Morgunblaðið - 15.04.2007, Side 14

14 SUNNUDAGUR 15. APRÍL 2007 MORGUNBLAÐIÐ
ÍRAKAR Á BARMI ÖRVÆNTINGAR
Suaada ákvað að flýja ofbeldið í Írak
í kjölfar þess að bónda hennar var
rænt og hún hefur nú búið í Amman í
Jórdaníu í tíu mánuði. Hún vill ekki
viðurkenna að maður hennar sé lát-
inn, segist viss um að hann sé enn á
lífi. Sannfæringarkrafturinn er þó
lítill, Suaada veit innst inni að senni-
lega er Muhammad dáinn.
Eftir að hann hvarf fór Suaada
sjálf að fá hótanir. Öryggisvörður í
skólanum þar sem hún vann hvíslaði
að henni því voðalega sem hann ætl-
aði sér að gera við hana, nú þegar
hún ætti engan mann lengur. Suaada
óttaðist þó meira að einhver rændi
börnum hennar og krefði hana um
lausnargjald fyrir þau. „En ég átti
enga peninga og hefði aldrei getað
borgað neitt. Þess vegna flýði ég,
þess vegna kom ég til Jórdaníu,“
sagði hún.
Allir hafa upplifað
eitthvað hroðalegt
Suaada bar sig vel er hún sagði
mér sögu sína. En hún var tekin í
andliti, undir augunum voru svartir
baugar. Vonleysistónn bjó undir í
öllu sem hún sagði.
Saga hennar er sumpartinn dæmi-
gerð reynslusaga úr íröskum sam-
tíma þar sem óhugnanlegt ofbeldi
hefur geisað síðustu misserin, ekki
síst frá eyðileggingu skrínisins í
Samarrah í upphafi síðasta árs, en sá
atburður leysti úr læðingi ótrúlega
grimmd og óhugnanleg bræðravíg.
Ofbeldi hefur þó vitaskuld sett
svip sinn á líf Íraka allt frá því að
Bandaríkjamenn og Bretar réðust
inn í landið í mars 2003.
Allir hafa einhverja hroðalega
reynslusögu að segja, allir hafa þurft
að upplifa eitthvað sem enginn mað-
ur ætti að þurfa að upplifa.
Suaada og svo fjölmargir til við-
bótar hafa tekið þann kost að flýja
ofbeldið og þjóðernishreinsanirnar
sem nú tíðkast á sumum svæðum í
Írak. Flestir hafa farið til nágranna-
ríkjanna Jórdaníu og Sýrlands; það
er áætlað að nú séu á bilinu sjö til
átta hundruð þúsund Írakar í Jórd-
aníu og enn fleiri í Sýrlandi, líklega
um 1,2 milljónir manna. Annar eins
fjöldi fólks er á vergangi innan
Íraks.
Um er að ræða í heildina meira en
10% írösku þjóðarinnar, sem gerir
þetta umfangsmestu þvinguðu fólks-
flutningana í arabaríkjunum frá því
að palestínska þjóðin fór á vergang í
kjölfar hernaðarátaka araba og Ísr-
aela um miðja síðustu öld; en raunar
er hlutfallið svo hátt að það jafnast
aðeins á við umfangsmestu fólks-
flutninga í Afríku.
Aðstæður margra eru ömurlegar,
eins og ég fékk að kynnast í heim-
sókn minni til Amman í páskavik-
unni. Fólk sem áður bjó kannski við
góðan kost í Írak er nú í felum í
Jórdaníu og hefur glatað öllu sínu.
Aðeins lítill hópur hefur dvalarleyfi í
Jórdaníu, flestir búa þar því í óleyfi;
sem aftur þýðir að útilokað er fyrir
menn að leita sér að vinnu. Minna en
helmingur hefur getað sent börn sín
í skóla. Írakar þekkja gildi góðrar
menntunar og það er óhætt að full-
yrða að það þjakar fólk meira en
flest annað að horfa upp á börn sín
hanga heima, svipt möguleikanum á
að afla sér menntunar, svipt öllum
tækifærum í lífinu.
Írakarnir sem búa í Jórdaníu eru
af ólíkum uppruna. Þar má finna
Íraka sem flúið hafa ofbeldið heima
fyrir á síðustu tveimur til þremur ár-
um, en þar má líka finna fólk sem yf-
irgaf Írak á meðan Saddam Hussein
var enn við völd, fólk sem hefur ekki
þorað að snúa aftur, þrátt fyrir að
valdatíð hans sé lokið.
Um er að ræða bæði sjíta og
súnníta, eins og ég komst vel að raun
um í heimsókn minni, sem og fólk
sem ekki tilheyrir íslam. Jafnframt
er hér um að ræða fólk sem flúið hef-
ur sökum þess að það sætti ofsókn-
um vegna samstarfs síns við banda-
ríska hernámsliðið, fólk sem áður
hafði tilheyrt Baath-flokki Saddams
Husseins og sætir nú ofsóknum þess
vegna, og fólk sem einfaldlega hefur
þurft að flýja þjóðernishreinsanirnar
sem nú krauma á sumum svæðum.
Menntafólk er sérstakt skotmark
öfgamanna í Írak, læknar og ann-
að heilbrigðisstarfsfólk og frammá- 
D
hia’a Hamoodi býr ásamt konu sinni, Abd
Al-Yima, og fjórum börnum skammt frá
rómversku rústunum í gamla miðbænum
í borginni. Hann er var um sig, spyr fyrst
hver sé kominn í heimsókn áður en hann opnar
fyrir okkur útidyrnar; Írakarnir í Amman eru
sannfærðir um að jórdönsk yfirvöld hafi horn í
síðu þeirra.
Dhia’a Hamoodi, sem jafnan er kallaður Abo
Mohammad, og fjölskylda hans hafa verið í Amm-
an heil tvö ár, komu 28. apríl 2005. Þangað flúðu
þau frá borginni Kirkuk í norðurhluta Íraks.
Kúrdar eru fjölmennastir í Kirkuk og svo
súnní-arabar, sjítar sæta þar hins vegar ofsókn-
um, að sögn Abo Mohammads. Deilt er um yfirráð
yfir borginni, hún er á mörkum Kúrdasvæðisins í
norðri og tengist miklum olíulindum; mikið er því
í húfi og spennan umtalsverð.
Ég spyr hvers vegna þau hafi neyðst til að flýja
Írak. Abo Mohammad segir mér þá að hann hafi
starfað fyrir bandarísk samtök, Research Tri-
angle Institute, sem tóku að sér verkefni er tengd-
ust lýðræðisvæðingu landsins. Einn öryggisvarða
RTI var drepinn, að sögn Abo Mohammad, og
sjálfur fékk hann nokkur hótunarbréf. Írakar sem
unnið hafa fyrir Bandaríkjamenn í Írak hafa allt
frá upphafi verið skotmark öfgasinna í landinu.
Þegar skotið var á bíl Abo Mohammads og hann
slapp lifandi fyrir hálfgert kraftaverk ákvað hann
að flýja Írak.
Abo Mohammad og kona hans eiga fjögur börn,
Noor er sextán ára, Mohammad er þrettán, Ah-
med tíu ára og Anas sex. Sjálfur er Abo Mohamm-
ad 35 ára – jafngamall mér – en hann lítur út fyrir
að vera eldri.
Abo Mohammad dregur fram ferðatösku og
tekur upp úr henni ljósmyndir til að sýna mér.
Þær sýna hamingjusamt fólk í blóma lífsins, þetta
fólk bjó vel í Kirkuk, myndirnar geyma minningar
um betri tíð.
Í dag búa þau fátæklega. Ef glugginn í stofunni
er opinn yfirgnæfir niður umferðarinnar útivið
allt sem sagt er innandyra. Pínulítill sjónvarps-
skjár er í einu horninu, teppi á gólfinu en fá þæg-
indi önnur; engir stólar eða sófar.
Aðeins eitt svefnherbergi er í íbúðinni, þar inni
er myrkur en ég greini þó svefndýnur fyrir alla
fjölskylduna. Hér eyddu þau vetrinum, fremur en
frammi í stofu, til að halda hita á öllum. Veturinn
var erfiður, betur stætt fólk en þessi fjölskylda
lenti í erfiðleikum vegna kyndingarkostnaðar.
Enginn hiti er í íbúðinni og ekkert vatn. Ná-
granninn sér þó aumur á þeim og kemur færandi
hendi einu sinni í viku með vatn.
Fyrir þessi húsakynni þarf Abo Mohammad að
borga 80 jórdanska dínara í leigu á mánuði, eða
um 8.000 íslenskar krónur. Það er ekki mikið á ís-
lenskan mælikvarða en það getur reynst þrautin
þyngri fyrir fólk að finna slíka upphæð þegar hús-
bóndinn á heimilinu getur ekki unnið.
Aðeins elsta dóttir Abo Mohammads, Noor, er í
vinnu. Hún starfar í prentsmiðju og sér fyrir fjöl-
skyldu sinni, hefur 50 dínara í laun á mánuði.
Hinn þrettán ára gamli Mohammad vann um
tíma í matvöruverslun og fékk þá 100 dínara á
mánuði. Eigendaskipti urðu hins vegar á versl-
uninni og nýr eigandi vildi ekki líta framhjá því að
Mohammad var ólöglegur innflytjandi.
Yngstu börnin fara lítið, Ahmed og Anas verða
að leika sér innandyra, þeir rúlla marmarakúlum
á milli sín á gólfinu í stofunni á meðan við Abo Mo-
hammad ræðum saman. „Þeir vilja leika sér og
leiðist því að vera alltaf innandyra,“ segir hann.
„Lætin í þeim verða stundum of mikil. En ég vil
ekki að þeir lendi í hættu útivið.“
Abo Mohammad er miður sín yfir því að geta
ekki sent börnin sín í skóla. En fjölskyldan býr
ólöglega í Amman, er löngu komin yfir þann tíma
sem henni var heimilt að dvelja í Jórdaníu. Abo
Mohammad getur því ekki sent börnin sín í skóla
og hefði hvort eð er ekki efni á því. Hann hefur
ekki getað unnið, þorir raunar varla úr húsi.
„Þegar við sjáum lögregluna þurfum við að láta
okkur hverfa, hlaupa í felur, því ef þeir handtaka
okkur aka þeir með okkur beina leið út að landa-
mærunum og henda okkur yfir.
Ef mér yrði fleygt yfir til Íraks þá yrði ég drep-
inn um leið því að ég er sjía-múslími og vest-
urhluti Íraks, sá hluti sem liggur að landamær-
unum að Jórdaníu, er yfirráðasvæði súnníta.
Ég er mest heimavið. Ég vil ekki hætta á að
lenda í flasinu á lögreglunni,“ segir hann.
„Ég hef áhyggjur af Ahmed,“ segir Abo Mo-
hammad um næstyngsta son sinn. „Hann var bú-
inn að vera í skóla í tvö ár en nú óttast ég að hann
sé búinn að gleyma öllu. Það sem er erfiðast að
sætta sig við eru þau áhrif sem þetta hefur á hag
barnanna, þeirra framtíð. Litlu drengirnir tveir
eiga sér enga framtíð við þessar aðstæður.
Stundum fara þeir og horfa á krakkana sem
ganga í skóla. Og þá byrja þeir að gráta og spyrja
mig: pabbi, hversvegna getum við ekki gengið í
skóla? Hverju get ég svarað þeim?“
Abo Mohammad er kominn á flug. Augljóst er
að óþolinmæði er farin að gera vart við sig hjá
honum og reiði yfir því hlutskipti sem þau mega
sætta sig við. Hann segir mér að tvívegis áður hafi
erlent fjölmiðlafólk komið að tala við hann, auk
þess sem hjálparstarfsfólk hafi heimsótt hann.
Ekkert breytist hins vegar. „Það er eiginlega eng-
inn munur á því að búa hér og í Írak. Við erum í
hættu hér eins og þar og eigum alltaf eitthvað
slæmt yfir höfði okkar.“
Sér hann þá eftir því að hafa yfirgefið Írak?
Hefur hann velt fyrir sér að fara þangað aftur?
„Nei. Og jafnvel þó að ég vildi fara aftur til
Íraks, hvernig ætti ég að geta það? Við höfum
glatað öllu sem við áttum.“
En þau vilja komast frá Jórdaníu; Jórdanía get-
ur aldrei orðið endanlegur dvalarstaður þessarar
fjölskyldu. „Hér eigum við okkur enga framtíð.
Við getum ekki verið hér.“
Abo Mohammad segir mér að hann sé farinn að
kenna sér ýmissa meina sökum þeirra aðstæðna
sem þau búa við.
„Finnst þér þetta vera sami maður? Lítur þessi
maður út eins og ég,“ spyr hann svo skyndilega,
um leið og hann sýnir mér myndir af sér sem
teknar voru í Írak þegar allt lék í lyndi.
Komast ekki til Svíþjóðar
Þau hafa heimsótt sendiráð ýmissa vestrænna
landa. Abo Mohammad fór til dæmis í sænska
sendiráðið og bað um pólitískt hæli í Svíþjóð. Þar
fékk hann hins vegar þau svör að slíkt væri í raun
ekki í boði, auk þess sem hann þyrfti eiginlega að
komast til Svíþjóðar fyrst, og sækja svo um hælið
við komuna þangað. En hvernig ætti Abo Mo-
hammad mögulega að komast með fjölskyldu sína
til Svíþjóðar? Til þess þarf leyfi frá jórdönskum
embættismönnum.
Honum hefur verið sagt að borga þeim undir
borðið, en þau eiga enga peninga til þess.
Kúrdísk vinkona hans komst til Ástralíu, fékk
lögfræðing til að skoða mál hans og reyna að
tryggja honum hæli þar. En viðleitnin bar ekki ár-
angur. Hann spyr mig hvort ég geti hjálpað. Taka
Íslendingar við írösku flóttafólki?
„Þegar Bandaríkjamenn komu 2003 hélt ég
fyrst að allt myndi batna. Það voru allir svo ham-
ingjusamir. En svo áttuðum við okkur á því að
Bandaríkjamenn gerðu allt verra. Ég man eftir
sprengingum í Kirkuk. Fólk vildi sjá hvað væri að
gerast og fór því upp á þak. En þá fóru Banda-
ríkjamenn að skjóta, skutu á alla sem farið höfðu
upp á þak. Bandaríkjamönnum er alveg nákvæm-
lega sama um fólkið í Írak, venjulegar fjölskyldur,
venjulegt fólk. Þeir skutu blint út í loftið, eins og
til að bregðast við þessum sprengingum. Ég vann
með Bandaríkjamönnum og hélt að þeir vildu
hjálpa, en reyndin er önnur.“
Hvenær breyttist afstaða hans til Bandaríkja-
manna?
„Það rann upp fyrir mér ljós svona sex til sjö
mánuðum eftir að þeir komu til Íraks. Okkur
barst til eyrna úr öðrum héruðum að Bandaríkja-
menn gerðu illt verra en við trúðum ekki slíkum
sögum, ekki fyrr en þessir hræðilegu hlutir gerð-
ust í okkar nágrenni. Við vorum glöð yfir því að
þeir skyldu frelsa okkur, en við erum auðvitað
ekki hamingjusöm yfir því að þeir skuli hafa her-
numið okkur. Við viljum ekki vera hertekin þjóð.
Við viljum lifa eins og frjálsir menn.“
Ég spyr hvort það breyti engu að nú skuli sjítar
vera við völd í Bagdad. „Það skiptir mig engu,“
svarar hann, „mér er sama um þá hluti. Mamma
mín er súnníti og pabbi er sjíti. Ég segist því alltaf
bara vera múslími. Ég spyr ekki um trúarbrögð.
Ég held að ég muni aldrei snúa aftur til Íraks.
Ég varð vitni að of mörgum hroðalegum hlutum
og ég get ekki snúið aftur.“
„VIÐ HÖFUM GLATAÐ
ÖLLU SEM VIÐ ÁTTUM“
Komast hvergi Í rauðri ferðatösku geymir Abo Mohammad ljósmyndir, minningar um betri tíð.