Morgunblaðið - 29.04.2007, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 29. APRÍL 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Erlent | Höfuðslæða tilvonandi forsetafrúar í Tyrklandi valda uppnámi og deilum. Fjölmiðlar | Stéttskipting
hlutabréfaeigenda í dagblaðinu The New York Times er umdeild, en fjölskyldan, sem stjórnað hefur blaðinu í
fjóra ættliði heldur velli. Svipmynd | Yao Ming er þekktasti íþróttamaður Kína og var borinn í heiminn til að spila körfubolta.
VIKUSPEGILL»
Eftir Ásgeir Sverrisson
asv@mbl.is
MENN minnast þess ekki að hún hafi nokkru
sinni sést berhöfðuð á almannafæri. Hayrunisa
Gul kýs að bera höfuðslæðu í samræmi við
venjur og forskriftir íslams. Slíkt þykir ýmsum
óhæfa hin mesta í Tyrklandi og áköfustu varð-
menn hins veraldlega þjóðskipulags benda á að
konum sé þar bannað að hylja hár sitt í op-
inberum byggingum. Því telja þeir hinir sömu
óhugsandi að næsta forsetafrú landsins beri
höfuðklút í höllinni, sem forðum var heimili
sjálfs Mustafa Kemals Ataturks, stofnanda
Tyrklands.
Hayrunisa Gul er 42 ára gömul eiginkona
Abdullah Gul, sem trúlega verður næsti forseti
Tyrklands. AKP-flokkurinn, stjórnarflokkur-
inn í Tyrklandi, tilnefndi Abdullah Gul í emb-
ætti forseta á þriðjudag og verður hann að lík-
indum kjörinn forseti Tyrklands í
atkvæðagreiðslum á þingi, sem hófust á föstu-
dag og gert er ráð fyrir að ljúki 15. næsta mán-
aðar. Flokkur réttlætis og þróunar, (ty. „Ada-
let ve Kalkınma Partisi“, AKP), sem er
hófsamt afsprengi íslamskrar hreyfingar, sem
á sínum tíma var bannað að starfa í Tyrklandi,
hefur 353 þingmenn á þingi Tyrklands þar sem
550 fulltrúar starfa. Þessi þingstyrkur, sem
fékkst í krafti einungis 34% kjörfylgis, nægir
ekki til að fá Gul kjörinn forseta í fyrstu tveim-
ur umferðunum. Í þeirri þriðju og fjórðu, sem
gert er ráð fyrir að fram fari 9. og 15. maí, næg-
ir hins vegar einfaldur meirihluti á þingi.
Stjórnarandstaðan hafði hótað því að snið-
ganga forsetakosninguna sökum hinna ísl-
ömsku tengsla frambjóðandans og við þá yf-
irlýsingu var staðið á föstudag. Gul hlaut þá
357 atkvæði en stjórnarandstaðan kvað kosn-
inguna ekki löglega þar sem tilskilinn og auk-
inn meirihluti þingmanna (367 menn) hefði
ekki verið viðstaddur. Kváðust leiðtogar
stjórnarandstöðunnar ætla að vísa málinu til
stjórnarskrárdómstóls Tyrklands. Telji dóm-
urinn kæru stjórnarandstöðunnar eiga við rök
að styðjast verður atkvæðagreiðslan lýst ógild,
þing vísast rofið og boðað til kosninga.
Gul hét því á miðvikudag að hann myndi sem
forseti virða hugmyndafræðilegan grundvöll
ríkisins, vera fulltrúi þjóðarinnar allrar og
ópólitískur í störfum sínum. Talsmenn Þjóð-
arflokksins (ty. „Cumhuriyet Halk Partisi“,
CHP), helsta andstöðuaflsins á þingi, sýndust
lítt hrifnir af yfirlýsingum frambjóðandans.
Mustafa Ozyruek, varaformaður flokksins,
minnti á að Gul, sem nú sinnir embætti utan-
ríkisráðherra, hefði jafnan reynst dyggur
stuðningsmaður ríkisstjórnarinnar. Að auki
væri ekki unnt að horfa framhjá fortíð hans.
„Skoðun okkar er afdráttarlaust sú, að forset-
inn verði að styðja hið veraldlega þjóðskipu-
lag,“ sagði Ozyruek.
Deilan snertir að sönnu sjálfan kjarna tyrk-
neska ríkisins. Tyrkland var lýst lýðveldi árið
1923 og allt frá upphafi hefur kenningum land-
föðurins Mustafa Kemal Ataturk um að rík-
isvaldið skuli vera öldungis veraldlegt en ekki
grundvallað á íslömskum lögum eða viðmiðum
verið framfylgt af mikilli festu. Herinn í Tyrk-
landi hefur jafnan reynst reiðubúinn að verja
þjóðskipulag Ataturks telji foringjar hans því
ógnað. Forseti tyrkneska herráðsins minnti á
dögunum á að forseti ríkisins þyrfti að styðja
hið veraldlega þjóðskipulag bæði „í orði“ og „í
anda“. Fráfarandi forseti, Ahmet Necdet Se-
zer, sem lýkur sjö ára kjörtímabili sínu nú í
maímánuði, bætti um betur og lýsti yfir því, að
aldrei áður frá stofnun ríkisins hefði aðskilnaði
ríkisvalds og trúar (sem Ataturk lagði að jöfnu
við „nútímann“) verið ógnað sem nú.
„Síðasta vígið“
Sezer starfaði sem dómari áður en hann var
kjörinn forseti og hefur jafnan varið hið verald-
lega Tyrkland af hörku. Ummæli þessi lét
hann falla þegar ljóst þótti að Recep Tayyip
Erdogan forsætisráðherra hygðist bjóða sig
fram til forseta. Erdogan, sem jafnframt er
leiðtogi AKP-flokksins, er vændur um að hafa í
forsætisráðherratíð sinni leitast við að auka
hlut íslams á tilteknum sviðum samfélagsins. Í
vikunni varð ljóst að herinn og hin pólitíska
valdastétt myndi aldrei sætta sig við Erdogan í
embætti forseta. Hann hætti því snarlega við
og tilnefndi Abdullah Gul, utanríkisráðherra, í
embætti forseta. Gul tók raunar við embætti
forsætisráðherra eftir sigur AKP-flokksins í
þingkosningunum 2002 þar sem Erdogan var
þá meinað að fara fyrir ríkisstjórninni þar eð
hann hafði hlotið dóm fyrir að lesa íslamskt
ljóð á almannafæri. Erdogan tók við forsætis-
ráðherraembættinu fjórum mánuðum síðar.
AKP-flokkurinn var stofnaður á rústum Vel-
ferðarflokksins (ty. „Refah Partisi“), sem fór
fyrir ríkisstjórn Tyrklands 1996–1997 en var
síðar lýstur ólöglegur fyrir þrýsting frá hern-
um, sem taldi samtökin íslömsk og því ógnun
við veraldlegt þjóðskipulag. Þáverandi for-
sætisráðherra, Necmettin Erbakan, var þving-
aður til að segja af sér árið 1997.
Lýðræðið hefur hins vegar tilhneigingu til
að gera herforingjum lífið leitt og þeir hafa
getað sætt sig við stjórnarforustu AKP-flokks-
ins og Erdogans ekki síst þar sem forseti
landsins (og raunar einnig Evrópusambandið)
hefur reynst tilbúinn til að stöðva sérhverja
viðleitni til að auka íslömsk áhrif á hinu verald-
lega sviði. Forseti Tyrklands er valdamikill og
ræður m.a. yfir neitunarvaldi. Forseti, sem
hallur er undir íslam, gæti því breytt ýmsu um
arfleifð Ataturks. Fylgjendur hans segja for-
setaembættið „síðasta vígi“ aðskilnaðar ríkis
og trúar í Tyrklandi.
Abdullah Gul, sem er 56 ára, telst einn nán-
asti samstarfsmaður Erdogans forsætisráð-
herra. Gul þykir hins vegar hallur undir Vest-
urlönd og hófsemdarmaður þótt hann hafi á
sínum tíma tengst Velferðarflokknum.
Andófskonur
Slæða Hayrunisu kann hins vegar að flækja
málið og herða á eindreginni andstöðu við upp-
hafningu eiginmannsins. Höfuðklúturinn er í
huga dyggustu fylgismanna Ataturks tákn
kvennakúgunar og hins pólitíska íslams. Af
þeim sökum er konum bannað að hylja hár sitt
í opinberum byggingum í Tyrklandi. Hayr-
unisa hefur enda ekki stigið fæti inn í forseta-
höllina í heil sjö ár; Sezer forseti hefur jafnan
neitað að bjóða konum, sem bera höfuðslæðu,
til opinberra athafna þar. Og á sínum tíma
kærði Hayrunisa til Mannréttindadómstóls
Evrópu þá ákvörðun stjórnar Háskólans í Ank-
ara að meina henni að sækja þangað nám á
þeim forsendum að hún neitaði að taka af sér
höfuðklútinn. Hún lét málið niður falla er eig-
inmaður hennar varð ráðherra.
Emine, eiginkona Erdogans forsætisráð-
herra, hylur og jafnan hár sitt en dætur þeirra
tvær stunduðu nám í Bandaríkjunum, að sögn,
til að komast hjá slæðubanninu. Kubra, rúm-
lega tvítug dóttir Gul-hjónanna, ber hins vegar
slæðu og stundar háskólanám. Líkt og fleiri
ungar konur ber hún hárkollu yfir slæðunni og
hylur þannig „raunverulegt“ hár sitt um leið.
Þannig virða ungar konur bannið og gera um
leið lítið úr því. AKP-flokkurinn vill afleggja
slæðubannið en af því hefur ekki orðið sökum
andstöðu varðmanna Ataturks.
„Það að bera slæðu eða ekki er val hvers og
eins og þann vilja ber að virða. Í lýðræðisríkj-
um nýtur sérhver þegn réttinda og frelsis,“
sagði Abdullah Gul er hann var spurður um
höfuðklút eiginkonu sinnar skömmu eftir að
tilkynnt hafði verið að hann yrði forsetafram-
bjóðandi stjórnarflokksins. Þessari yfirlýsingu
hafa ýmsir andmælt með þeim rökum að
slæðuburðurinn feli í sér áherslu á ójafna stöðu
karla og kvenna; konur þurfi að gangast undir
að hylja sig til að geta tekið þátt í samfélaginu
við hlið karla.
Hins vegar eru margir þeir sem teljast
frjálslyndir fylgismenn hins veraldlega skipu-
lags sammála þeirri afstöðu AKP-flokksins að
afnema beri slæðubannið. Sedar Turgut,
þekktur dálkasmiður skrifaði í blað sitt, Ak-
sam, á dögunum að höfuðklútur Hayrunisu
myndi engan vanda skapa. „Frú Gul er ef til
vill íhaldssöm en hún er einnig nútímaleg. Hún
hefur nú tekið að sér það verkefni að sameina
tyrkneskar konur í krafti persónuleika síns.“
Seint mun ríkja eining um þessa niðurstöðu
höfundarins og rás atburða á föstudag gefur til
kynna að forsetakosningin verði til þess að
auka mjög spennu í samfélagi Tyrkja.
Höfuðklútur Hayrunisu
Tilvonandi forseti Tyrklands tilheyrði forðum íslamskri hreyfingu og eiginkona hans hylur jafnan
hár sitt  Upplausn ríkir á þingi og ákaft er deilt um hvort hinu veraldlega þjóðskipulagi sé ógnað
AP
Bann Hayunrisa og Abdullah Gul sækja ráðstefnu á Alþjóðlega kvennadeginum, 8. mars, í höf-
uðborginni, Ankara. Í Tyrklandi er konum er bannað að hylja hár sitt í opinberum byggingum.
ERLENT»
»Höfuðklúturinn er í huga
dyggustu fylgismanna
Ataturks tákn kvennakúgunar
og hins pólitíska íslams. Af
þeim sökum er konum bannað
að hylja hár sitt í opinberum
byggingum. Hayrunisa hefur
enda ekki stigið fæti inn í for-
setahöllina í heil sjö ár.
» Já, ég hef aldrei fengið nein-ar stöður sem ég hef sótt um.
Ég hlýt að vera svona ofsalega
lélegur í ráðningarviðtölum!
Birgir Jakobsson , nýráðinn forstjóri eins
virtasta sjúkrahúss Evrópu, Karolinska í
Stokkhólmi. Birgir hefur sótt um tvær
stöður í íslenska heilbrigðiskerfinu en
ekki fengið.
» Í dag er 21. öldin og við get-um ekki sætt okkur við að
farið sé svona með menn á Ís-
landi.
Þorsteinn Njálsson , yfirlæknir við Kára-
hnjúka, sem á miðvikudag afhenti Vinnu-
eftirlitinu lista með nöfnum yfir 180
starfsmanna Impregilo sem unnið höfðu í
aðrennslisgöngum virkjunarinnar und-
anfarnar tvær vikur og veikst höfðu af
völdum loftmengunar og/eða af mat-
areitrun vegna aðstöðuleysis og lélegs
umbúnaðar matvæla í göngunum.
»Við gátum ekki skellt í lás ogsagt stopp.
Oddur Friðriksson , yfirtrúnaðarmaður
við Kárahnjúka, sem segir að 85–90%
mælinga í göngunum hafa verið undir
mengunarmörkum.
»Konur eru einfaldlega settarundir aðra mælikvarða en
karlar og verða oft fyrir meiri og
óvægnari gagnrýni. Árangur
minn og framganga í embætti
utanríkisráðherra er t.d. veginn
og metinn út frá öðrum for-
sendum en hvað forvera mína
varðar.
Valgerður Sverrisdóttir utanrík-
isráðherra í erindi á Jafnréttistorgi í
Háskólanum á Akureyri
»Allir leikmennirnir eru velupp aldir, bæði af foreldr-
unum og félaginu.
Óskar Bjarni Óskarsson , þjálfari Vals, er
liðið hafði tryggt sér Íslandsmeistaratitil
í handknattleik karla.
»Ef laxastofnarnir hverfatapa allir.
Orri Vigfússon , formaður Vernd-
unarsjóðs villtra laxa, sem hlaut
Goldman-umhverfisverðlaunin á mánu-
dag.
Ummæli vikunnar
Aðbúnaður Deilt er um fjölda þeirra manna sem leituðu til læknis sökum
loftmengunar í aðrennslisgöngum Kárahnjúkavirkjunar.
REUTERS