Morgunblaðið - 18.02.2007, Blaðsíða 30

flóttamenn
30 SUNNUDAGUR 18. FEBRÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
U
ndarlegt fyrir Íslending,
síkvartandi á heima-
slóðum, að heyra bláfá-
tæka Sahrawimenn
tala um bjarta framtíð
þegar hún virðist vera fjær þeim en
bakhlið tunglsins. Þegar ég segi þeim
frá því hvernig við lifum segja þeir
feimnislega en með nokkru stolti að
þeir muni eiga eftir að sýna heiminum
hvað í þeim búi. „Vestur-Sahara er
ríkt land, fullt af náttúruauðæfum. Við
viljum gott samstarf og frið við grann-
þjóðirnar, líka Marokkó. En við vilj-
um ráða okkur sjálf,“ sagði einn við-
mælandi minn.
Fyrstu árin eftir flóttann til Alsír á
áttunda áratugnum voru skelfileg,
segir túlkurinn minn, Mulay. Sjálfur
var hann eins og flest önnur börn úr
hópnum sendur til Spánar og slapp
því vel. En þúsundir manna hrundu
niður úr kóleru og öðrum sjúkdómum,
einnig hungri. Smám saman komst
mynd á alþjóðlega aðstoð. Nú er yf-
irleitt nóg af mat í flóttamannabúð-
unum þótt nokkuð beri á hörg-
ulsjúkdómum, að sögn
Matvælahjálpar Sameinuðu þjóðanna
sem ásamt Alsírmönnum sér flótta-
fólkinu fyrir nauðþurftum.
Alls eru nær 200 þúsund manns í
fernum flóttamannabúðum við Tindo-
uf og 10.000 manns búa á landræmu
sem her Sahrawimanna hélt í vestasta
hlutanum af gamla landinu. En ekki
er það beysinn búskapur. Sögðu
heimildarmenn blaðamanni að
ástandið væri þar miklu verra en í
búðunum, mikill barnadauði og skort-
ur á brýnum nauðsynjum. En verið
væri að reisa fyrsta skólann þar og
reynt að bæta ástandið eftir megni.
Og Sahrawimenn eru staðráðnir í
að tryggja börnunum sínum eins góða
framtíð og þeir geta, menntun þeirra
hefur forgang. Heita má að ólæsi hafi
verið útrýmt hjá ungu fólki og öll börn
í búðunum ganga í skóla.
Stúlknaskólinn í Smara
Salka er rösklega tvítug, hávaxin og
glæsileg, hún stýrir kvennaskóla í
Smara. Salka lauk námi í fjölmiðla-
fræði í Algeirsborg. Hún og aðrar
konur í búðunum hylja hár sitt vand-
lega með slæðum, flestar ganga í kufl-
um af einhverju tagi en það gera
reyndar margir karlmenn líka. Sam-
kennarar Sölku segja forvitnum
blaðamanninum að slæðan sé vissu-
lega hefð en því megi ekki gleyma að
sólin sé mikill óvinur húðarinnar og
því vilji þær reyna að skýla hörund-
inu.
„Við erum mjög stoltar af stúlkna-
skólanum okkar, hér eru ýmis þæg-
indi sem ekki hafa verið í skólunum
okkar fram til þessa,“ segir Salka.
Námsgreinar eru flestar eins og tíðk-
ast í framhaldsskólum en námskráin
samt miðuð við þarfir kvenna. Hún
bendir líka á að tveir aðrir kennarar
séu háskólamenntaðir og þetta veki
áhuga nemendanna á langskólanámi.
Stúlkurnar læri fjölmargt hagnýtt
sem komi þeim að gagni síðar í lífinu.
En margar þeirra virtust einkum
uppteknar af hvers kyns snyrtivörum
og sýndu brosandi nýlakkaðar negl-
urnar. „Stelpurnar eru mikið fyrir að
snyrta sig, hér eru birgðir af sjampó
og öðru slíku og hægt er að fara í hár-
snyrtistofu hér í búðunum, “ sagði
Salka. En hvergi er rennandi vatn.
Konurnar sem stýra búðunum
leggja einnig áherslu á að styðja við
bakið á þeim sem oft eru afskiptir í fá-
tæku samfélagi. Geðsjúkir og þroska-
heftir fá nú umönnun sem var oft af
skornum skammti í hirðingja-
samfélaginu sem flestir Sahrawimenn
tilheyrðu. Sjúkrahúsin í búðunum
fjórum eru ekki mörg en en svo vel
hefur tekist að bæta heilbrigðis-
ástandið að tíðni barnadauða er sögð
vera sú lægsta sem þekkist í Afríku.
Nútímaleg viðhorf til fötlunar
Í skóla fyrir fatlaða í Smara er lögð
áhersla á að nemendur verði sem
mest sjálfbjarga, allt eftir getu. Og
reynt er að örva getuna með nýjustu
aðferðum á því sviði, oft eru erlendir
sérfræðingar þar að störfum. Síðasta
áratuginn eða svo hefur samt orðið
breyting á, fjöldi Sahrawimanna hefur
aflað sér háskólamenntunar erlendis
og margir þeirra snúa aftur heim, þótt
launin séu lág.
Fyrsta árið sem rekinn var skóli í
Smara fyrir fötluð börn og unglinga
komu ekki nema þrír nemendur, fjöl-
skyldurnar vildu ekki láta krakkana
frá sér. En smám saman tókst að
brjóta ísinn, núna eru nemendur yfir
40 og allt of lítið pláss.
Allir Sahrawimenn búa í tjaldi en
eiga auk þess annað hús úr múr-
steinum sem bakaðir eru í búðunum.
Ég fékk að njóta gestrisni túlksins
Mulays og eiginkonu hans, Galat, svaf
síðustu nóttina í tjaldinu.
Tjaldið var stórt og hátt til lofts, við
karlarnir tveir höfðum það fyrir okkur
um nóttina. Mun notalegra var að fá
hreint loftið inn um tjaldgluggana en
að hírast í svækjunni í steinhúsinu. En
það var svolítið hart að sofa á tepp-
unum skrautlegu sem huldu sandinn,
að lokum tókst þó að finna réttu stell-
inguna.
Galat svaf í tjaldi móður sinnar
enda aðeins nokkrir dagar í að hún
fæddi barn. Galat er 26 ára, hún bar
fyrsta barn þeirra undir belti og sonur
kom í heiminn skömmu eftir brottför
blaðamanns sem fékk tíðindin í tölvu-
pósti. Barnshafandi konur fá kennslu
og ráðgjöf á sjúkrahúsinu, Galat fékk
m.a. að vita að blóðflokkar hjónanna
pössuðu illa saman og þess vegna yrði
að hafa varann á og bólusetja hana.
Hún sagðist aðspurð vilja eignast
þrjú eða fjögur börn, ekki fleiri, þá
yrði svo erfitt að veita þeim það sem
þau þyrftu mest á að halda.
Mulay er 36 ára gamall, hann talar
allgóða ensku og reiprennandi
spænsku enda bjó hann í 13 ár á Kúbu
sem hefur veitt Sahrawi-mönnum
mikla aðstoð gegnum tíðinu. Meðal
annars hafa Kúbverjar menntað um
400 lækna sem margir vinna í búð-
unum og fyrir þetta njóta þeir virð-
ingar og einhvers sem mætti líkja við
ástúð þegar minnst er á Kúbu. Einn
af virtustu læknum Sahrawimanna
gengur undir gælunafninu Castro en
hann hefur einkum einbeitt sér að
geðsjúkum og þroskaheftum.
Stoltur af lýðræðinu
Mulay er mikill Kúbuvinur eins og
fleiri viðmælendur mínir en við-
urkennir að ekki sé þar lýðræði. Hann
er mjög stoltur af því að lýðræði skuli
ríkja í búðunum og minnir á að útlaga-
þingið hafi fellt ríkisstjórnina árið
2000. „Hvar gerist það í arabalönd-
um?“ spyr hann.
Það var skrítin tilfinning að sitja
um kvöldið í tjaldi Mulays og Galat og
fylgjast með sjónvarpsútsendingum
BBC en stórfjölskyldan á gervi-
hnattadisk og getur náð alls 207
stöðvum. Mestur vandinn er að raf-
magnið fæst úr bílrafgeymum og það
endist ekki lengi, oft þarf að bíða með-
an sólarrafhlöður eru að safna nægri
orku á ný. Vestræn hátækni í sólbak-
aðri eyðimörkinni.
Mest horfðu þær Galat og systir
hennar á egypskar kvikmyndir sem
ég fékk að vita að væru undantekn-
ingalítið mjög dramatískar ást-
arsögur. En fréttirnar vöktu blendnar
tilfinningar hjá fólkinu.
„Þeir eru alltaf af segja frá Norður-
Kóreu, Palestínu, Líbanon, en aldrei
okkur,“ segir Mulay og dæsir.
„Kannski allir séu búnir að gleyma
okkur.“
„Kannski allir séu búnir
að gleyma okkur“
Morgunblaðið/Kristján Jónsson
Áhugasöm Krakkarnir í einum skólanum í Smara-flóttamannabúðunum hlusta á kennarann. Þau læra einkum arabísku, skrift og stærðfræði, einnig er
mikil áhersla lögð á spænsku og ensku. „We can count, one, two, three...“ hrópuðu þau, harðánægð með að fá að sýna gestinum kunnáttu sína.





 
  
   
 
  
  
 
! "#$%



#$ & 
Teboð í Sahara Túlkurinn Mulay lagar sætt te og hellir á milli bollanna,
eiginkonan Galat hvílir sig í sjónvarpshorni tjaldsins.
Mark! Krakkarnir í Layoune-búðunum voru mikið í fótbolta og þurftu eng-
an völl, grýttur sandurinn dugði og tvær peysur voru markstólpar.
Í HNOTSKURN
»Talið er að Sahrawimenn,öðru nafni Vestur-
Saharamenn, séu alls um 400
þúsund. Þar af býr nær helm-
ingurinn í flóttamannabúðum
við Tindouf en hinir flestir á
hernámssvæðum Marokkó.
»Vestur-Sahara var lengispænsk nýlenda en þegar
Spánverjar hurfu á braut
reyndu grannþjóðir að slá
eign sinni á landið. Íbúarnir
kröfðust sjálfstæðis og
skæruliðastríði þeirra gegn
Marokkómönnum, sem eru 40
sinnum fleiri, lauk með vopna-
hléi 1991.
»Yfir 80 ríki hafa við-urkennt útlagastjórn Pol-
isario, frelsishreyfingar
Sahrawimanna. Ísland er ekki
í þeim hópi en Sameinuðu
þjóðirnar hafa fordæmt her-
nám Marokkómanna.
Útlægir Sahrawimenn
nota tímann og búa sig
undir að skapa gott
samfélag í landinu sem
þeir voru hraktir frá,
Vestur-Sahara, segir í
grein Kristjáns Jóns-
sonar. Hjá þeim ríkir
lýðræði og þar er unnið
merkilegt starf á sviði
menntunar og heil-
brigðismála.
kjon@mbl.is