábyrgð stjórnarskrár-nefndarinnar er mikil og
forysta Jóns Kristjáns-
sonar fyrir starfinu þar
er mikilvægasta verkefni
stjórnmálanna nú um
stundir.‘
Jóhann Ársælsson
Höfundur er alþingismaður.
GETA mannsins til að orða hug
sinn greinir hann frá öðrum líf-
verum. Tungumálið er ekki aðeins
merkilegt tæki meðal annarra, held-
ur er það sjálfur mann-
lífsveruleikinn,
tengsla- og tjá-
skiptanetið sem við lif-
um og hrærumst í, for-
senda alls, líkt og
andrúmsloftið og aðrir
hornsteinar lífheims-
ins.
Að rækta, verja og
hlúa að tungumálinu,
móðurmáli sínu, snýst
ekki um það að fægja
skrautgrip. Það snýst
ekki um umdeil-
anlegan smekk eða
duttlungafullar skoðanir, heldur
ekki um rómantíska, upphafna for-
tíðardýrkun, jafnvel ekki einu sinni
um væntumþykju, ef út í það er far-
ið. Hér kemur til kaldara mat. Um-
ræðan er ekki af fagurfræðilegum
toga eða tilfinningalegum nema að
litlu leyti.
Hún snýst um frumþætti mann-
legra tilvistar, sjálfsvitundina,
sjálfsímyndina, sjálfsvirðinguna,
sérstöðuna og tengslin við þau
menningarsögulegu þróunarferli
sem gera okkur að því sem við erum.
Það er eins og sumum sé í nöp við
allt tal um hættuna á hnignun tung-
unnar, sé ekki verið á varðbergi og
telji það bera vott um fúlt skap eða
menntahroka, allt sé í stakasta lagi,
engin hætta á ferðum. Tungumálið
eigi að fá að þróast á
eigin spýtur og aðlaga
sig meintum kröfum
tímans, svona bráðlif-
andi tungumál þurfi
ekki á sérstakri um-
hyggju að halda.
Skólakerfið og stór
hluti kennara, jafnvel á
æðri menntastigum,
virðist á síðari árum
hafa snúist gegn fyrri
kröfum í íslenskunámi,
einkum í málfræði. Það
má víst ekki þjaka litlu
sálirnar með slíku oki.
Það er þeim kannski skaðlegt. Erf-
iðisgildi námsins virðast þeir meta
lítils eða vitnar þetta einfaldlega um
leti þeirra sem ábyrgðina bera,
metnaðar- og hirðuleysi um þetta
óarðbæra námsefni.
Engin námsgrein, list eða vísindi,
né sjálf tilvistarforsendan, tungu-
málið, þróast eða þroskast sjálf-
krafa, afskipt og vanrækt – heldur
staðnar, visnar og veslast loks upp
sé ekki um það hirt. Skilningsleysi á
þessu er eins og að afneita gróður-
húsaáhrifunum á náttúruna eða að
staðhæfa að ekkert sé til nema það
sem er innan seilingar og augsýnar
á líðandi stund.
Ef íslenskan drabbast niður, úr-
kynjast og eyðist að lokum, þá erum
við ekki lengur til sem sérstök þjóð
– okkur skolar þá rótslitnum og
vængstýfðum út í manngrúahafið.
Kannski sparast við þetta peningar
til að drukkna í. „Álitsgjöfunum“
sýnist sitt hverjum. Of mikið
áhyggjuleysi er áhyggjuefni. Orð-
fæð, framburðarbjögun og önnur
hættumerki um stöðu tungunnar,
stór og smá eru fyllsta tilefni til að
minna og herða á málrækt og mál-
vernd, væntumþykju og virðingu
fyrir tungumáli okkar, hversu sér-
stakt það er og hversu mikilvægt til-
vistarskilyrði. Hrörnun þess yrði
missir fyrir heimsmenningarsam-
félagið allt.
Forsenda tilvistar –
Fáein orð um tungumálið
Magnús Skúlason fjallar
um íslenskt mál ’Ef íslenskan drabbastniður, úrkynjast og eyðist
að lokum, þá erum við
ekki lengur til sem sér-
stök þjóð.‘
Magnús Skúlason
Höfundur er geðlæknir.