Morgunblaðið - 15.04.2007, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 15. APRÍL 2007 MORGUNBLAÐIÐ
ÍRAKAR Á BARMI ÖRVÆNTINGAR
Á
ætlað er að í valdatíð Sadd-
ams Husseins hafi verið í
Írak um 30.000 fylgismenn
þeirrar trúar að Jóhannes
skírari hafi verið helsti spámaður
drottins, en ekki Jesús Kristur eða
Múhameð. Á ensku heitir þessi hóp-
ur mandaean sabians en hann hefur,
eins og margir litlir trúhópar, sætt
sérstökum ofsóknum í Írak und-
anfarin misseri, þ.e. eftir að öfgar
tóku að vaxa í landinu.
Sennilega eru ekki nema um
10.000 eftir í Írak í dag, aðrir hafa
flúið land. Í Amman hitti ég einmitt
fjölskyldu af þessari trú en hún
hafði neyðst til að yfirgefa Írak
snemma, kom til Amman 25. apríl
2004.
Í skýrslu sem Human Rights
Watch sendi frá sér í nóvember sl.
kemur fram að Mandaean sabians
hafi gjarnan starfað sem skart-
gripasalar í Írak og að þeir hafi
snemma orðið skotmark öfgahóp-
anna eftir innrás Bandaríkjamanna,
enda boðar trú þeirra algera frið-
arhyggju; sem þýðir að óyndismenn
töldu sig geta beitt þá fjárkúgunum
án þess að vandkvæði hlytust af.
Fjölskyldan sem ég hitti í svo-
nefndum flóttamannabúðum Palest-
ínumanna í Austur-Amman – sem
ekki eru þó í reynd „búðir“, heldur
einfaldlega tiltekinn borgarhluti –
var að þessu leyti dæmigerð, því að
hún hafði einmitt rekið tvær skart-
gripaverslanir í Bagdad og lent í
klóm mannræningja.
Það var húsmóðirin, Alham, sem
hafði orð fyrir fjölskyldunni, en þeg-
ar mig ber að garði eru aðeins tvær
vikur síðan húsbóndinn, Aw’aad, var
gripinn af jórdönsku lögreglunni og
ekið að landamærunum að Írak og
vísað úr landi fyrir að hafa verið
dvalarleyfislaus í landinu.
Alham hefur ekkert heyrt í bónda
sínum en ber sig vel, einbeitir sér að
börnum sínum og hag þeirra.
Börnin eru fimm: Rami er 18 ára
unglingspiltur; Rawa’a er 16 ára,
smávaxin en fullþroska stúlka; Riv-
an er fimmtán ára og líkist eldri
systur sinni mjög; Rosa er tólf ára,
aðeins öðruvísi í útliti, og loks er það
Rawand, tíu ára piltur.
Þau koma frá Al-Shurta-hluta
Bagdad. Mjög fljótlega eftir innrás
Bandaríkjamanna hafi Ravan verið
beðin um að mæta framvegis með
slæðu í skólann. Hún hafi jafnframt
verið beðin um að haga sér sem
múslími í skólanum.
„En við erum ekki múslímar og
við vildum auðvitað ekki hlýða svona
skipunum. Við vildum ekki skipta
um trú,“ segir Alham.
Bróðirinn var drepinn,
syninum rænt
Næst gerðist það að bróður Al-
ham var rænt og hann drepinn.
Þetta var 13. desember 2003 og Al-
ham segir hann ekki aðeins hafa
verið drepinn, ódæðismennirnir hafi
skorið hann í marga búta.
Hún byrjar að gráta þegar hún
segir mér þessa hörmulegu sögu.
„Þeir hrópuðu guð er mikill eftir að
þeir drápu bróður minn, fögnuðu því
að hafa drepið trúleysingja. Við viss-
um alveg að þetta hlaut að hafa ver-
ið hann, það hafði engum öðrum ver-
ið rænt í þessu hverfi þann daginn.“
Alham segir að þau hafi fengið
nokkrar hótanir eftir að bróðir
hennar var myrtur. Ofbeldi hafi
jafnframt tekið að vaxa í Al-Shurta.
Þau fluttu sig því um set. „Fyrst
héldum við að þegar við flyttum
myndum við verða örugg. En svo
var Rami rænt af fjórum mönnum.
Þeir komu og tóku hann, settu í bíl.
Nokkur barnanna í hverfinu sáu
Voru áður vel stæð Alham ásamt þremur barna sinna, Rivan, Rawa’a og Rawand. Ekkert þeirra er í skóla.
OFSÓKNIRNAR HÓFUST STRAX
hvað hafði gerst og komu til mín.
Nokkrum dögum síðar hringdu
ræningjarnir og sögðust vilja pen-
inga; þeir vildu að fjölskyldan borg-
aði lausnargjald.
Þeir héldu Rami í fimm daga en
hringdu alltaf reglulega til að spyrja
hvort peningarnir færu ekki að
koma. Þeir báðu um háa fjárhæð –
50.000 dollara [um 3,5 milljónir ísl.
króna] – og það var ekki auðvelt fyr-
ir mig að hafa uppi á slíkum fjár-
munum á aðeins einum eða tveimur
dögum. Það tókst þó að lokum.“
Rami var barinn illa af gíslatöku-
mönnunum. Alham tilkynnti ránið
til lögreglunni en þá gerðist það eitt,
að þeim bárust enn frekari hótanir.
Þegar það gerðist síðan næst að
skotið var á híbýli þeirra var þeim
ljóst að best væri fyrir þau að yf-
irgefa landið. Um fjórum mánuðum
eftir ránið á Rami voru þau því kom-
in til Amman í Jórdaníu.
Alham segir að þau hafi verið vel
stæð þegar þau bjuggu í Írak. Nú
hafi þau glatað öllu. Hún og bóndi
hennar hafi átt hús, tvær búðir og
bíl. Hvorki hún né eiginmaður henn-
ar hafi hins vegar getað unnið síðan
þau komu til Jórdaníu, enda hafi þau
þar ekki dvalarleyfi. Þau hafa þegið
ölmusu frá velviljuðum útlendingum
og ýmsum hjálparstofnunum.
Verst þykir Alham þó að börnin
hennar hafa ekki getað verið í skóla
í heil þrjú ár. „Staðan er því sú að
börnin okkar hafa glatað sinni fram-
tíð. Rami ætti að vera á öðru ári í
háskóla og Rawa’a í menntaskóla,“
segir hún og tárast.
Ýmis önnur vandamál hafa komið
upp. Ofbeldið í Bagdad hafði vond
áhrif á heilsu stúlknanna tveggja,
Rawa’a og Rivan, og þær þjást nú af
sykursýki. Ekki þarf að taka fram
að Alham hefur illa efni á lyfjunum,
sem stúlkurnar verða að taka.
Alham lifir í stöðugum ótta um að
Rami verði gripinn af lögreglunni og
vísað úr landi. Hún á sér þá von
heitasta að geta yfirgefið Jórdaníu,
helst sem fyrst. „Hvert sem er. Það
eina sem skiptir máli er að við get-
um búið við öryggi.“
Hún sér ekki fyrir sér að þau eigi
eftir að snúa aftur til Íraks. „Það er
útilokað. Við getum aldrei snúið aft-
ur,“ segir Alham og bætir svo við:
„Ef við aðeins ættum ofurlítið hreið-
ur fyrir fjölskylduna, þá gætum við
komið okkur þar vel fyrir, ef guð
væri aðeins svo góður að veita okkur
það.“
andi straumur Íraka yfir til Jórdaníu
hefur í vaxandi mæli valdið spennu í
samskiptunum: venjulegir Jórdanar
bölva Írökunum fyrir að viðhalda
þeirri verðbólgu sem fór af stað þeg-
ar fyrstu Írakarnir komu yfir og
stjórnvöld hafa æ síðan nokkrir Írak-
ar stóðu fyrir sprengjutilræðum á
þremur hótelum í Amman í nóv-
ember 2005, sem kostuðu 60 manns
lífið, óttast að vargöldin í Írak
breiddist út.
Ein afleiðing árásanna í nóvember
2005 var því sú að jórdönsk lög-
gæsluyfirvöld tóku upp harðari
vinnubrögð og nú er raunar svo kom-
ið að landamærunum að Írak hefur
nánast verið lokað (Sýrlendingar ku
enn vera að taka við fólki en á því
kann að verða breyting á næstu mán-
uðum, enda takmörk fyrir þanþol-
inu).
Jafnframt eru yfirvöld farin að
framfylgja dvalarleyfisreglum í rík-
ari mæli, þ.e. vísa þeim úr landi sem
ekki hafa dvalarleyfi.
Vandinn við þær aðgerðir er hins
vegar sá að þær taka ekki mið af
sjónarmiðum mannúðar; með því að
senda fólk aftur til Íraks er verið að
senda það aftur í gin ljónsins.
Írakarnir sem ég ræddi við í Amm-
an virtust allir óttast jórdönsku
leyniþjónustuna. Sér í lagi reyna full-
vaxnir, íraskir karlar að verða ekki á
vegi lögreglumanna, enda óttast þeir
að verða umsvifalaust fluttir til
landamæranna og gerðir brottrækir
frá Jórdaníu, aðskildir frá ástvinum
sínum.
Það er ástæða fyrir því að fólk flýði
Írak – og það vill auðvitað enginn
vera fyrirvaralaust kominn þangað
aftur, í þann vítiseld sem þar logar.
Hver vill taka við Írökunum?
Kastljós alþjóðlegra fjölmiðla hef-
ur smám saman verið að færast á
þann vanda, sem hér hefur verið lýst.
Flóttamannastofnun SÞ (UNHCR)
fór fyrr á þessu ári fram á 60 millj-
ónir dollara frá aðildarþjóðum SÞ til
að taka á vandanum og nú í vikunni
fer fram ráðstefna í Genf í Sviss, en
þangað hefur verið boðið ráðherrum
frá 192 ríkjum, auk fulltrúa frá yfir
eitt hundrað alþjóðlegum samtökum
og stofnunum.
Á fundinum í Genf verður rætt um
möguleg úrræði; en þau hljóta m.a.
að vera þau að Vesturlönd bjóði fleira
fólki hæli en gert hefur verið.
Athygli hefur vakið hversu Banda-
ríkin hafa verið lokuð Írökum – í ljósi
þess að það voru bandarísk stjórn-
völd sem kusu að gera landið að til-
raunastofu fyrir kenningar ný-
íhaldsmanna um lýðræði í Mið-
Austurlöndum – en einungis nokkur
hundruð Írakar hafa í raun fengið
hæli í Bandaríkjunum.
Bandarísk stjórnvöld hafa nú heit-
ið því að taka allt að 7.000 Íraka á
þessu ári, en eftir sem áður hafa að-
eins örfá ríki skilið eftir opnar dyr
fyrir þessa þjáðu þjóð.
Svíar hafa tekið lungann af því
íraska flóttafólki, sem haldið hefur til
Evrópu, en geta tæplega haldið
áfram á þeirri braut og vilja að önnur
ESB-ríki axli þyngri byrðar.
Athygli mína vakti í heimsókninni
til Amman að örvænting Írakanna
þar var slík að þeim virtist nákvæm-
lega sama hvar þeir enduðu; svo
lengi sem þeir kæmust til staðar þar
sem þeir gætu lifað í friði og væru
viðurkenndir sem fullgildir þjóð-
félagsþegnar, í stað þess að vera leyf-
islaus úrhrök.
Allir báru fyrir mig þá spurningu
hvort ég gæti ekki hjálpað, hvort Ís-
land gæti ekki boðið þeim hæli eða
rétt hjálparhönd með einhverjum
öðrum hætti.
Suaada var í þessum hópi, grátbað
mig um að finna leið handa sér til að
komast til Íslands.
„Ég vil gleyma Írak. Ég vil eignast
nýja fósturjörð. Ég vil ekki snúa aft-
ur,“ sagði hún. Hugsaði sig síðan um.
„Jafnvel þó að aðstæður færu batn-
andi myndi ég ekki vilja snúa aftur.
Ég hata land mitt núna,“ sagði hún
og bætti svo við á ensku: „It’s over.
Iraq is over.“
Dulinn flóttamannavandi
VEFVARP mbl.is
H
örmulegasta frásögnin sem ég heyri í
heimsókninni til Amman er saga Noor,
þrjátíu og átta ára gamallar konu frá
Bagdad.
Noor hitti ég á heimili Zöhru Hamid Sultan,
ungrar íraskrar konu sem túlkar fyrir mig
meðan á dvölinni í Jórdaníu stendur.
Noor er klædd í ljósbláar gallabuxur, svarta
peysuyfirhöfn og er í rauðhvítum bol að innan.
Hún vill ekki að ég noti rétt nafn hennar og
leyfir ekki myndatökur. Hún virðist óttast að
enn geti frekari ógæfa dunið yfir hana.
Þær Zahra tala lengi saman á arabísku áður
en Noor segir mér sögu sína. Ég trufla þær
Zöhru og Noor ekki á meðan á þessu gengur,
líður sem boðflennu; útlendingur sem hvorug
þeirra þekkir í reynd, kominn til að heyra um
eymd þeirra. En þær láta návist mína ekki
trufla sig, heldur leiða samtal sitt til lykta.
Allt í einu byrjar Noor að tala. Og hún talar
lengi án þess að gera hlé á máli sínu. Ég skil
ekki það sem hún segir en fylgist grannt með
og Zahra byrjar svo að þýða um leið og Noor
gerir stutt hlé á máli sínu.
Hún grætur óstjórnlega, er niðurbrotin
manneskja. Zahra var búin að segja mér að No-
or væri farin á sál og líkama, að hún hefði þurft
á sálfræðiaðstoð að halda.
Noor byrjar á því að sýna mér sár á ristinni
sem ná upp á fótleggina, sár sem greinilega eru
orðin gömul en sem aldrei hafa gróið almenni-
lega. Hún opnar jafnframt munninn upp á gátt
og tekur út tvo gervigóma sem hún er með, sinn
hvorum megin í munninum. Hún er fórnarlamb
svívirðilegra barsmíða; fjarlægja hefur þurft
jaxla báðum megin í gómnum.
Noor á enga fjölskyldu lengur, allt hennar
fólk er dáið. Faðir hennar, stjúpmóðir og fjórir
stjúpbræður dóu öll í loftárásum Bandaríkja-
manna strax í upphafi hernaðarátaka 2003. Um
það bil sex mánuðum síðar, líklega í september
eða október 2003, var maður hennar gripinn af
vígasveitum sjíta og skotinn til bana fyrir fram-
an augu hennar.
Hún segir að tvö hálfsystkin hennar – börn
föður hennar og stjúpmóður – séu týnd; enginn
veit hvort þau eru á lífi.
Hörmungarsögu Noor – sem segist hafa ver-
ið fræg í Írak á sínum tíma, „ég var meðal tólf
vinsælustu dægurlagasöngkvenna í landinu“ –
er hins vegar ekki lokið. Síðla árs 2005 var
bankað upp á hjá henni, þar voru komnir fjórir
menn sem gerðu hana að skotmarki vegna þess
að hún var þekktur skemmtikraftur.
„Þetta var um nótt,“ hefur Zahra eftir Noor.
„Það var myrkur, ekkert rafmagn að hafa. Þeir
brutu niður útidyrahurðina og beindu svo
sterku ljósi beint í andlit hennar þannig að hún
gat ekkert séð eða áttað sig á því hverjir væru
hér á ferð. Sumir þeirra voru hins vegar klædd-
ir í svartað klæðnað og íraskir lögreglumenn
voru einnig í hópnum. Hópurinn skellti henni á
jörðina, þeir bundu hendur hennar og síðan
nauðguðu þeir henni. Hún segir að sársaukinn
hafi verið afar mikill því að hún var á blæð-
ingum þegar þetta gerðist.“
Zahra talar mjög lágt þegar hún rekur þessa
sögu en Noor sýnir engin svipbrigði. Augljóst
er þó að hún berst harðri baráttu við tárin.
Noor lá lengi meðvitundarlaus á sjúkrahúsi
eftir atburðinn. Eftir að hún var útskrifuð
þremur mánuðum eftir árásina faldi hún sig í
húsum vina og vandamanna, bjó aldrei lengi á
hverjum stað. Á endanum flúði Noor land, hún
býr nú í Amman, orðin alger einstæðingur. Hún
þráir heitast að komast úr þessu umhverfi, búa
við aðstæður sem geta veitt henni öryggis-
tilfinningu; þar sem hún ekki þarf að hrökkva í
kút í hvert sinn sem bankað er á dyrnar. Ég lofa
að athuga hvað ég get gert fyrir hana, hún er
ekki fráhverf því að flytja til fjarlægs lands eins
og Íslands. Hún gefur mér símanúmer sitt og
netfang og mér líður illa þegar ég kveð hana,
óttast að falskar vonir hafi vaknað með henni.
HÖRMUNGARSAGA NOOR
Hefur séð á eftir öllum ástvinum sínum í hildarleiknum í Írak