Morgunblaðið - 04.11.2006, Blaðsíða 65

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 4. NÓVEMBER 2006 65
Jólablað Morgunblaðsins
Glæsilegt Jólablað fylgir Morgunblaðinu
föstudaginn 1. desember 2006.
Auglýsendur! Pantið fyrir kl. 16.00 föstudaginn 24. nóvember.
Allar nánari upplýsingar veitir Katrín Theódórsdóttir
í síma 569 1105 eða kata@mbl.is
Meðal efnisþátta í
Jólablaðinu eru:
• Hefðbundnir jólaréttir
og jólamatur
• Smákökur
• Gjafapakkningar
• Jólakonfektið
• Jólaföndur
• Jólabækur
• Jólatónlist
• Jólasiðir og jólamatur
í útlöndum
• Kertaskreytingar
• Villibráð
• ásamt fullt af öðru
spennandi efni.
ÞAÐ er stundum sagt um skáldsög-
ur að þær fjalli á endanum, hvert
sem efni þeirra er, um skáldskapinn,
um skrifin. Skáldsagan Undir himn-
inum er vissulega undir þá sökina
seld og kannski í bókstaflegri skiln-
ingi en margar aðrar skáldsögur.
Þar að auki er bókin næstum óþægi-
lega „raunveruleg“, eins og „lyk-
ilsaga“ með allt niðrum sig. Auk
klárlega skáldaðra persóna koma
fram í Undir himninum nafngreindir
einstaklingar, svo sem Arnaldur
Indriðason og Eva Sólan. Ýmsar
aðrar raunverulegar persónur eru
auðþekkjanlegar undir dulnefni.
Sagan fjallar kannski líka um
línudansinn milli ímyndunar/
skáldskapar og raunveruleika en
innbyrðis afstöðu þessara fyrirbæra
mætti líkja við speglasal þar sem
hver spegilmyndin tekur við af ann-
arri, endalaust, og ómögulegt er að
greina frummyndina.
Höfundurinn í bókinni, E., á
(sennilega) býsna margt sameig-
inlegt með þeim Eiríki Guðmunds-
syni sem skráður er fyrir skáldsög-
unni. Þeir hafa t.d. báðir unnið hjá
Ríkisútvarpinu og haldið þar úti
menningarþætti í fjölmörg ár. Báðir
hafa áður gefið út bók sem heitir 39
skref á leið til glötunar og báðir hafa
nú gefið út eða tengjast skáldsögu
sem heitir Undir himninum.
Bókmenntafræðingar gætu átt til
að kalla Undir himninum meta-
skáldsögu, eða skáldsögu um skáld-
sögu, svona yfirskáldsögu sem legg-
ur tækni sína og stílbrögð á borðið;
nánast greinir sjálfa sig í frásögn-
inni.
Hlutverk bókmenntafræðinga eða
gagnrýnenda er því að heilmiklu
leyti skert þar sem meta-skáldsagan
er fullkomlega „meðvituð“ um sjálfa
sig, flettir ofan af sér og segir nán-
ast allt sem þarf að segja. (Er það
ekki þannig sem skáldskapur á að
vera, án endalausra greininga og
túlkana utanaðkomandi?) Bók-
menntafræðin fylgir svo að segja
með í kaupunum. (Það er kannski
enginn tilviljun að umsagnir um
bækur eða ritdómar hafa styst síð-
ustu árin og stefna hraðbyri inn í
hnotskurn, eða upp til stjarnanna,
allt eftir höfði útgefenda og aðila
markaðarins.)
Í reiðileysi gætu bókmenntafræð-
ingar, fálmandi eftir hálmstráum,
kennt Undir himninum við nýlegan
„skóla“ (tilraunaskóla) í íslenskum
bókmenntum, þar sem textinn í
sjálfum sér væri í fyrirrúmi og þar
sem orð hefðu „raunveruleg“ áhrif á
skáldskapinn og „veruleikann“ í
verkinu. „Kredó“ skólans gæti
kannski verið að „ekkert sé utan
textans“ (nema allt!).
Meintir „skólabræður“ tóku þátt í
fjörlegri ritdeilu í Lesbókinni fyrir
nokkrum misserum en ef til vill
mætti auk Eiríks Guðmundssonar
telja í hópinn Hermann Stefánsson
(Níu þjófalyklar, Stefnuljós), Stefán
Mána (Svartur á leik, Túristi) og
kannski Andra Snæ Magnason (Lo-
vestar, Draumalandið). Hermanni
(„Galisíumanninum“) og Andra,
(skáldlegum) kviðmágum E., bregð-
ur fyrir í sögunni, með nikki, en
óvíst er að þeir myndu gangast við
samsæriskenningunni. Varla væri
það minni nauðgun að kenna ofan-
greinda við „kynslóð“ en ef það væri
gert lægi beinast við að kalla hana
„blaseraða“, haldna nokkurs konar
lífsþreytu (hér er að sjálfsögðu átt
við persónur viðkomandi).
E. eykur leti bókmenntafræðings-
ins og lýsir sjálfum sér einmitt sem
kvennamanni „eða snuddara sem er
dauðþreyttur á öllu, blaseraður, eins
og það heitir, […] sem hefur heyrt
allt og séð allt, er kominn að fótum
fram og við það að molna í sundur
frammi fyrir leiðindum samtímans,
sjónvarpsdagskránni, innsetning-
unum og endalausu
gutli.“ Þannig er eins og
höfundurinn í Undir
himninum sé ávallt fyrri
til og hlutverk bók-
menntagagnrýnandans
verði upp frá þessu að
tönnlast á hinu augljósa
(eða dunda sér við að
elta uppi tilvísanir).
Þrátt fyrir „blaser-
aðar“ yfirlýsingar er
engri þreytu fyrir að
fara í frásögninni af
kvennamanninum E.
sem hefur nagandi
áhyggjur af því að af-
hjúpa sjálfan sig í texta,
með óviðeigandi umsögnum um ann-
að fólk en aðallega varðandi kvenna-
málin og kynlífið. E. er að sumu
leyti eins og Hlynur Björn í 101
Reykjavík, linur og óákveðinn, hálf-
gerður amlóði, en samt „sófistiker-
aðri“ manngerð. Af fyrri hluta bók-
arinnar að dæma virðist E. einkum
gangast upp í snuddinu, að „botna“
eða „skvera“ giftar konur, en þegar
á líður koma í ljós alvarlegri hliðar á
persónunni sem tengjast æsku hans
á Ísafirði og leit að týndum tíma.
Höfundi tekst frábærlega að tengja
og bókstaflega flétta saman æsku-
draumana og samtíma sögu (and)
hetjunnar.
Undir himninum er stútfull af
bókmenntavísunum (og sjálfsagt
lókalvísunum) án þess að það íþyngi
textanum. Það þarf ekki að botna
þær til að sagan gangi upp. Augljóst
er minnið um Hollendinginn fljúg-
andi (sem heimsækir
fleiri bækur á þessari
vertíð) sem fyrir
syndir sínar er
dæmdur til að sigla
fleyi sínu („náskip-
inu“ í Undir himn-
inum) til dómsdags.
E. er dæmdur til að
eigra um textann allt
til loka (textinn er
eins konar dauði eða
limbó; eða er „stál-
lungað“ í Efstaleitinu
limbó?).
Höfundurinn er
þrátt fyrir alla létt-
úðina og uppgerð-
ardepurð óforbetranlegur róm-
antíker, í fleiri en einni merkingu:
Hann er rómantískur og getur varla
annað en sagt góða, skemmtilega
sögu (þrátt fyrir allan „raunveru-
leikann“). Það er nautn að lesa text-
ann og sagan er í senn fyndin, írón-
ísk, persónuleg (?), kátbrosleg,
ljúfsár og melankólísk.
Leyndarmál textans, Undir himn-
inum, er leyndarmálið. Eins og E.
kemst að orði er það texti skrifaður
á bréfmiða „um borð í leik-
fangaskútu sem siglir út á haf og
sést aldrei aftur. Enginn veit hvað
stóð á miðanum en heimurinn verð-
ur ekki samur. Örlög mín voru letr-
uð á þennan miða.“ – Skáldskapur í
hnotskurn. Með orðum Dr. Dave
Bowmans: „ My God, it’s full of
stars“.
Línudans og leyndarmál
BÆKUR
Skáldsaga
Eftir Eirík Guðmundsson. Bjartur, 2006,
378 s.
Undir himninum
Geir Svansson
Eiríkur Guðmundsson
BARÍTÓNSÖNGVARINN Keith Reed hefur und-
anfarinn áratug verið iðinn við að miðla af reynslu
sinni á söngsviðinu til nemenda sinna. Í dag ætlar
hann hins vegar að syngja sjálfur og ræðst ekki á
garðinn þar sem hann er lægstur.
„Síðustu 10 ár hef ég mikið unnið við að hjálpa
ungu fólki að koma fram en nú langaði mig bara
sjálfan að syngja. Ég held ég eigi eftir allavega 15 ár
þar sem ég get sungið vel og mig langar að nýta
það.“
Reed ætlar að flytja Vetrarferðina (Winterreise)
eftir Franz Schubert við ljóð eftir Wilhelm Mueller.
„Lögin 24 samdi Schubert við ljóð Muellers en
verkið tekur um 75 mínútur í flutningi,“ sagði Reed.
Hann segir verkið mjög tilfinningaríkt.
„Það fjallar um mann sem er að yfirgefa stað þar
sem hann hefur dvalið með elskunni sinni. Það er
þungur andi yfir verkinu, vonbrigði og reiði og það
endar með ósköpum,“ upplýsir Reed.
Í minningu móður sinnar
Af hverju þetta verk?
„Það eru tvær ástæður fyrir því. Önnur er sú að
Vetrarferðin á vel við á þessum tíma árs. Fyrir ári
síðan lést móðir mín, en ég held tónleikana í minn-
ingu hennar. Síðast þegar ég flutti þetta verk kom
hún til landsins til að hlusta á mig og því hef ég
mjög sterk tengsl við verkið vegna þessa.“
Þó þetta sé ekki í fyrsta sinn sem Reed ræðst í
Vetrarferðina mun þetta vera í fyrsta sinn sem
hann flytur það í höfuðborginni. Hann segir verkið
erfitt í flutningi.
„Já, það er það. Fyrir mér er það túlkunin á til-
finningum mannsins í sögunni sem er sérstaklega
erfið. Ég hef sungið erfiðari tónlist um ævina en
þar sem verkið er langt og tilfinningaríkt þá er
maður svolítið berstrípaður fyrir framan áhorf-
endur,“ segir Reed.
Vinnur upp árin 10
Hann segir hreint ekki óhugsandi að landsmenn
eigi eftir að sjá meira til hans á næstu misserum.
„Mig langar að vinna upp þessi 10 ár sem ég hef
ekki verið að syngja,“ segir Reed og útilokar ekki
aukna þátttöku í óperuuppfærslum hér á landi,
áhuginn sé sannarlega fyrir hendi af hans hálfu.
Tónleikar Keith Reed fara fram í dag klukkan 16
í Fella- og Hólakirkju. Undirleikari er Gerrit Schu-
il.
Aðgangseyrir er 1.000 krónur.
Tilfinningarík og erfið Vetrarferð
Keith Reed flytur Vetrarferðina eftir Schubert í Fella- og Hólakirkju við undirleik Gerrit Schuil
Morgunblaðið/Ásdís
Vetrarferð Schuberts Keith Reed og Gerrit Schuil á æfingu í gær.