Morgunblaðið - 10.02.2007, Page 40

40 LAUGARDAGUR 10. FEBRÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Fallstjórn
Fjölmörg sagnorð í ís-lensku geta ýmist tekiðmeð sér þolfall eðaþágufall í ólíkri merk-
ingu, t.d. ausa bátinn en ausa
vatninu; sópa gólfið en sópa rusl-
inu; ryðja götuna en ryðja e-u
burt; hella e-n/sig fullan en hella
víninu og moka tröppurnar en
moka snjónum. Í fyrra tilvikinu
vísar þolfallið til kyrrstöðu (það
sem sópað er hreyfist ekki) en
þágufallið vísar oftast til ‘hreyf-
ingar’. Merkingarmunur er jafn-
an skýr og málkennd bregst
sjaldan en lengi er von á einum
eins og sagt er: NN vinnur á
vörubíl, nokkurs konar saltbíl,
sem saltar götuna og ryður snjó-
inn [Þ.e. snjónum] (22.11.06).
Óskýrt orðalag
Eiður Guðnason sendir eft-
irfarandi dæmi og segist hafa
hrist hausinn að lestri loknum:
Veðurstofu Íslands hafa borist
fyrirspurnir varðandi (‘um’)
meinta jarðskjálfta með stærðir
yfir 4 (‘fjórum’) á Richter kvarða
og staðsetningu á Vesturöræfum
... Veðurstofan segir að til að
taka af allan misskilning þá séu
þetta ekki raunverulegir skjálft-
ar, heldur orsakir bilunar á
einni jarðskjálftastöð (14.12.06).
Umsjónarmaður tekur undir með
Eiði að dæmið sé óskýrt og illa
orðað. Venjulega er talað um
upptök jarðskjálfta en ekki stað-
setningu þeirra og þeir eru af
tilteknum styrkleika en ekki
‘með stærðir’. þá er venja að
komast svo að orði að koma í veg
fyrir misskilning og taka af allan
vafa en í tilvitnuðu dæmi virðist
þessu hafa slegið saman.
Aðsent bréf
Halldór Þorsteinsson skrifar:
,,Það kemur því miður æði oft
fyrir að menn rati ekki á rétt fall
nafnorða þegar þeir tala op-
inberlega ... þetta henti nýlega
.... [mann] nokkurn ... er haft var
við hann viðtal ... þar var honum
tíðrætt um fjáröflun til styrktar
Háskóla Íslands ... og þá varð
honum á að segja afla fé í stað
þess að segja afla fjár, ekki einu
sinni heldur þrisvar sinnum. En
hann er áreiðanlega ekki einn
um það að hafa farið flatt á
þessu eins og gamalt og gott
dæmi úr þættinum Daglegt mál í
RÚV sýnir en honum stjórnaði
Guðni Kolbeinsson á sínum tíma.
Þar greindi hann m.a. frá því að
fjármálaráðherra ... hefði sagt í
miðri ræðu afla fés í stað afla
fjár og í beinu framhaldi af því
velti hann því fyrir sér hvort
ráðherrann vildi ef til vill láta
kalla sig fésmálaráðherra. Sýnir
þetta ekki okkur og sannar að
eignarfallið af fé geti reynst
mörgum fjárans erfitt.“
Umsjónarmaður þakkar Hall-
dóri skemmtilegt bréf.
Vegna, vegna, vegna ...
Umsjónarmaður hefur nokkr-
um sinnum vikið að því á þess-
um vettvangi að honum finnst
forsetningin vegna ofnotuð í nú-
tímamáli. Hann hefur reynt að
halda til haga dæmum af þess-
um toga og skulu nokkur þeirra
tilgreind (innan hornklofa eru
sýndar þær fs. sem vænta
mætti): í mótmælaskyni vegna
[við e-ð] þriggja leikja bannsins
sem hann þarf að afplána
(21.8.06); Saddam Hussein bíður
enn dóms vegna [fyrir brot sín,
sakir e-s] ásakana um að hafa
borið ábyrgð á (13.9.06); Sam-
komulagið náði þó ekki til
kostnaðar vegna [við e-ð] hjúkr-
unarheimila (12.10.06); Þegar
hafið undirbúning vegna [fyrir
e-ð] hvalveiða (14.9.06); Hafin er
vinna vegna [við e-ð] jarðganga
(14.9.06); Hún á auðvitað að
uppskera vegna [í samræmi við
e-ð] þess [reynslu og þekkingar]
(4.11.06); gagnrýna e-n vegna
e-s [fyrir e-ð] (26.11.06); Biskup
Íslands segir vegið að æru sinni
vegna [með e-u] ásakana um
meint afskipti af ráðningu
tengdasonar síns (17.12.06); Út-
gjöld vegna [á fjárlögum] fjár-
laga hækka (23.11.06); Óttast að
fólk um allt land muni ekki
kjósa D vegna [af e-u] ótta um
að uppbótaratkvæði gætu ratað
í Suðurkjördæmi (29.11.06);
hljóta dóm vegna [fyrir e-ð]
fíkniefnamála (20.11.06); Litv-
inenkó kynni að hafa veikst
vegna [af e-u] blöndu af þallíni
og öðru eiturefni (22.11.06) og
Frank D. Wuterich ... er í hópi
hermanna sem voru ákærðir
vegna [fyrir e-ð] árásarinnar
(22.12.06).
Í sumum ofangreindra dæma
og öðrum áþekkum kann að
vera um álitamál að ræða, um
það dæmi hver fyrir sig. Enginn
vafi getur hins vegar leikið á því
að notkun fs. vegna hefur aukist
mjög á kostnað annarra forsetn-
inga.
Hafa skal það er
sannara reynist
Í síðasta pistli var fjallað um
ópersónulegar orðskipanir og
tilgreind dæmi þar sem umsjón-
armaður taldi að vikið væri frá
málvenju. Eitt dæmanna var:
Er Afríka að blása upp? Ragnar
Böðvarsson, Selfossi, skrifar
þættinum og segir að foreldrar
sínir og aðrir fulltíða menn
hefðu sagt: Haginn er að blása
upp. Hann tilgreinir enn fremur
önnur traust dæmi um slíka
notkun, t.d. Eftir að Þjórs-
árdalur blés upp og þegar heiðin
blés upp. Umsjónarmaður kann-
aði þetta nánar og þá kom í ljós
að hvort tveggja styðst við mál-
venju. Í elstu hliðstæðum sem
umsjónarmanni eru tiltækar er
notuð ópersónuleg orðskipun og
um hana eru traustar heimildir
fram til nútímamáls. Frá 18. öld
eru hins vegar öruggar heim-
ildir um persónulega notkun og
miðað við dæmi í seðlasafni
Orðabókar Háskólans virðist
hún algengari en ópersónuleg
notkun.
Umsjónarmaður þakkar
Ragnari kærlega fyrir réttmæta
ábendingu. Niðurstaðan er
þessi: Sumir segja Dysina blés
upp en aðrir Dysin blés upp og
því er ekkert athugavert við
dæmið Er Afríka að blása upp?
Úr handraðanum
Nafnorðið áfellisdómur merk-
ir ‘dómur um sekt sakbornings’
og orðasambandið áfellisdómur
yfir e-m/e-u er talsvert mikið
notað í nútímamáli, t.d.: kveða
upp áfellisdóm (yfir e-m/e-u);
dómur Hæstaréttar er áfell-
isdómur yfir réttarfarinu í hér-
aði; Er hún [skýrslan] sögð mik-
ill áfellisdómur yfir ríkisstjórn
GWB og raunar öllum sem við
sögu koma (16.2.06) og áfell-
isdómur yfir ítalskri knatt-
spyrnu (15.7.06). Úr Jónsbók
(lögbók Íslendinga frá 1281) er
eftirfarandi dæmi: Friðsemi á að
varðveita þar til er réttur dóm-
ur fellur á, að eigi verði með
bræði ákafur áfellisdómur á
lagður. Þessi viska virðist enn
eiga fullt erindi til okkar. Í nú-
tímamáli vísar áfellisdómur oft
til þess sem veldur hnekki eða
hneykslanlegt má þykja. Vera
má að sú merking kalli á af-
brigðið áfallsdómur.
jonf@rhi.hi.is
ÍSLENSKT MÁL
Jón G. Friðjónsson 96. þátur.
GÓÐIR Hafnfirðingar og aðrir
lesendur! Nú þegar tillaga að deili-
skipulagi fyrir stækkun álversins í
Straumsvík liggur fyrir og það sem
meira er, pólitísk sam-
staða er innan bæj-
arstjórnar og í sátt við
eigendur álversins:
Takið eftir að þeir sem
segjast vera á móti
hafa ekki lagt fram
annan valkost. Hver er
þá staða málsins? Jú,
það á eftir að kjósa um
deiliskipulagið meðal
bæjarbúa.
Nú er búið að landa
öðrum málum sem
skipta máli eða eru á
lokastigi, sem eru:
 Land fyrir stækkun,
útlitshönnun, flutn-
ingur Reykjanes-
brautar, starfsleyfi
og rafmagn.
Ég vil hér gera
grein fyrir öðrum
hagsmunum sem
skipta miklu við
ákvarðanatöku, fyr-
irtækið hefur starfað
hér í 40 ár og skiptir
máli fyrir þjóðfélagið í
heild, Hafnarfjörð, við-
skiptaaðila, fé-
lagasamtök og okkur
starfsmenn sem vinna
þar.
Það á ekki að vera þörf á að minna
á að við orkuöflun hefur það skipt
Landsvirkjum miklu að hafa svo
stóran orkukaupanda og skilað því
að Landsvirkjun á orkuverin. Hafn-
arfjarðarhöfn á höfnina í Straums-
vík.
Álverið hefur reynst traustur við-
skiptaaðili þar sem greiðslur skila
sér á réttum tíma.
Skoðum einnig styrki til fé-
lagasamtaka, Alcan er orðið sýni-
legra í okkar samfélagi og þið munið
að það var kvartað á árum áður um
frekar lítinn stuðning frá álverinu,
en hér hefur orðið veruleg breyting
á til mikilla hagsbóta fyrir hin ýmsu
félagasamtök. Ég hvet þig, lesandi
góður, til að hafa samband t.d. við
ÍBH og leita upplýsinga um málið og
fá þar hlutlausar upplýsingar.
Við starfsmenn eru ekki bara
starfsmenn Alcan, við erum Íslend-
ingar, við erum margir Hafnfirð-
ingar, margir búa í nágrenni álvers-
ins, við erum flest foreldrar og
höfum því margháttaðra hagsmuna
að gæta í nútíð og framtíð.
Við starfsmenn höfum mikil áhrif
á okkar vinnustað m.a. í gegnum
okkar kjarasamning, þar sem:
 Gerður hefur verið heild-
arkjarasamningur frá upphafi og
er fyrirmyndarsamningur, og er
fyrirmynd fjölda annarra samn-
inga.
 Það er minni launamunur en
þekkist milli sambærilegra starfs-
hópa í þjóðfélaginu, mesti munur
er um 36% og það er ekki til
kynjamunur í okkar kjarasamn-
ingi.
 Við sömdum um heilbrigðis-, holl-
ustu- og öryggismál t.d. ári áður
en Vinnuverndarlögin voru sam-
þykkt, við eigum fulltrúa í örygg-
isnefnd fyrirtækisins og fleiri
nefndum þar sem við höfum áhrif
á okkar vinnuumhverfi.
 Við sömdum um menntun fyrir
ófaglærða og nefni ég þar Stór-
iðjuskólann sem fyr-
irtækið hefur af
miklum metnaði
sinnt betur en nokk-
urt annað fyrirtæki á
Íslandi og fengið m.a.
margháttaða við-
urkenningu fyrir.
 Starfsmenn geta far-
ið í hlutastarf við 55
ára aldur og flýtt
starflok við 65 til 67
ára aldur þar sem
starfsmaður fær
ákveðna greiðslu í 3
ár, sama greiðsla til
allra, nú um 130 þús-
und á mánuði frá Alc-
an og fullur lífeyr-
isréttur tryggður
 Við erum með bón-
usa þar sem greitt er
fyrir gæða-, um-
hverfis- og örygg-
isvitund og mæld
eingöngu atriði sem
starfsmenn sjálfir
hafa áhrif á og eru til
hagsbóta fyrir starfs-
menn og fyrirtækið.
 Lægstu byrjunar-
mánaðarlaun í dag-
vinnu brúttó eru um
220.000.
 Meðal-mánaðarlaun fastráðinna
starfsmanna nú eru kr. 341.000.
 Einnig er frír vinnufatnaður, frítt
fæði og fríar ferðir.
 Starfsaldur er hár, nú 15,5 ár, og
meðalaldur starfsmanna er 47
ára, þessar staðreyndir segja sína
sögu.
Starfsmenn, fulltrúar þeirra og
verkalýðsfélög starfsmanna hafa
staðið sig vel við samningsgerð,
vörslu réttinda og er þeim best
treystandi til þess að svo verði áfram
sem hingað til.
Það á að gera kröfur um:
 rafmagnsverð, í skattamálum, í
umhverfis og mengunar-málum
og það liggur allt fyrir.
 til ríkisstjórnar og Alþingis að
samþykkja ILO samþykktina um
vörn gegn óréttmætum upp-
sögnum.
 til ríkisstjórnar og Alþingis að raf-
orkuver verði áfram í eigu okkar
Íslendinga og að þeim verði ekki
komið í hendur annarra eigenda
eða breytingar á eignaraðild.
Ég nefni þessi atriði öll, því öll
skipta miklu máli, því stækkun skap-
ar möguleika fyrir okkur öll og okk-
ar afkomendur beint og óbeint, því
þarna eru tækifæri, þarna eru störf
fyrir ófaglærða sem síðan m.a. geta
bætt við sig menntun í fyrirtækinu,
iðnaðarmenn, tæknimenntað fólk á
ýmsum sviðum. Hér er verið að tala
um að fjölga starfsmönnum um 300
og síðan er hægt að reikna áfram um
afleidd störf o.s.fv.
Ég skora á alla þá sem í raun bera
umhyggju fyrir innra og ytra um-
hverfi að standa með okkur að
stækkun, því það tryggir að góður
vinnustaður verði enn betri.
Tryggjum möguleika á stækkun
og þróun fyrirtækisins og tryggjum
áframhaldandi rekstur næstu 50 ár í
það minnsta.
Við eigum samleið, því þarna er
um að ræða sameiginlega hagsmuni
þjóðarinnar, Hafnarfjarðar og Hafn-
firðinga, félagasamtaka, við-
skiptaaðila og starfsmanna nú og í
framtíð.
Ég heiti á alla Hafnfirðinga, því
við eigum samleið í kosningunum, að
segja já við deiliskipulagi sem sam-
þykkt hefur verið af bæjarstjórn að
leggja fram vegna stækkunar ál-
versins í Straumsvík
Við eigum
samleið í álinu
Gylfi Ingvarsson fjallar
um álverið í Straumsvík.
Gylfi Ingvarsson
»Ég skora áalla þá sem í
raun bera um-
hyggju fyrir
innra og ytra
umhverfi að
standa með okk-
ur að stækkun,
því það tryggir
að góður vinnu-
staður verði enn
betri.
Höfundur er aðaltrúnaðarmaður
starfsmanna í álverinu í Straumsvík.
LÖGÐ hefur verið fram þings-
ályktunartillaga þess efnis að kosn-
ingaaldur verði 16 ár í
stað 18 ára. Í grein-
argerð með tillögunni
segir að „árið 1984 hafi
almennur kosn-
ingaaldur á Íslandi ver-
ið lækkaður úr 20 árum
í 18 og nú sé tími til að
færa aldurinn niður í 16
ár“.
Þar segir jafnframt:
„Rök gegn því að ungt
fólk fái kosningarétt
eru til dæmis þau að
börn og unglingar búi
ekki yfir vits-
munaþroska til að taka afstöðu í þjóð-
málum eða sveitarstjórnarmálum, að
þau láti tilfinningar sínar ráða fremur
en dómgreindina og séu líkleg til að
verða fórnarlömb áróðursmeistara.
Flutningsmenn tillögunnar segja
að þessi rök lýsi vantrausti á ungt
fólk og hafi einmitt verið notuð áður
fyrr til að koma í veg fyrir að konur,
eignalausir, undirokaðir kynþættir og
jafnvel almenningur hljóti kosninga-
rétt eins og segir orð-
rétt í þingsályktun-
artillögunni.
Málið er að ofan-
greind rök eru einmitt
rökin fyrir því að
kosningarétturinn er
18 ára en ekki 16 ára.
Sú ákvörðun hefur hins
vegar ekkert að gera
með vantraust. Ekki er
heldur hægt að leggja
þessi rök að jöfnu við
rök eða öllu heldur rök-
leysu liðinna tíma sem
flutningsmenn segja að
hafi verið notuð til að koma í veg fyrir
að ýmsir minnihlutahópar hlytu kosn-
ingarétt. Sá hópur sem þessi þings-
ályktunartillaga fjallar um eru börn
en ekki fullorðið fólk.
Lítum nú nánar á þetta tímaskeið.
Um 16 ára aldurinn standa flestir
unglingar á þeim tímamótum að þeir
eru að velta vöngum og taka ákvarð-
anir um hvert þeir vilja stefna í lífinu.
Einstaklingar á þessum aldri eru afar
mislangt á veg komnir í þroska og
munar mikið um hvert ár. Veiga-
mestu verkefni þessa tímaskeiðs eru
leit að lífsstíl og mótun sjálfsmyndar.
Tómstundaiðkun og vinahópurinn
eru jafnan ofarlega á forgangslist-
anum. Verkefnin eru því næg þótt 16
ára börnum sé ekki líka ætlað að hafa
Að færa kosningaaldurinn
niður í 16 ár væru mistök
Kolbrún Baldursdóttir
fjallar um kosningaaldur » Í þeirri samkeppnisem skellur á í að-
draganda kosninga er
ekki erfitt að sjá það
fyrir að einhver stjórn-
málaöfl vilji beita ýms-
um ráðum til að fanga
atkvæði ómótaðra 16
ára unglinga …
Kolbrún Baldursdóttir