Morgunblaðið - 18.02.2007, Blaðsíða 38

Líf og listir í Benín – 3. grein
38 SUNNUDAGUR 18. FEBRÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Bærinn Grand Popo við ströndina hefur notið vissraruppbyggingar á síðustu árum þótt á okkar vest-ræna mælikvarða virðist ósköp margt vanta. Eitt-hvað hefur hin finnska menningarmiðstöð (sem
greinarhöfundur dvaldi í) lagt til atvinnutækifæra bæjarins
og svo er þarna svolítill ferðamannaiðnaður. Í Grand Popo eru
skólar fyrir svæðið og þá bæði grunnskóli og framhaldsskóli.
Grunnskóli Grand Popo nýtur góðs af því að stundum koma
gestir úr norðri í heimsókn og telst hann vera nokkuð vel sett-
ur miðað við marga aðra skóla í Benín og víða í Afríku. Múr-
steinsbyggingar með steyptum gólfum, trébekkir með áföst-
um borðum, skólatöflur og vítt til veggja. Málaðar
kennslustofur í mismunandi litum.
Bekkurinn hans Esperanca var í ljósblárri stofu, um 27
krakkar á aldrinum 8 til 11 ára. Hinn ungi kennari Esperanca,
eða „Von“, virtist bera nafn með rentu en hann vann af kappi
og áhuga með sínum krökkum og greinilega með hugsjónir að
leiðarljósi.
Vinnugleði og samvinna hjá krökkunum
Að vinna með krökkunum í skólanum með liti í lítravís (er
fluttir voru í ferðatösku yfir hafið frá ónefndu fyrirtæki á Ís-
landi sem átti nóg) og stórar pappírsarkir var sannarlega æv-
intýri. Undirrituð hellti sér út í það, ekki laus við áhyggjur af
aðstöðunni eða aðstöðuleysinu. Hvernig í ósköpunum gæti
þetta gengið með 27 krakka og fljótandi litina, efni og verk-
færi sem þau voru að prófa mörg eða flest í fyrsta sinn? Göm-
ul vatnsfata stóð á gólfinu og vatnskrani sem kennarinn hafði
lykil að var úti á skólalóðinni í um 50 metra fjarlægð.
Áhyggjurnar voru svo sannarlega óþarfar og erfitt er að
lýsa þeirri vinnugleði og samvinnu sem ríkti í hópnum en lit-
irnir voru óspart notaðir og tekist á við málverkið, oft mjög
hressilega. Eitthvað var þó eftir af litabirgðunum þegar und-
irrituð kom til að kveðja nokkru síðar vegna þess að brottfar-
ardagur nálgaðist. Þá kom fram sú ómótstæðilega hugmynd í
bekknum að nota afganginn af litunum til að skreyta útikamr-
ana. Útilokað var annað en að mæta til að vera með í því verk-
efni síðasta daginn í Grand Popo.
Reynslan af samstarfinu við krakkana er nokkuð sem fer í
minningafjársjóðabankann en þar er ávöxtun sem er örugg.
Að skoða merkingu hluta og atburða
Margt sækir á hugann frá Benínferðinni; viðmót, bros,
spurn í andliti konu með fangið fullt af ávöxtum, ungi sjómað-
urinn sem vildi komast á fiskibát í norðrinu og svo mætti lengi
telja. Að finna merkingu og tákn í því sem við rekumst á eða
höfum í kringum okkur er vissulega mikilvægt. Það er oft svo
sjálfsagt að við hugsum ekki nánar út í það. Listin fjallar
ásamt öðru um að vita og muna en margir listamenn í Benín
eru mjög uppteknir af því að skoða samfélagið og spá í hvert
stefnir.
Einn þeirra er George Adeagbo en hann vill reyndar ekki
kalla sig listamann. Hann stundaði nám í lögfræði í París fyrir
um 40 árum síðan en var þá skyndilega kallaður heim til Ben-
íns vegna þess að faðir hans var látinn. Adeagbo bar að koma
heim og taka við skyldum sem höfuð fjölskyldunnar. Til að
takast á við þá breytingu sem fylgdi því að koma aftur heim
frá lífinu í París fór hann að leggja stund á sögu og söfnun á
ýmsu og leita að merkingu í lífi sínu. Safnaði hann til dæmis
bókum, myndum, flíkum og trúartáknum. Þessum hlutum fór
hann svo smátt og smátt að raða saman í skoðun sinni á merk-
ingu og táknum, á gólfinu eða í hlaðvarpanum heima. Úr þess-
ari leit hans urðu svo innsetningar sem voru uppgötvaðar sem
áhugavert efni fyrir myndlistarsýningar heimsborganna.
George Adeagbo hrærir upp í menningarsögunni
Á fjölþjóðlegum stórsýningum undanfarinna ára hefur ver-
ið áberandi hve mikið listamenn frá löndum þriðja heimsins,
eins og t.d. löndum Afríku, hafa fjallað um pólitísk efni sem
brenna á nútímamanninum. Þar er oft fjallað um menning-
arsögu, mannréttindi og skilgreiningar. Adeagbo, sem þar
hefur víða verið þátttakandi, setur fram í innsetningum sínum
nokkurs konar sambræðing menningarsögu þar sem hann
leysir upp flokkanir eins og norður/suður, nútímalegt/
hefðbundið og alþjóðlegt/þjóðlegt. Hann leitast þannig við að
stuðla að nýrri sýn á menningarsöguna og opna fyrir sam-
skipti framtíðar á grunni jafnréttis. Hann vill skoða en ekki
dæma og hvetja hvern og einn til að leita. Framsetning hans
er vissulega merkilegt átak og gagnlegt innlegg gegn allri
kynþáttahyggju.
Flöskuskeytið og samskipti
Simon Soha er listamaður í Cotonou í Benín. Hann fæst við
ýmsa miðla myndlistarinnar, bæði expressíf málverk um
stöðu manneskjunnar og svo samsetningu hluta með tákn-
rænt gildi. Hann segir sjálfur að hvatinn að því að hann fór að
tjá sig í gegnum myndlist hafi verið löngunin til að takast á við
samfélagsleg málefni og þá ekki síst misréttið gagnvart kon-
unum, og var hann ekki sá eini, sem greinarhöfundur rakst á,
sem var umhugað um slíkt. Hann notar gjarnan kímni og ír-
oníu til að koma boðskap sínum á framfæri og undanfarið hef-
ur hann gert röð verka þar sem hann setur ýmsa hluti í flösk-
ur: ljósmyndir, trúarleg tákn og fleira. Eitt verka hans minnir
á mikilvægi samskiptanna og möguleika fyrr og nú með mynd
af manni ofan í flösku að lyfta símtóli.
Afrísk áhrif – finnsk hönnun
Gbecon er lítið fiskimannaþorp á ströndinni í um 2 km fjar-
lægð frá finnsku menningarmiðstöðinni Villa Karo. Í Gbecon
eru ekki nægilegir atvinnumöguleikar, fiskveiðar og landbún-
aður duga ekki vegna ýmiss konar aðstöðuleysis og skorts á
fjármagni til uppbyggingar. Þar blasa við byggingar frá ný-
lendutímanum sem flestar eru grotnandi rústir. Fyrirtækin
sem þar voru hurfu á brott með Frökkunum þegar landið fékk
sjálfstæði og enginn hefur getað eða haft hug á að halda bygg-
ingunum við. Seltan og hinn mikli raki við hafið í hitabeltinu
vinna fljótt á húsum ef ekki er eitthvað að gert.
Fyrir nokkrum árum jukust þó atvinnutækifæri nokkuð í
þorpinu þegar Svanhild Åbonde flutti þangað. Svanhild
Åbonde er margverðlaunuð fyrir verk sín en hún er fata- og
textílhönnuður frá Finnlandi sem hefur starfað við hönnun í
áratugi. Hún hóf fyrir löngu síðan að fara til Afríku til að
skoða og kynnast afrískri textílhönnun og má sjá á verkum
hennar hvernig hin afrísku áhrif hafa fengið að blómstra í
bland við hið finnska. Fyrir nokkrum árum ákvað hún að flytja
til Gbecon í Benín og starfa þar á veturna og rekur hún nú
saumastofu og textíllitun þar. Þar er unnið með vaxbatik og
mikið litað með hinum afrísku aðferðum, t.d. með indígólitun.
Meðal þeirra sem þar unnu var Medinath. Hún er Yoruba
og fatahönnuður í Nígeríu og kom öðru hverju þaðan til að
vinna um tíma með Svanhild við indígólitun. Yorubar búa í
Vestur-Afríku, aðallega í Nígeríu en einnig í Benín og víðar.
Hjá þeim er mikil hefð fyrir textíllitun og sérstaklega eru hin
bláu indígóklæði þeirra þekkt. Eftir heimsókn á verkstæði
Svanhild Åbonde vakna vissulega ótal spurningar um hvernig
og hvað væri hægt að gera til að virkja þá möguleika sem virð-
ast stundum blasa við.
Ljósmyndir/ Jóhanna Bogadóttir
Vinnugleði Krakkarnir unnu saman af lífi og sál í málverkinu og skiptust á þegar þess þurfti.
Finnsk-afrísk samvinna Svanhild Åbonde og Medinath.
Innsetning Leitað að ferskri sýn á menningarsögu. George
Adeagbo við innsetningu sína.
Lífsorka og hverfulleiki Strákar í leik í þorpinu Gbeconen þar eru
byggingar frá nýlendutíma sem ekki hafa fengið viðhald.
Að finna táknin í tilverunni
Í Benín í Afríku er sköpunargleði og
kraftur sem leyndi sér ekki hjá skóla-
krökkum sem Jóhanna Bogadóttir
kynntist á ferð sinni þar.
Í glampandi sólskini Ungir nemendur í grunnskóla Grand Popo
vinna við útimálverk með þemað umhverfið.
» Listin fjallar ásamt öðru um að vita og
muna en margir listamenn í Benín eru
mjög uppteknir af því að skoða samfélagið
og spá í hvert stefnir.
Höfundur er myndlistarkona.