Morgunblaðið - 15.04.2007, Blaðsíða 54

54 SUNNUDAGUR 15. APRÍL 2007 MORGUNBLAÐIÐ
HUGVEKJA
F
YRIR nokkrum árum
barst mér í hendur
lítið kver frá árinu
1914 sem nefnist
„Himins-hlið; sögur
kristilegs efnis þýddar úr ensku
máli, sagðar af D. L. Moody og dr.
D. W. Talmage o.fl.“ Að orðfæri
er þetta barn síns tíma, en inni-
haldið er merkilegt, og því langar
mig að birta hér örlítið sýnishorn,
enda ekkert nema hollt fyrir okk-
ur að líta endrum og sinnum til
baka og skoða hvað þá var að ger-
ast á akrinum. Svona tengdu
menn orð Heilagrar ritningar við
raunveruleikann fyrir tæpum
hundrað árum:
Það er sagt að Ívan keisari
Rússlands hafi iðulega haft þá
venju að búast dulargerfi, og
ferðast þannig meðal þegna sinna
til þess að kynnast lynd-
iseinkennum þeirra.
Eina nótt reikaði hann, búinn
sem betlari, um göturnar í borg-
inni Moskvu. Hann fór hús úr húsi
og beiddist gistingar, en alstaðar
var honum úthýst. Honum sveið
sárt hversu þegnar hans voru
harðhjartaðir og kærleikslausir
við náungann. Loks barði hann að
dyrum hjá fátækum bónda, og var
honum þar vel tekið. Bóndinn bað
hann inn að ganga; gaf honum það
eina er hann hafði fyrir hendi
matarkyns sem var aðeins þurt
brauð, og vatn að drekka. Síðan
vísaði hann komumanni á hálm-
flet til að hvílast í og sagði: „Því
miður get eg ekki veitt þér betri
beina því konan mín liggur á
sæng; hún hefir nýalið sveinbarn,
og verð eg því að sinna þeim.“
Keisarinn lagðist til svefns og
sofnaði vært. Hér hafði hann þó
fundið hjálpfúst hjarta. Um morg-
uninn kvaddi hann bónda og
þakkaði honum innilega fyrir
næturgreiðann.
Fátæki bóndinn gleymdi þessu
atviki um stund en nokkrum dög-
um síðar sá hann vagn keisarans
stefna að húsdyrum sínum og
stansa þar. Þegar bóndi sá sjálfan
keisarann stíga út úr vagninum,
varð hann óttasleginn, fleygði sér
flötum fyrir fætur hans og sagði:
„Hvað hefi eg gert?“
Ívan reisti hann á fætur, tók í
báðar hendur hans og sagði:
„Hvað þú hefir gert? Þú hefir ekki
annað gert en að hýsa keisara
þinn. Það var eg sem lá í hálmflet-
inu og þáði þinn fátæklega en góð-
fúslega greiða, og nú er eg kom-
inn til að endurgjalda þér. Þú
veittir mér viðtöku í dulargerfi, en
nú kem eg í minni réttu mynd til
þess að launa þér mannkærleika
þinn og gestrisni. Færðu mér
hinn nýfædda svein.“ Og þegar
bóndinn kom með hann sagði
keisarinn: „Nefndu sveininn nafni
mínu, og þegar hann stálpast skal
eg annast mentun hans og fá hon-
um stöðu við hirð mína.“ Síðan
fékk hann bóndanum stóra pen-
ingapyngju og sagði: „Notaðu
þetta handa þér og konu þinni, og
bresti þig einhverntíma eitthvað,
þá hikaðu ekki við að leita fátæka
beiningamannsins, sem einu sinni
leitaði skjóls undir húsþaki þínu.“
Þegar þeir skildu var bóndinn
vissulega mjög glaður yfir því að
hafa veitt hinum dularklædda
keisara sínum viðtöku. Þannig
mun sérhver maður gleðjast, er
hér á jörðu hefir í auðmýkt og trú
veitt Kristi viðtöku í hjarta sitt.
Þegar Kristur birtist í dýrð sinni
er hann kemur í skýjum himins og
segir til þeirra: „Komið, þér ást-
vinir míns föður, og sitjið hjá mér
í mínu hásæti. Þú hikaðir ekki við
að veita mér viðtöku í dul-
arklæðum og nú kem eg til þess
að viðurkenna þig fyrir föður mín-
um og hinum heilögu englum
hans.“
Hér er verið að ýja að nokkrum
textum í Biblíunni, m.a. í 18. kafla
Esekíels, hvar stendur: „Og orð
Drottins kom til mín, svohljóð-
andi: Hver sá maður, sem er ráð-
vandur og iðkar rétt og réttlæti,
… sem gefur brauð sitt hungr-
uðum og skýlir nakinn mann
klæðum, sem breytir eftir boð-
orðum mínum og varðveitir skip-
anir mínar, með því að gjöra það
sem rétt er, hann er ráðvandur og
skal vissulega lifa …“ Einnig 14.
kafla Markúsarguðspjalls, þar
sem ritað er: „Þá stóð æðsti prest-
urinn upp og spurði Jesú: …
,,Ertu Kristur, sonur hins bless-
aða?“ Jesús sagði: „Ég er sá, og
þér munuð sjá Mannssoninn sitja
til hægri handar máttarins og
koma í skýjum himins.“ Og 25.
kafla Matteusarguðspjalls, en þar
segir Jesús m.a. við lærisveina
sína: „Þegar Mannssonurinn
kemur í dýrð sinni og allir englar
með honum, þá mun hann sitja í
dýrðarhásæti sínu. Allar þjóðir
munu safnast frammi fyrir hon-
um, og hann mun skilja hvern frá
öðrum, eins og hirðir skilur sauði
frá höfrum. Sauðunum skipar
hann sér til hægri handar, en
höfrunum til vinstri. Og þá mun
konungurinn segja við þá til
hægri: „Komið þér, hinir blessuðu
föður míns, og takið að erfð ríkið,
sem yður var búið frá grundvöllun
heims. Því hungraður var ég, og
þér gáfuð mér að eta, þyrstur var
ég, og þér gáfuð mér að drekka,
gestur var ég, og þér hýstuð mig,
nakinn og þér klædduð mig, sjúk-
ur og þér vitjuðuð mín, í fangelsi
var ég, og þér komuð til mín.“ Þá
munu þeir réttlátu segja: „Herra,
hvenær sáum vér þig hungraðan
og gáfum þér að eta eða þyrstan
og gáfum þér að drekka? Hvenær
sáum vér þig gestkominn og hýst-
um þig, nakinn og klæddum þig?
Og hvenær sáum vér þig sjúkan
eða í fangelsi og komum til þín?“
Konungurinn mun þá svara þeim:
„Sannlega segi ég yður, það allt,
sem þér gjörðuð einum minna
minnstu bræðra, það hafið þér
gjört mér.““
Ívan keisari
sigurdur.aegisson@kirkjan.is
„Ef bróðir eða systir eru
nakin og vantar daglegt
viðurværi og einhver yðar
segði við þau: „Farið í friði,
vermið yður og mettið!“ en
þér gefið þeim ekki það,
sem líkaminn þarfnast,
hvað stoðar það?“ segir
í 2. Jakobsbréfi. Sig-
urður Ægisson
fjallar í dag um mis-
kunnsemina.
UMRÆÐAN
Í Ríkisútvarpinu laugardaginn
17. mars sl. ræddi Steinunn Harð-
ardóttir við Ólaf Jóhann Eng-
ilbertsson sagnfræðing í þættinum
Út um græna grundu, um fyr-
irhugaða sýningu
næsta sumar á Snæ-
fjallaströnd norðan
Ísafjarðardjúps, er
varðar skólahald í hí-
býlum föðurforeldra
hans á Lyngholti
1936-1947. En öllum
getur skotist og Ólaf-
ur Jóhann nefndi það
farskóla, sem er
rangt eins og síðar
verður vikið að.
Í ár er þess minnst,
að öld er liðin frá
samþykkt Alþingis og
lögin um almenna skólaskyldu 10-
14 ára barna á Íslandi tóku gildi.
Kennslan skyldi fara fram í heim-
angönguskólum ellegar farskólum.
Undanþága var einungis leyfð, að
ábyrgst væri að viðkomandi barn
fengi sambærilega fræðslu og
skólinn léti í té. Með farskóla var
átt við, að kennarinn væri á far-
aldsfæti og kenndi á nokkrum
stöðum í viðkomandi umdæmi
(hreppi) vissan tíma í senn. Í meg-
indráttum var tilhögunin á þá
lund, að þess á milli áttu börnin
að læra heima og sóttu svo
kennslustundir þegar kennarinn
kom og þannig gekk það til hring
eftir hring veturinn á enda.
Að sönnu mun börnum nú-
tímans reynast örðugt að skilja
torleiði jafnaldra þeirra til náms á
morgni liðinnar aldar. Aðdragandi
fræðslulaganna 1907 var í raun
allt viðreisnarstarfið, sem unnið
var á 19. öld og lögin mörkuðu
tímamót í fræðslumálum þjóð-
arinnar, sem voru að stærstum
hluta byggð á tillögum hins fjöl-
fróða manns dr. Guðmundar Finn-
bogasonar, síðar landsbókavarðar
sem vann að málinu 1901-1905.
Frekum aldarfjórðungi síðar voru
lögin endurskoðuð og 1934 var
skipuð nefnd undir formennsku
eldhugans og hugsjónamannsins
Snorra Sigfússonar skólastjóra,
síðar námsstjóra. Lögin tóku gildi
1936 og helsta breytingin var, að
skólaskylda var færð niður í 7 ár,
þó með undanþágu og starfstími
skólanna lengdur um 1-2 mánuði á
ári og yngstu börnunum þá einum
kennt að vori og framan af hausti.
Faðir minn Jóhann Hjaltason,
kennari og fræðimaður (6/9 1899-
3/9 1992), gerðist farkennari á
Snæfjallaströnd haustið 1934. Í
þann tíma var kennt á þremur
stöðum í hreppnum, hálfan mánuð
í senn á hverjum stað. Á svo-
nefndri Ytri-Strönd fór kennslan
fram á Skarði og á Innri-Strönd í
Unaðsdal og í Neðri-Bæ í Bæjum.
Á þessum tíma keypti faðir minn
jarðarpart af Kolbeini Jakobssyni
– Kolbeini í Dal og fluttust for-
eldrar mínir á Snæfjallaströnd
1936. Kennaralaunin voru lág og
einungis greitt fyrir þá mánuði
sem kennslan stóð yfir. Pabbi
hafði því dálítinn blandaðan bú-
skap og þótti umhendis að vera á
faraldsfæti við kennsluna. Hann
kom því að máli við þáverandi
fræðslumálastjóra Ásgeir Ásgeirs-
son, síðar forseta Íslands, að koma
á fót heimangönguskóla. Ein-
hverra hluta vegna var Ásgeir því
mótfallinn og sneri pabbi sér þá til
Vilmundar Jónssonar, landlæknis
og alþingismanns
1931-34 og 1937-41,
og tók skamman tíma
uns málið var í höfn.
Haraldur Guðmunds-
son var þá kennslu-
málaráðherra í rík-
isstjórn Framsóknar-
og Alþýðuflokks, sem
mynduð var 30. júlí
1934 undir forsæti
Hermanns Jón-
assonar.
Hugmynd ráða-
manna á Snæ-
fjallaströnd var að
byggja skólahús en frá því var
horfið þegar Aðalsteinn Eiríksson,
skólastjóri Héraðsskólans í
Reykjanesi, benti föður mínum á
að kanna möguleika á því, að fá
leigða stofu í nýbýlinu Lyngholti
hjá heiðurshjónunum Salbjörgu
Jóhannsdóttur ljósmóður og Ingv-
ari Ásgeirssyni bónda, trésmið og
bókbindara, sem og varð og skól-
inn starfræktur þar í ellefu vetur
1936-1947, sem fyrr greinir. Við
þá skipan mála varð sú breyting
að börn á Ytri-Ströndinni á skóla-
skyldualdri voru til húsa á Innri-
Ströndinni – það var þeirra
heimavist. M.a. voru flest árin
börn þaðan á heimili foreldra
minna.
Ólafur Jóhann Engilbertsson
tjáði mér að dr. Loftur Guttorms-
son hefði á sínum tíma ritað um
farskóla á Íslandi í Uppeldi og
menntun I (1992) og nefnt þar, að
farskólinn hefði verið stig milli
heimafræðslu og nútíma heim-
angönguskóla og hann ályktað í
samræmi við þá samantekt. Rétt
er það hjá dr. Lofti, en í tilviki
skólans á Lyngholti var því ekki
til að dreifa, því farskólinn lagðist
þar af vorið 1936 og um haustið
tók til starfa heimangönguskóli
eins og tíðkast nú sjö áratugum
síðar. Þess voru nokkur dæmi að
5-6 ára börn stunduðu tímabundið
nám við skólann og fræðsluskyld-
unni því ríflega fylgt. – Ef hið fyr-
irhugaða skólahús hefði verið
byggt, hefði það trauðla verið
nefnt farskóli? Engu máli skipti
hvort stofan var í íbúðarhúsi ell-
egar sérstöku skólahúsi. Í áranna
rás fækkaði börnunum á Snæ-
fjallaströnd en flest voru þau tæp-
lega 30 í skólanum og á vorprófi
7.-8. maí 1947 voru þau innan við
tug. Eftir að skólinn á Lyngholti
lagðist af, stunduðu börnin nám í
Héraðsskólanum í Reykjanesi og
síðsumars fluttust foreldrar mínir
á brott og faðir minn gerðist
skólastjóri í Súðavík um átta ára
skeið.
Ólafur Jóhann Engilbertsson
var aðalhvatamaður að stofnun
Snjáfjallaseturs fyrir tæpum fjór-
um árum í Dalbæ á Snæ-
fjallaströnd, í byggingum sem Átt-
hagafélag Snæfjallahrepps kom
upp á áttunda áratug liðinnar ald-
ar. Á sumrin er rekin þar ferða-
þjónusta, sem m.a. er ætlað að
hafa upplýsingar um sögu svæð-
isins aðgengilegar. Fyrsta sýn-
ingin í Dalbæ var sumarið 2002,
byggðasögusýningin: Horfin býli
og huldar vættir. Ólafur Jóhann
hefur unnið afar merkilegt starf
undanfarin ár í því augnamiði að
kynna lífshætti liðins tíma þar
norðurfrá og veit ég að hin fyr-
irhugaða sýning í Dalbæ og á
Lyngholti á sumri komanda mun
bera smekkvísi hans fagurt vitni.
Hins vegar er það leitt, að á vef-
síðunni Snjáfjallasetur.is mun
standa: Farskólinn á Lyngholti
1936-1947. Vænti ég þess, að leið-
rétt verði og að heimangönguskóli
komi í stað farskóla.
Skorbiti
Í bókinni: Þeir voru svona í
Djúpinu eftir Guðvarð Jónsson frá
Rauðamýri, útg. 2001 er minnst á
skólann á Lyngholti og birt mynd
af nemendum á bls. 158. Þar seg-
ir: „Mynd tekin af Jóhanni Hjalta-
syni frá Bæjum á Snæfjallaströnd.
Hann var farskólakennari og er
þessi mynd tekin af nemendum á
Lyngholti vorið 1946, en frá 1937-
1947 var skóli þar á hverjum vetri.
Fyrir þann tíma var farkennsla
eða frá 1935-1937“.
Þetta er ljóta vitleysan. Eins og
fyrr greinir lagðist farkennsla af á
Snæfjallaströnd vorið 1936 og um
haustið tók til starfa heim-
angönguskóli. Farkennsla tíðk-
aðist vitaskuld í Snæfjallahreppi
frá gildistöku fræðslulaganna
1907.
Í bókinni: Frá Bjargtöngum að
Djúpi V. bindi, útg. 2002 er birt
grein eftir fyrrnefndan Guðvarð,
sem nefnist: Í Reykjanesskóla I.
Þar er m.a. nefndur til sögunnar
Hjörtur Kristmundsson (1.2. 1907-
17.6. 1983), sem ólst upp hjá Hall-
dóri bónda Jónssyni á Rauðamýri.
Á bls. 154 segir m.a.: „Hjörtur var
kennari í Reykjavík og varð síðar
skólastjóri Hvassaleitisskóla.“
Ég dreg það mjög í efa að
Hjörtur Kristmundsson hafi nokk-
urn tíma stigið fæti inn fyrir dyr
Hvassaleitisskóla. Hann gerðist
kennari við Laugarnesskólann
1935 og varð fyrsti skólastjóri
Breiðagerðisskólans 1955-1973. Í
upphafi var raunar kennt í hús-
næði leikskólans við Háagerði, þar
sem Marinó L. Stefánsson hafði
umsjón á hendi. Faðir minn Jó-
hann Hjaltason, kenndi undir
skólastjórn Hjartar Kristmunds-
sonar þau ár sem hann kenndi hér
syðra, 1955-1966.
Heimildir: Gunnar M. Magnúss: Saga al-
þýðufræðslunnar á Íslandi, Rvík 1939.
Gils Guðmundsson: Öldin okkar 1901-
1930 og 1931-1950, Rvík 1950 og 1951.
Ólafur Kristjánsson: Kennaratal á Ís-
landi I, Rvík 1958.
Gísli Ólafsson: Læknar á Íslandi - þriðja
útg., Rvík 1984.
Hjalti Jóhannsson: Afmæliskveðja - Sal-
björg Jóhannsdóttir á Lyngholti, Morg-
unbl. 30. sept. 1986.
Atli Magnússon: Örnefnasöfnun við Djúp
og á Ströndum - rætt við fræðimanninn
og kennarann Jóhann Hjaltason á áttug-
asta og áttunda aldursári, Tíminn 22.
mars 1987.
Skólahald á Snæfjalla-
strönd fyrrum og skorbiti
Hjalti Jóhannsson skrifar um
skólahald á Snæfjallaströnd
Hjalti Jóhannsson
Höfundur er fæddur á Snæ-
fjallaströnd og er sonur Jóhanns
Hjaltasonar sem var kennari við
heimangönguskólann á Lyngholti.
Fréttir í tölvupósti