Morgunblaðið - 18.02.2007, Blaðsíða 42

42 SUNNUDAGUR 18. FEBRÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
I.
Eins og menn muna, þá var sjö-
undi tugur 20. aldarinnar einhver
harðasti kaflinn um langt skeið eink-
um árin 1966–1969. Mér er einkar
minnisstæð helgin 30.–31. janúar
1966, en þá gekk fárviðri mikið yfir
landið og olli milljónatjóni mjög víða.
Vindhraðinn komst þá í 12 vindstig í
Reykjavík í verstu hryðjunum. Þök
tók af húsum, járnplötur fuku, skip
slitnuðu frá bryggju og fólk hlaut
minniháttar meiðsli, er það fauk um
koll í veðurofsanum. Mig minnir að
það hafi verið á sunnudeginum 30.
janúar, að ég afréð að aka inn í Fáks-
húsin neðri, þar sem ég hýsti hesta
mína og athuga hvort ekki væri farið
að lægja eitthvað veðurofsann. Ekki
taldi Gunnar Tryggvason (l924–1984)
hestahirðir frá Skrauthólum á Kjal-
arnesi neitt ferðaveður fyrir hesta-
menn og tjáði mér að þeir hestah-
irðarnir myndu bíða eftir mér í fimm
mínútur, þá myndi ég örugglega vera
kominn aftur. Ég sagði við Gunnar,
að það gæti ekkert hindrað mig í að
komast upp í Efri-Fák í Selási, en þar
voru hin hesthús Fáks, þá nýbyggð.
Skildum við Gunnar þá að sinni, sátt-
ir að kalla. Sæmilegasta veður var í
gegnum Blesugrófina og upp að
stíflugarðinum, en þá tók veðrið mjög
að harðna. Árbæjarhverfið var þá í
byggingu og fauk mikið af bygging-
arplasti yfir Elliðaárstífluna og í
gaddavírsgirðingu, sem þar var með-
fram veginum. Ég var einhesta á
gamla Villingi mínum frá Gelding-
arlæk, sem fæddur var Skúla Thor-
arensen útgerðarmanni (l892–1963).
Það eina, sem Villingur hræddist á
leiðinni upp í Efri-Fák, var þegar
byggingarplastið, sem hékk á gadda-
vírnum, slóst til. Það þoldi hann illa
og kipptist til. Svo var veðrið hart, að
ekki var hægt að hafa augun opin, en
ég hlífðargleraugnalaus. Sandurinn
af veginum upp með Elliðaánum fauk
framan í mig, þannig að ég var með
harðsperrur í augnalokunum fram á
fimmtudag.
II.
Ekkert félagsheimili var búið að
byggja þar efra, svo hestahirðar
höfðust við í svo kölluðum „Hringj-
arabæ“, en það var skúrræfill með
sæmilegri upphitun og var notalegt
að koma þar inn eftir að hafa komið
Villingi í hús. Eigi hafði ég langa við-
stöðu í „Hringjarabænum“, en hélt
aftur sömu leið til baka og tóku þeir
Neðri-Fáksmenn mér fagnandi,
höfðu óttast um mig, þar sem veðrið
hafði ekkert lægt. En hvaða þrá-
kelkni var þetta í mér að fara á hest-
bak í þessu veðri, sem varað hafði
verið við í útvarpi margsinnis? Svarið
var einfalt: Ég vildi vera eini mað-
urinn á Reykjavíkursvæðinu, sem
farið hafði á hestbak í þessu fárviðri.
Eigi veit ég um sannleiksgildi þess,
en ef einhver annar hestamaður hef-
ur verið á ferð þennan sunnudag, þá
var hann jafnvitlaus og ég.
III.
Ég stundaði hestamennsku í
Reykjavík árin 1957–1992. Henni
lauk með því, að hestur minn, Kópur,
hnaut með mig við Rauðavatn og féll
ég fram af honum og fór úr vinstri
axlarlið. Góðviljaður hestamaður
kom þar að og bað ég hann að taka í
hægri hönd mína og við það stóð ég
upp og small í liðinn. Tognað hafði á
taugum og tók nú við löng endurhæf-
ing á Borgarspítalanum og varð ég
svo til jafngóður á eftir.
IV. Þróun hestamennsku á Ís-
landi frá 1957–2007
Ég stundaði því hestamennsku í
35ár, hætti 65 ára, en hafði búist við
að geta stundað hana allt til áttræðs,
svo sem þeir bræður frá Eyrarbakka,
Nils Ísaksson (l893–1991) og Óli Ís-
aksson (l898–1995) gerðu og jafnvel
til níræðs eins og þeir Þorlákur Otte-
sen (1894–1986) og Ingólfur Krist-
jánsson (1902–1998) frá Skerðings-
stöðum í Reykhólahreppi, lengst
tollvörður á Siglufirði, en bjó í
Reykjavík eftir starfslok á Siglufirði.
Ingólfur lét hafa það eftir sér í blaða-
viðtali, að unnt væri að stunda hesta-
mennsku svo langt fram eftir aldri, ef
menn hefðu ekkert annað tóm-
stundagaman en hestamennskuna.
Hann var ávallt í glanspússuðum leð-
urstígvélum og allur hinn snyrtileg-
asti og minnti á enskan herragarðs-
eiganda. Hann stundaði jafnvel
tamningar, kominn á níræðisaldur.
Það varð æ erfiðara fyrir mig að
komast á bak, enda klettþungur mað-
ur, 118 kg um það bil, sem ég hætti
hestamennskunni. Eitt sinn sagði ég
við vin minn Þórarin Péturs (l908–
1999): „Við þurfum öfluga hesta,
þessir klettþungu menn.“ „Við erum
ekkert þungir, Leifur minn, við erum
bara svona miklir að vallarsýn.“ Orð-
hagur maður Þórarinn, enda sonur
Helga Péturs (l872–1949) hins ritsn-
jalla náttúrufræðings. Á fyrstu árum
mínum í hestamennskunni mátti telja
þá hesta á fingrum sér, sem hægt var
að kalla gæðinga. Hitt voru meira og
minna miðlungshestar eða jafnvel
bikkjur. Nú er öldin önnur, það er
eins sjaldgæft að sjá bikkjur eins og
það var sjaldgæft áður að sjá gæð-
inga. Fyrsta landsmót, sem ég kom
ríðandi á, var á Þingvöllum 1958 (á
Skógarhólasvæðinu). Þar var valinn
besti gæðingurinn Blær, Hermanns
Sigurðssonar frá Langholtskoti
(1922–1999). Móðir Blæs var Gola og
hafði hún átt Blæ í lausum leik í víð-
erni afréttarins. Blær er glæsilegasti
hestur, sem ég hefi nokkurn tíma
séð, bar af öllum öðrum hestum á
Landsmóti hestamanna 1958. En nú
hófust miklar deilur, hvort væri
betra að rækta góð hrossakyn eða
fara eftir reglu Hesta-Bjarna, að
betra væri að gæðingsefnið kæmi
undir í frjálsum ástum á heiðum uppi,
en gæðingar væru framleiddir með
sæðisgjöfum. Þetta var áður en
lausaganga stóðhesta var bönnuð.
Nú verður hver að dæma fyrir sig,
nóg er af sýningum, bæði hér á landi
og erlendis.
V.
En hver var Hesta-Bjarni? Hann
hét fullu nafni Bjarni Jóhannesson og
var fæddur að Reykjum í Hjaltadal
árið 1892, sonur hjónanna Jóhann-
esar bónda Þorfinnssonar (l832–l894)
og Herdísar Bjarnadóttur (l839–
1922). Bjarni dó árið 1941. Í fyrra
bindi hins merka ritverks Ásgeirs
Jónssonar frá Gottorp (1877–1963),
„Horfnir góðhestar“ er lýst nokkrum
af merkustu reiðhestum Hesta-
Bjarna, bls. 264–279. Ásgeir var frá-
bærlega ritfær maður og það á svo
tæra íslensku, að bækur hans ættu að
vera skyldulesning í æðri skólum.
Gaman er að minnast þess, nú þegar
100 ár eru liðin frá heimsókn Friðriks
VIII, að hestur sá, er Hannes Haf-
stein reið mest í konungsheimsókn-
inni, var áður í eigu Hesta-Bjarna.
Var það Glæsir sem Bjarni seldi
Hirti Líndal (1854–1940), hrepp-
stjóra á Stóra-Núpi í Miðfirði, en
hann seldi síðan Hannesi. „Hann ætti
að vera þjóðkunnur vegna mynda
þeirra, sem bárust um landið frá kon-
ungsförinni 1907. En Friðrik kon-
ungur reið Grána frá Esjubergi.“
Þannig lýsir Ásgeir þessum gæð-
ingum. Glæsir var rauðskjóttur,
fæddur í Húsey í Hólmi 1897.
VI.
En fleiri þurftu hesta en kóngsi og
Hannes Hafstein. Fjöldi kvenna
fylgdi þessum stórmennum og fylgd-
arliði þeirra. „Det flyvende korps“
hét 5–10 kvenna hópur, sem átti að
ganga frá öllu eftir veislurnar á Þing-
völlum, Geysi, Gullfossi, Þjórsártúni
og víðar, þar sem veitinga var neytt.
Föðursystur mínar tvær voru báðar í
„Flugsveitinni“, þær Sigurveig
Sveinsdóttir (l887–1972), matreiðslu-
kennari og Júlíana Sveinsdóttir
(l889–1966), listmálari, og eru báðar á
myndinni í bókinni „Islandsfærden“,
bls. 94. Eftir að hafa gengið frá öllu á
síðasta veitingastað, urðu þær að ríða
fram úr aðalhópnum og vera komnar
á næsta áningarstað og hafa allt til
reiðu þar, þegar stórhöfðingjarnir
kæmu í áfangastað.
VII.
Þess verður vonandi veglega
minnst í sumar, að 100 ár eru frá kon-
ungsheimsókninni í júlí 1907, en fræg
er ræða Friðriks VIII er hann hélt á
Kolviðarhóli, er hann missti út úr sér
„begge rigene“. Sú setning var áfangi
að fullveldinu 1. des. 1918 og lýðveld-
isstofnunarinnar 17. júní 1944.
Læt ég svo lokið þessu sundur-
lausa spjalli og vona að einhver hafi
haft gaman að upprifjun þessari.
Heimildir:
1. Horfnir góðhestar I–II eftir Ásgeir Jóns-
son frá Gottorp, bókaútgáfan Norðri hf.,
Akureyri, Prentverk Odds Björnssonar,
1946.
2. Islandsfærden eftir Svenn Poulsen og
Holger Rosenberg, Gyldendalske Bog-
handel, Köbenhavn og Kristiania, 1907.
3. Öldin okkar 1961-1970, Forlagið Iðunn,
Reykjavík 1978.
Hekluveðrið 1966, Hesta–Bjarni
og Konungskoman 1907
Höfundur er lögfræðingur
í Reykjavík.
Hekluþakið fokið og liggur í portinu. (Úr Öldinni okkar 1961-1970.)
Ásgeir Jónsson frá Gottorp.
Haraldur Sveinsson með Villing frá Geldingalæk. Hannes Hafstein á Glæsi frá Húsey í Hólmi.
Veitingakonurnar, þar á meðal „Det flyvende korps“.
Eftir Leif Sveinsson
Greinarhöfundur á Jarpi frá Hæli.