Morgunblaðið - 15.04.2007, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 15. APRÍL 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Erlent | Færeyingar og Grænlendingar tóku eftir sjálfstæðishvatningu Bjarkar í Laugardalshöll og vonar helsti
talsmaður sambandsslita í Færeyjum að orð hennar ýti við ungu fólki. Knattspyrna | Ensk lið taka völdin í evr-
ópskri knattspyrnu. Heilsa | Nú er því spáð að næsta heilsubylgja verði fólgin í því að reima á sig skó og fara út að ganga.
VIKUSPEGILL »
Eftir Ásgeir Sverrisson
asv@mbl.is
SJÁLFSTÆÐISSINNAR í Færeyjum og á
Grænlandi hafa eignast öflugan liðsmann og
vísast telja margir vel fara á því að þar ræði
um frægasta Íslending sögunnar. Athygli vakti
á tónleikum Bjarkar Guðmundsdóttur í Laug-
ardalshöll á mánudag þegar söngkonan tileink-
aði Færeyingum og Grænlendingum lagið
„Declare Independence“ („Lýsið yfir sjálf-
stæði“). Liðin er sú tíð að Grænlendingar (og
Danir) þurfi að óttast að Íslendingar geri til-
kall til Grænlands á grundvelli rannsókna dr.
Jóns Dúasonar og þar horfa menn nú til auk-
innar sjálfstjórnar, sem margir vona að grund-
völluð verði á miklum olíutekjum. Í Færeyjum
fara menn sér hægt en undiraldan sýnist vax-
andi; þar telja margir fullt sjálfstæði óhjá-
kvæmilegt þegar fram líða tímar.
Í uppklappslagi sínu hvatti Björk Grænlend-
inga og Færeyinga til að sætta sig ekki lengur
við óbreytt ástand, fána ætti að hefja hátt á loft
og lýsa bæri yfir fullum aðskilnaði við Dani. Á
tímum hnattvæðingar fór vísast vel á því að
sjálfstæðishvötin væri sungin á ensku: „Decl-
are Independence/Don’t let them do this to
you/Raise the flag/Higher and higher!“
Á Grænlandi kannast menn við þessa yfir-
lýsingu Bjarkar en hún sýnist þó hafa vakið
meiri athygli í Færeyjum. „Þetta var frábært
hjá Björk. Sérstaklega var mikilvægt fyrir
unga fólkið í Færeyjum að þessi boðskapur
skyldi berast frá henni. Hún hleypir lífi í sjálf-
stæðisbaráttuna,“ segir Høgni Hoydal, þing-
maður Þjóðveldisflokksins, og einn öflugasti
talsmaður þess að Færeyingar slíti tengsl við
Danmörku. Jógvan Mørkøre, lektor við sögu-
og samfélagsdeild Fróðskaparsetursins í Fær-
eyjum, upplýsir að sjálfstæðisbaráttan sé
nokkuð fyrirferðarmikil í menningu unga
fólksins í Færeyjum nú um stundir. Vinsælar
hljómsveitir hafi t.a.m. tekið skýra afstöðu í
þessu deilumáli. „Sjálfstæðismálið höfðar í
vaxandi mæli til hinna yngri og því fylgir
ákveðinn kraftur,“ segir Jógvan.
Fyrst hugsjónaeldurinn logar í æðum hinna
yngri, er þá ekki ljóst hvert stefnir? Ekki er
það nú alveg. Um sjálfstæðisbaráttuna í Fær-
eyjum gildir eins og flest annað í mannlífinu að
það fer eftir því við hvern er talað. Þetta snýst
sumsé um pólitík. Og síðan hefur unga fólkið
tilhneigingu til að breytast – með aldrinum, ef
svo má að orði komast. „Sjáðu hvernig fór fyrir
fyrir 68-kynslóðinni,“ segir einn viðmælenda.
Høgni Hoydal gagnrýnir aðgerðaleysi nú-
verandi samsteypustjórnar í Færeyjum og í
sama streng tekur flokksbróðir hans, Finnur
Helmsdal. Høgni segir „kyrrstöðustjórn“ hafa
verið við völd í Færeyjum síðustu þrjú ár, sem
einsett hafi sér að leggja sjálfstæðismálið í
pækil. Hann telur þessa stöðu mála á hinn bóg-
inn ekki endurspegla vilja þjóðarinnar. Finnur
fullyrðir að meirihluti Færeyinga vilji fullt
sjálfstæði og greina megi ákveðnar „hræring-
ar“ í samfélaginu nú um stundir. Stjórnin reki
á hinn bóginn „hræðsluáróður“ í þá veru að
þjóðfélagið verði ekki rekið án beins fjárstuðn-
ings frá Dönum. „Þessu trúa margir,“ segir
Finnur og bætir við að hagsmunir stjórnar-
flokkanna séu þeir að tryggja hin kyrru kjör.
Við þetta er að bæta, að flest er nú í lukkunnar
velstandi í Færeyjum, efnahagsástandið er
gott og margir uppteknir við bankaauð og önn-
ur undur markaðarins frjálsa.
„Til tíðinda utan oyggja“
Eilítil söguleg upprifjun sýnist nú við hæfi.
Sjálfstæðissinnar náðu meirihluta á Lög-
þinginu í Færeyjum árið 1998 og héldu honum
í sex ár. Þessi tíðindi vöktu að vonum athygli
„utan oyggja“ en sjálfstæðissinnar höfðu að
vísu hlotið meirihluta áður, síðast árið 1962.
Sjálfstæðisflokkarnir höfðu (og hafa) að sönnu
ekki samræmda stefnu í þessu stóra máli en
ákveðið var að efna til þjóðaratkvæðagreiðslu
um fullveldi landsins, sem fram skyldi fara vor-
ið 2001. Þessi áform féllu í heldur grýtta jörð í
Danmörku og svo fór að hætt var við þjóð-
aratkvæðið. Sundrung í röðum stjórnarliða og
áhyggjur af efnahagslegri afkomu í ljósi þess
að beinn fjárstyrkur Dana myndi falla niður
hafa trúlega valdið miklu um þá niðurstöðu.
Stjórn Anfinns Kallsbergs lögmanns féll síðan
með látum í desembermánuði árið 2003. Þau
endalok kunna að reynast mikilvæg.
Í febrúar 2004 tók við völdum þriggja flokka
stjórn Jóannes Eidesgaards. Að stjórninni
standa Sambandsflokkurinn, Jafnaðarmanna-
flokkurinn og Fólkaflokkurinn. Stjórnin styðst
við afar traustan meirihluta, hefur 21 mann á
þingi þar sem sitja 32 fulltrúar. Tveir fyrst-
nefndu flokkarnir eru þeir sem mesta varfærni
vilja sýna í fullveldismálum og eru helstu boð-
berar þeirra „kyrrstöðustjórnmála“, sem
Høgni Hoydal gagnrýnir svo mjög. Ekki verð-
um það deilt að stjórn þessi hefur náð ágætum
árangri á fjölmörgum sviðum og samstarfið
hefur gengið vel. „Stöðugleiki“ og „festa“ eru
kunnugleg hugtök í þessu viðfangi.
Þingkosningar fara fram í Færeyjum í jan-
úar á næsta ári. Mun sjálfstæðismálið ekki
bera hæst í baráttunni, sem í vændum er? Ekki
er það nú víst. Høgni Hoydal og félagar í Þjóð-
veldisflokknum segja málið brenna á þjóðinni
og telja raunhæft að ætla að sjálfstæðissinnar
muni á ný geta myndað meirihluta. „Ég er allt-
af bjartsýnn,“ segir Høgni, sem telur að Fær-
eyingar hljóti að stefna að fullri þátttöku í sam-
félagi þjóðanna. Tækifærin verði seint upp
talin á tímum hnattvæðingar og markaða.
Ýmsir lýsa sig ósammála þessari greiningu
þingmannsins. Glöggur stjórnmálaskýrandi,
Eirikur Lindenskov, ritstjóri dagblaðsins Sosi-
alurin, telur ekki að fullveldi eða sjálfstæði
þjóðarinnar verði helsta kosningamálið. „Við
munum auðvitað hljóta fullveldi fyrr frekar en
síðar en ég fæ ekki séð að þetta verði stóra
málið í kosningunum,“ segir Eirikur. Ritstjór-
inn segir samstarf stjórnarflokkanna hafa ver-
ið með ágætum og það kunni þjóðin að meta.
Líkt og fleiri viðmælendur bendir Eirikur á
að óeining í röðum sjálfstæðissinna hafi komið
í veg fyrir þjóðaratkvæðagreiðsluna 2001.
„Það verður erfitt að gera þetta að helsta kosn-
ingamálinu,“ segir Jógvan Mørkøre og bætir
við að bylgjur sjálfstæðis hafi risið og hnigið í
færeyskri sögu. „Hér spyrja margir hvers
vegna gefa beri sjálfstæðissinnum fjögur ár til
viðbótar til að vinna að málinu í ljósi þess að
þeir náðu engum árangri í þessu efni á þeim
sex árum sem þeir voru við völd.“ Jógvan tekur
þó fram að sé litið til lengri tíma séu Fær-
eyingar almennt hlynntir sjálfstæði, spurning-
in sé sú hvernig standa beri að þeim umskipt-
um.
Og síðan er því ekki að neita að peningar
skipta miklu í þessu viðfangi. Í valdatíð sjálf-
stæðissinna var samið um að beinn fjárstuðn-
ingur Dana skyldi minnkaður um þriðjung og
svarar hann nú til um 6–7 milljarða íslenskra
króna á ári. Hagkerfið hefur að sönnu þanist út
í Færeyjum á undanliðnum árum þannig að
vægi þessara fjármuna fer minnkandi.
Deilt um hugsanlegan olíuauð
Á Grænlandi eru menn uppteknir við ýmsa
sýslan og sýnast lítt þekkja til mögulegra rétt-
arkrafna Íslendinga til landsins á grundvelli
rannsókna dr. Jóns Dúasonar (sjá „Í hnot-
skurn“ hér til hliðar). Og viðmælendur kváðust
ekki hafa orðið þess varir að hvatning Bjarkar
Guðmundsdóttur í Laugardalshöll hefði kveikt
elda í samfélaginu. Á ritstjórn dagblaðsins
Sermitsiak höfðu menn þó fengið fregnir af
framlagi hennar til sjálfstæðisbaráttunnar og
virtust hafa nokkra skemmtan af.
Grænlendingar fengu heimastjórn árið 1979,
þrjátíu árum á eftir Færeyingum. Danir
stjórna enn utanríkismálum, landvörnum, lög-
gæslu og dómskerfi Grænlendinga og leggja á
ári hverju fram um 30 milljarða króna.
Að sögn Eiriks Holmsgaards, fréttaritstjóra
Sermitsiak, fara nú fram mikilvægar viðræður
Grænlendinga og Dana um uppfærslu á sam-
bandssáttmálanum, sem kveða mun á um
„sjálfstjórn“ Grænlendinga. Nokkur spenna
einkennir nú þessi samskipti. Einna harðast
hefur verið deilt um yfirráð yfir landgrunni og
þar með skiptingu mögulegra olíutekna Græn-
lendinga. Bandarískar rannsóknir hafa leitt í
ljós að allt að 100 milljarðar olíufata kunna að
liggja á hafsbotni norðaustur af Grænlandi.
Óyggjandi niðurstaða liggur ekki fyrir en deilt
hefur verið um hvernig skipta bæri þessum
fjármunum og hvort fjárstyrkur Dana myndi
við þær aðstæður falla niður. Samkomulag er í
höfn og greinilegt er að í Grænlandi tengja
margir sjálfstæði landsins olíutekjum framtíð-
arinnar. Ýmsir telja þessa nálgun galna og enn
er með öllu óljóst hvort áætlanir í þá veru geta
talist raunhæfar. Sé „svarta gullið“ að finna
undan Grænlandi verður það tæpast sært upp
næstu 10 til 15 árin.
Eirik Holmsgaard segir að því stefnt að bera
nýja sambandssáttmálann upp í þjóðarat-
kvæðagreiðslu árið 2009. Hann kveður sjálf-
stæðismálin ekki beinlínis brenna á þjóðinni en
áhugi og vilji sé vissulega fyrir hendi. „Vilji
Grænlendingar sjálfstæði getur enginn staðið í
vegi þeirra,“ segir fréttaritstjórinn.
Herhvöt Bjarkar í Höllinni
Athygli vakti á mánudag þegar frægasti Íslendingur mannkynssögunnar hvatti Grænlendinga og
Færeyinga til að lýsa yfir sjálfstæði  Undiraldan í sjálfstæðismálum þjóðanna er hæg en vaxandi
Morgunblaðið/Ómar
Framtíðin Á Grænlandi láta ýmsir sig dreyma um að landið verði komið í hóp olíuvelda þegar krakkarnir í Ku-
ummiit eru orðnir stórir. Öðrum þykir í meira lagi hæpið að byggja sjálfstæði á vonum um „svarta gullið“.
ERLENT»
Í HNOTSKURN
»Á fyrri hluta síðustu aldar var ákaftdeilt um réttarstöðu Grænlands. Á
Íslandi var m.a. deilt um hvort Græn-
land hefði verið lýðveldi til forna eða í
„várum lögum“ með tilvísun til Grágás-
ar. Jón Dúason lögfræðingur skrifaði
merka doktorsritgerð árið 1928 um rétt-
arstöðu Grænlands á miðöldum og taldi
að Íslendingar gætu gert tilkall til þess.
»Bjarni Benediktsson skipaði á sínumtíma nefnd til að kanna hvort Íslend-
ingar ættu réttarkröfur til Grænlands.
Nefndin skilaði áliti 1952 og komst að
þeirri niðurstöðu að svo væri ekki. Var
þar m.a. byggt á þeirri forsendu að
Grænland hefði til forna verið lýðveldi.
Høgni
Hoydal
Eirikur
Lindenskov
Jógvan
Mørkøre
»Við eigum að verða sam-ferða inn í framtíðina því
við erum of lítil og of rík fjöl-
skylda til að það sé hægt að
sætta sig við að einhver sé
skilinn eftir.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir í ræðu við
upphaf landsfundar Samfylkingarinnar.
» Þjóðin þarfnast reynslu ogþekkingar hinna eldri. Þeir
úr röðum aldraðra, sem vilja
og geta unnið, eiga að fá tæki-
færi til þess.
Geir H. Haarde forsætisráðherra við
setningu landsfundar Sjálfstæðisflokks.
» Þetta viðhorf kom mérspánskt fyrir sjónir og mér
finnst það mjög óíslenskt.
Uwe E. Reinhardt , prófessor í stjórn-
málahagfræði við Princeton-háskóla í
Bandaríkjunum, um viðbrögð sem honum
bárust frá Íslandi eftir að birt hafði ver-
ið á internetinu háðsádeila sem hann
skrifaði um bandaríska utanríkisstefnu.
Í greininni færði prófessorinn rök fyrir
því að Ísland væri mun fýsilegra skot-
mark fyrir Bandaríkjaher en Íran. Fjöl-
margir Íslendingar brugðust illa við
greininni og barst höfundinum a.m.k. ein
morðhótun.
»Ef við komum mennta-málum almennilega í um-
ræðuna bjóðum við ekki fram
en ef flokkarnir taka ekki við
sér erum við tilbúin til þess.
Dagný Ósk Aradóttir , formaður Stúd-
entaráðs Háskóla Íslands. Stúdentar við
Háskólann kunngjörðu á fimmtudag þau
áform sín að bjóða fram til Alþingis í
þingkosningunum í næsta mánuði geri
stjórnmálaflokkarnir ekki menntamál að
kosningamáli. Tæplega 10.000 manns
stunda nám við Háskóla Íslands.
»Eins og unga fólkið segir þáfílaði Mácal verkið í botn.
Atli Heimir Sveinsson tónskáld um sam-
starfið við tékkneska hljómsveitarstjór-
ann Zedenk Mácal, sem stjórnaði frum-
flutningi á fjórðu sinfóníu Atla Heimis í
Prag.
»Við gátum ekki setið undirþessu ásamt mörgu öðru
sem Hjörtur hefur sagt
Gunnar Jóhannesson , sóknarprestur í
Hofsós- og Hólaprestakalli , sem hefur
ásamt sjö öðrum prestum þjóðkirkjunnar
kært Hjört Magna Jóhannesson, sókn-
arprest Fríkirkjunnar í Reykjavík, til
siðanefndar Prestafélags Íslands vegna
ummæla Hjartar í garð þjóðkirkjunnar
og starfsmanna hennar.
»Mér finnst þetta nokkuðskondið í ljósi þess að lút-
erskirkjan hefði ekki verið til
ef Lúther hefði ekki gagnrýnt
ríkjandi kirkjuskipan úr pré-
dikunarstól.
Sr. Hjörtur Magni Jóhannesson um kæru
starfsbræðra sinna.
»Við Íslendingar höfummargt fram að færa.
Ólafur Ragnar Grímsson , forseti Ís-
lands, eftir ráðstefnu um loftslagsbreyt-
ingar sem haldin var í Háskóla Íslands.
Ummæli vikunnar
Vinna Geir H Haarde segir reynslu
og þekkingu hinna eldri mikilvæga.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti