Morgunblaðið - 18.02.2007, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 18. FEBRÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
SÁLRÆNAR AFLEIÐINGAR KYNFERÐISOFBELDIS
Hvar strandar málið?
„Þetta snýst sennilega um í hvaða röð lög-
reglan telur rétt að gera hlutina. Mér finnst líka
svolítið sérkennilegt að það líði kannski sex til
átta mánuðir frá því að mál er kært til lögreglu
og það er sent til ríkissaksóknara. Ég get ekki
skilið af hverju það þarf að taka hálft ár að
rannsaka mál og taka skýrslur af í mesta lagi tíu
manns. Eftir því sem upplýsinga er aflað fyrr,
því áreiðanlegri eru þær og þeim mun sterkari
gögn myndi ég ætla að þær væru í sakamáli. Í
sakamálum þar sem er byggt nærri eingöngu á
framburði vitna hlýtur að skipta máli að afla
framburðanna hratt og vel vegna þess að minn-
ingar fólks taka breytingum og áreiðanleiki
framburðar minnkar því með tímanum.“
Hvernig má bæta úr þessu?
„Með því að taka skýrslur af barninu og vitn-
um án tafar. Nú er það svo að dómarar ákveða
hvort skýrsla sé tekin hér hjá okkur eða annars
staðar. Ég er þeirrar skoðunar að það sé mik-
ilvægt að sá sem tekur skýrslur af börnum hafi
til þess sérstaka þekkingu. Mér fyndist spor í
rétta átt að það væri hægt að gera löggjöfina
þannig úr garði að skýrslutökur væru í höndum
þeirra sem hafa sérstaka kunnáttu og þekkingu
um þroska barna og þroskafrávik. Ég tel að það
gæti gert skýrslutökuna betri og styrkt mál af
þessu tagi ef betur væri vandað til verksins og
dómarar myndu alltaf kalla til sérfræðinga með
framangreinda þekkingu og sem jafnframt
hefðu undirgengist þjálfun í skýrslutökum af
börnum. Þá teldi ég jafnframt til bóta að
skýrslutökur væru alltaf framkvæmdar í um-
hverfi sem væri barninu hagfellt en með því
mætti minnka kvíða og vanlíðan barnanna við
skýrslugjöfina og bæta þannig frammistöðu
þeirra.“
Vigdís vildi gjarnan sjá kynferðislegan lög-
aldur hækkaðan.
„Ég gæti ímyndað mér að það væri til bóta að
hækka kynferðislegan lágmarksaldur úr 14 ár-
um upp í 15 eða jafnvel 16 ár eins og í nágranna-
löndunum. Það er ólöglegt að tæla börn eða
umbuna þeim fyrir kynmök ef þau eru á aldr-
inum 14–16 ára en hins vegar eru börn á þess-
um aldri sögð geta veitt samþykki sitt fyrir kyn-
mökum. Það er mjög erfitt í þessum málum að
sanna að barn hafi verið tælt. Ég tel að það veiti
börnum meiri vernd ef kynferðislegur lág-
marksaldur væri hækkaður þannig að það væri
fortakslaust lögbrot að hafa kynferðismök við
barn undir 15 ára aldri. Það er mín skoðun.“
Skylda að bregðast við
Hvað á fólk sem grunar að kynferðisofbeldi
hafi átt sér stað að gera? Eitthvað sérstakt sem
það á að líta til?
„Ef grunur vaknar um að barn sé vanrækt
eða misnotað á umsvifalaust að hafa samband
við barnaverndaryfirvöld. Fái einhver grun um
kynferðislegt ofbeldi þá er það vegna einhvers
sem hann hefur séð eða heyrt. Mér sýnist það
vera fólki gagnlegt að hringja hingað eða í
barnaverndarnefnd og bera gruninn undir þá
sem eru sérfræðingar í þessum málum og geta
metið hvað þarf að hafast að. Það er mjög brýnt
að fólk bregðist við. Það er refsivert að láta það
ógert. Fólk verður að treysta því að þeir sem fái
þessi mál til meðferðar kunni til verka. Og það
er mín skoðun og sannfæring að það sé hægt að
treysta því.“
Þegar horft er fram á veg, hvernig finnst þér
útlitið vera í málaflokknum?
„Það er tvennt í þessu. Börnum er tamara að
tala um þessa hluti en áður fyrr og það hjálpar
þeim sem verða fyrir ofbeldinu. En svo er líka við
ramman reip að draga í þessum málum hvað
varðar Netið því það er mjög svo öflugt net til að
veiða börn í. Maður hefur ekkert svar við því enn
sem komið er hvernig er hægt að bregðast við
þessum vanda annað en að kenna börnum að var-
ast hætturnar. Það eru því bæði jákvæðar og nei-
kvæðar fréttir í þessum málaflokki. Menn sem
misnota börn eru komnir inn í barnaherbergin í
gegnum tölvurnar. Börn eru ekki einu sinni óhult
fyrir utanaðkomandi barnaníðingum þegar þau
eru heima hjá sér. Svo er ástæða til að muna eftir
því að þeir sem misnota börn eru gjarnan ein-
hverjir sem eru þeim nákomnir. Þannig að hætt-
urnar leynast alls staðar, en kannski á ennþá
fleiri stöðum núna en áður.“
Hvernig er þetta starf, tekur það mikið á?
Þarf maður að brynja sig að einhverju leyti?
„Það er miklu auðveldara að fást við þessi
mál þegar maður á þátt í að laga þau. Ég held
það væri miklu verra að vera áhorfandi. Það er
fagnaðarefni þegar barn kemur og treystir sér
til að segja frá erfiðum hlutum því þá veit mað-
ur að það er hægt að fara að hjálpa barninu. Svo
er það líka fagnaðarefni í hvert skipti sem mað-
ur hefur talað við barn og telur að viðtalinu
loknu að ekkert hafi komið fyrir það. Það er
ekki erfitt að sjá tilgang með þessu starfi. Það
er líka auðvelt að sjá árangurinn af því. Í þessu
starfi er mikilvægt að eiga góða vinnufélaga
sem hægt er að ráðfæra sig við. Með réttu hug-
arfari er starfið lærdómsríkt og veitir margar
jákvæðar upplifanir.
ingarun@mbl.is
É
g var þolandi kynferðisofbeldis
frá 5 ára til 16 ára aldurs. Um
var að ræða stök tilvik og fleiri
en einn brotamann – mér ná-
komna, en faðir minn átti þar
ekki hlut að máli, foreldrar mínir skildu
þegar ég var 5 ára gömul – áður en mis-
notkunin hófst,“ segir Ingibjörg Þórð-
ardóttir, 32 ára nemi í félagsráðgjöf í Há-
skóla Íslands, sem nú er í starfsnámi hjá
Stígamótum.
Hún segir reynslu sína sem þolanda mis-
notkunar hafa haft mjög mikil áhrif á líf
sitt. Gerendurnir voru menn sem hún hefði
átt að geta treyst og afleiðingarnar voru
m.a. þær að hún hætti að treysta fólki.
„Sjálfsmyndin var í mínus og skömmin
ofboðsleg. Ég skammaðist mín fyrir sjálfa
mig, fyrir líkama minn og eigin persónu.
Ég brást við með því að draga mig inn í
skel og búa til ytri glansmynd – fór í hlut-
verk. Þannig hélt ég þetta út þangað til ég
var tilbúin til að takast á við þessa reynslu.
Foreldrum mínum sagði ég frá misnotk-
uninni þegar ég var orðin fullorðin. Það
var mjög erfitt að segja þeim frá þessu,
sársauki okkar var mikill,“ segir Ingibjörg
og rekur hvernig hún leitaði sér aðstoðar
með sína sáru reynslu.
„Ég fór fyrst inn á bráðamóttöku geð-
deildar til að fá aðstoð, síðan í hópastarf á
Hvítabandi og tókst þar á við þunglyndi og
kvíða sem ég tengdi sem afleiðingu af mis-
notkuninni og svo var ég hér á Stígamót-
um líka. Ég hafði áður leitað til geðlæknis
og sálfræðinga á stofum en það gafst ekki
vel fyrir mig.“
Telur þú að þolendur kynferðisofbeldis
eigi auðveldara með að hjálpa öðrum en
hinir sem ekki hafa þá reynslu?
„Ef þeir hafa þjálfun í slíku starfi, það
er ekki samasemmerki á milli þess að vera
þolandi ofbeldis og hins að geta hjálpað
öðrum. En sá sem hefur unnið vel úr sínum
málum og fengið þjálfun í starfi hefur
ákveðinn skilning sem aðrir hafa ekki.“
Hefur þú sjálf tekið viðtöl við fólk sem
er þolendur?
„Já. Mér finnst það krefjandi en ég lít til
þess að fólkið sem kemur í Stígamót vegna
þess að það er tilbúið til að vinna í málum
sínum og leita eftir því sem hér er á boð-
stólum. Hér er hlustað og fólk er til stað-
ar. Það er það mikilvægasta. Mér fannst
oft vanta að einhver heyrði það sem ég var
að segja.“
Farið yfir öll mörk
Getur þú lýst hvernig sjálfsmynd fólks
brotnar niður við misnotkun?
„Það er farið inn fyrir öll mörk ein-
staklingsins, ekki aðeins þau líkamlegu
heldur líka þau sálrænu. Börn treysta á
fullorðið fólk – þau eiga líka að geta treyst
því að þeir fullorðnu annist þau og séu
góðir við þau. Svo kemur einhver sem
barnið treystir, hvort sem það er á heimili
eða stofnun, og brýtur á þessu trausti. Þá
hættir barnið um leið að treysta sjálfu sér
og sjálfsmyndin fer í mola. Mín tilfinning
er að þannig sé allt brotið á bak aftur.“
Finnst þér munur á þeim sem orðið hafa
fyrir kynferðislegu ofbeldi og þeim sem
hafa sætt annars konar ofbeldi, barsmíðum
eða andlegu harðræði?
„Afleiðingarnar eru ekki ósvipaðar,
brotin sjálfsmynd og skömm. En það er
einstaklingsbundið hvernig afleiðingarnar
koma fram.“
Er hægt að koma fólki til aðstoðar löngu
eftir ofbeldið?
„Já, sem betur fer getur maðurinn lært
að styrkja sig og lifa með reynslu sinni og
komist áfram í lífinu. En eftir því sem
lengra líður verður vinnan erfiðari – með
mikilli vinnu er hægt að læra að treysta og
trúa á hið góða í fólki.“
Er hægt að sefa sorgina yfir því að
æskuárin fóru svona?
„Já, fyrst þarf fólk þó að viðurkenna að
það þurfi að syrgja. Margir átta sig ekki á
að svona reynslu fylgir sorg, maður er enn
þá lifandi. Í kerfinu er ekki gert ráð fyrir
að sorg fylgi því að æskan hefur verið tek-
in af fólki í ákveðnum mæli. Fólk þarf að
leyfa sér að syrgja þótt liðin séu jafnvel 20
til 30 ár síðan ofbeldið og misnotkunin átti
sér stað. Í gegnum það ferli þurfa allir að
fara.“
Ásakar þú þig fyrir að hafa ekki sagt frá
fyrr?
„Já, ég gerði það. Ég reyndi að vísu að
gefa skilaboð en það dugði ekki, enda voru
svona hlutir ekki í umræðunni þegar ég
var barn. Í mörg ár ásakaði ég sjálfa mig
fyrir að hafa ekki sagt frá þessu og að
hinu leytinu að hafa yfirleitt sagt frá
þessu. Þetta voru tvíbentar tilfinningar.
Nú veit ég að ég sagði frá þegar ég gat, ég
er heldur ekki viss um að afleiðingarnar
hefðu orðið aðrar þótt ég hefði sagt frá 13
ára eða 15 ára. Skaðinn var skeður,
kannski hefði ég fengið aðstoð og kannski
ekki. Mikilvægt er að geta fyrirgefið sjálf-
um sér mistökin sem manni finnst að mað-
ur hafi gert.“
Fannst þér þú að einhverju leyti hafa
valdið ofbeldinu sjálf?
„Já, ég var alveg viss um að það væri
eitthvað að mér. Ég hlyti að hafa gert eitt-
hvað og fann alls konar ástæður, ég væri
of stillt eða ekki nógu stillt – barn reynir
að finna skýringar. Vegna þess að ég bjó
til glansmynd af sjálfri mér þá gerðist ég
hinn fullkomni nemandi, átti marga vini og
var félagslynd. Slíkt „einkennaleysi“ ætti
líka að skoða. Innra með mér bjó þó alltaf
vond og nagandi tilfinning.“
Frábært framtak
Nú er þeim sem voru þolendur ofbeldis á
barnaheimilum boðið upp á aðstoð, hvern-
ig líst þér á það?
„Mér finnst frábært að ríkisstjórnin og
yfirvöld skuli ætla að gera þetta. Ef ég skil
málið rétt mun verða sett upp teymi innan
geðdeildar LSH – hins vegar kæmi mér
ekki á óvart þótt það yrði ekki notað sem
skyldi. Ef ég má nefna drengina sem voru
í Breiðavík þá voru þeir á ríkisstofnun sem
brást þeim, aðstoðin er á ríkisstofnun, þó
um sé að ræða annað fólk þá er traust
þessara manna brotið fyrir löngu síðan.
Það er ekki sjálfgefið að þeir treysti rík-
isstofnun. Samt sem áður er þetta mjög
gott skref og mikilvægt. Það sýnir að sam-
félagið lætur þessa atburði ekki sem vind
um eyru þjóta. En mér finnst að þessir þol-
endur ættu að hafa nokkurt val um hvar
þeir leita sér aðstoðar. Þeir gætu t.d. leit-
að til Stígamóta, þar er báðum kynjum
sinnt. Ég tel að það sé mjög einstaklings-
bundið hve mikið mennirnir hafa unnið úr
sinni sársaukafullu reynslu, en þeir sem
eru að byrja að vinna úr henni ljúka því
ekki á morgun eða hinn daginn. Ég hef
verið að vinna með mitt í fimm og hálft ár
og er ekki búin þótt ég sé komin vel á veg.
Ég höndla lífið betur nú en áður, sef bet-
ur og líður betur. Það breyttist líka mikið
þegar ég eignaðist drenginn minn. Eftir að
hann fæddist hef ég hugsað mikið um að
ég þurfi að vernda þetta litla barn. Ég er
mjög passasöm með hann en auðvitað
verður hann líka að fá að lifa lífinu. Ég má
ekki yfirfæra mína reynslu yfir á hann.“
Hvað með fjárhagslegar bætur, væru
þær til bóta fyrir t.d. drengina sem voru í
Breiðavík?
„Þær koma ekki í staðinn fyrir árin sem
þeir misstu en þær væru viðurkenning
samfélagsins á því að misgert hefði verið
við þá. Ef ég hugsa um sjálfa mig þá
myndu bætur gera gott, það er ekki svo
lítið sem ég hef kostað til vegna meðferðar
til þess að reyna að bæta þær afleiðingar
sem ofbeldið gegn mér olli. Ég hef heldur
ekki alltaf getað stundað fulla vinnu.
Margir af mönnunum sem voru í Breiðavík
leiddust út í afbrot og vímuefnaneyslu –
bætur væru kærkomnar skaðabætur. En
ég tel þó að peningar séu ekki það sem
þessa menn vantar mest, þeir þurfa helst
af öllu að fá úrvinnslu sinna mála og við-
urkenningu samfélagsins á það hafi verið
brotið gegn þeim. Einhver þarf að bera
ábyrð á þeim brotum. Mikilvægt er að
hlusta á þessa menn og taka mið af því
hvað þeir telja sig þurfa.
Mér finnst mjög þýðingarmikið að fólk
haldi vöku sinni og einblíni ekki bara á af-
brotin sem framin voru gegn börnum á
barnaheimilum fortíðarinnar. Það þarf að
skoða það sem er að gerast í nútíðinni,
hafa vakandi auga með því hvernig búið er
að börnum á stofnunum og heimilum nú-
tímans, taka eftir einkennum sem benda til
ofbeldis og misnotkunar. Kynferðislegt of-
beldi á börnum og annars konar ofbeldi er
ekki fortíðarvandamál – þetta er vandamál
samfélagsins í dag.
Þess ber að geta að nú þegar ég ræði
þessi mál er ég að tala fyrir mína hönd en
ekki sem starfsmaður Stígamóta.“
Reyndir þú að draga þá til ábyrgðar sem
misgjörðu við þig?
„Brotin gegn mér eru fyrnd og voru það
þegar ég tók að leita mér aðstoðar. Mér
finnst mikilvægt að svona brot fyrnist
ekki, unglingar eru ekki í stakk búnir til
að draga brotamennina til ábyrgðar,
kjarkur og dugur til að gera slíkt kemur
ekki fyrr en með þroska og aldri. Fólk
þarf ákveðið sjálfstraust til að fara í gegn-
um það ferli sem hefst með kæru.
Afbrotin sem framin voru gegn mér sem
barni og unglingi hafa ábyggilega haft
áhrif á starfsval mitt, ég er viss um að ég
kem til með að starfa á þessum starfsvett-
vangi. Reynslan sem ég gekk í gegnum
mun þá nýtast mér öðrum til aðstoðar. Ég
kýs að trúa því að eitthvað leiði mann í
gegnum lífið og gefi manni styrk.“
SKÖMM OG BROTIN
SJÁLFSMYND
Morgunblaðið/G.Rúnar
Þolandi Ingibjörg Þórðardóttir 4 árs nemi í félagsráðgjöf við Háskóla Íslands er í starfsnámi hjá
Stígamótum og nýtir þar til góðs sára reynslu misnotkunar frá æsku og unglingsárum sínum.
» Í mörg ár ásakaði ég sjálfa mig fyrir að hafa ekki
sagt frá þessu og að hinu leytinu að hafa yfirleitt sagt
frá þessu. Þetta voru tvíbentar tilfinningar.
gudrung@mbl.is