Morgunblaðið - 29.04.2007, Blaðsíða 38

S
aga íslenskra utanrík-
ismála er að mörgu leyti
bæði dramatísk og spenn-
andi. Þegar Ísland varð
fullvalda ríki árið 1918 fór
danski konungurinn enn með utan-
ríkismál landsins þannig að það var
ekki fyrr en eftir árið 1944 að veru-
lega fór að reyna á Ísland í samfélagi
þjóðanna. Allar götur síðan hafa ut-
anríkismál fengið blóðið til að renna
hraðar í æðum þjóðarinnar.
Í samræmi við friðar- og hlutleys-
isstefnu sína var Ísland ekki stofn-
aðili að Sameinuðu þjóðunum árið
1945 enda voru skilyrðin þau að lýsa
yfir stríði á hendur Japönum og Þjóð-
verjum. Ísland gekk hins vegar til liðs
við Sameinuðu þjóðirnar ári síðar.
Einar stærstu óeirðir Íslandssög-
unnar urðu þegar Ísland gerðist
stofnaðili að Atlantshafsbandalaginu
fimm árum eftir stofnun lýðveldisins,
árið 1949, og ekki voru menn á eitt
sáttir þegar bandaríski herinn/
varnarliðið kom til landsins tveimur
árum síðar. Innganga Íslands í
EFTA var umdeild árið 1970 og mik-
ið gekk á þegar Ísland gerðist aðili að
EES-samningnum um miðjan síðasta
áratug. Ástæðurnar fyrir mótmælum
hafa verið misjafnar, allt frá þjóðern-
ishyggju og til lagatæknilegra deilu-
mála.
En um hvað er tekist á þegar kem-
ur að íslenskum utanríkismálum
dagsins í dag?
Enginn þeirra stjórnmálaflokka
sem bjóða fram til Alþingis gerir
kröfu um að segja upp EES-
samningnum. Vinstri hreyfingin
grænt framboð (VG) telur þó hags-
munum Íslands betur borgið með tví-
hliða samningum, þ.e. að ekki sé
gengið til samninga í bandalagi við
aðrar þjóðir, og formaður flokksins
hefur enn efasemdir um að aðild að
EES hafi staðist stjórnarskrá á sín-
um tíma.
Deilt um aðild að ESB
Þegar kemur að mögulegri um-
sókn um aðild að Evrópusambandinu
eru Frjálslyndi flokkurinn, VG og
Sjálfstæðisflokkur mótfallin því að
svo stöddu þótt ástæður flokkanna
séu misjafnar. Samfylkingin vill ein
flokka að sótt verði um aðild og samn-
ingaviðræður hafnar. Íslandshreyf-
ingin vill láta gera úttekt á kostum og
göllum aðildar á næsta kjörtímabili
en Framsókn, sem einu sinni virtist
heitari Evrópusinni, hvetur til upp-
lýstrar umræðu óháð flokkadráttum
og hefur látið gera úttekt á mögu-
legum samningsmarkmiðum.
Schengen-samningurinn hugnast
fulltrúum flokkanna einnig misvel en
hann felur m.a. í sér frjálsa för fólks
yfir landamæri aðildarríkjanna og
sameiginlega stefnu í málefnum hæl-
isleitenda. Íslandshreyfingin, VG og
Frjálslyndi flokkurinn gagnrýna
Schengen, t.d. vegna kostnaðar við
landamæraeftirlit og sameiginlegra
reglna um vegabréfsáritanir. Hjá
hinum flokkunum þremur kveður
hins vegar við öllu jákvæðari tón.
Varnir séu borgaralegar
Stjórnmálaflokkar sem nú bjóða
fram til Alþingis eru allir hlynntir
veru Íslands í Atlantshafsbandalag-
inu (NATO), að undanskildum
Vinstri grænum sem þó eru ekki með
háværa kröfu um úrsögn að svo
stöddu. Hægra megin og í kringum
miðju er samhljómur varðandi varn-
arsamninginn við Bandaríkin.Vinstri
græn eru hins vegar mótfallin honum
og Samfylkingin áskilur sér rétt til að
taka hann til endurskoðunar enda
hafi ekki verið haft samráð við stjórn-
arandstöðuna eftir að herinn/
varnarliðið fór af landi brott.
Allir flokkar virðast sammála um
að helstu áherslumál varðandi varnir
landsins eigi að tengjast borgaraleg-
um stofnunum, t.d. Landhelgisgæsl-
unni og lögreglunni, en deilur rísa
þegar kemur að öryggislögreglu eða
varaliði með víðtækari heimildir til
rannsókna, s.s. hlerana án rökstudds
gruns um brot. Þá er vaxandi meðvit-
und um ógnir sem tengjast umhverf-
inu, t.d. vegna mengunarslysa á hafi
og samhljómur um að varnir gegn
slíku felist fyrst og fremst í alþjóðlegu
samstarfi en ekki hernaðarlegum
búnaði.
Þverpólitísk sátt virðist ríkja um ís-
lensku friðargæsluna eftir lagabreyt-
ingar sem gerðar voru fyrir
skemmstu, sérstaklega þar sem
stjórnarandstaðan náði í gegn tillögu
sinni um að friðargæslan beindi alfar-
ið sjónum sínum að borgaralegum
verkefnum.
Listi hinna viljugu
Eitt stærsta deiluefni sl. ára var
stuðningur Íslands við innrásina í
Írak sem Halldór Ásgrímsson og Dav-
íð Oddsson stóðu að. Ekkert samráð
var haft við Alþingi um ákvörðunina.
Stjórnarandstöðuflokkarnir voru
mjög ósáttir og halda enn á lofti há-
værri kröfu um að Ísland verði tekið
af lista hinna viljugu þjóða. Fram-
sóknarflokkurinn hefur lýst því yfir að
stuðningur Íslands hafi verið mistök
en að fásinna sé að ætla að taka Ísland
af umræddum lista enda hafi aðeins
verið um fréttatilkynningu frá Hvíta
húsinu að ræða. Bjarni Benediktsson,
Sjálfstæðisflokki, segir að Ísland hafi
aðeins stutt við uppbyggingu borgara-
legra stofnana í Írak og endurreisn
lýðræðis þar. Listinn hafi verið ein-
hliða yfirlýsing frá Bandaríkjunum og
sé í raun aðeins samantekt yfir lönd
sem voru tilbúin að veita liðsinni sitt
og skuldbundu sig fyrirfram að koma
að uppbyggingu í Írak.
Stjórnmálasamband
við Palestínu
Framboðið til Öryggisráðs Samein-
uðu þjóðanna er umdeilt meðal stjórn-
málamanna. Frjálslyndi flokkurinn og
Íslandshreyfingin eru mótfallin því,
einkum og sér í lagi vegna kostnaðar.
VG setur fyrirvara bæði við kostn-
aðinn og við hvernig atkvæði Íslands í
ráðinu verði nýtt í umdeildum málum
en Samfylkingin setur sig ekki upp á
móti framboðinu enda sé um metn-
aðarfullt markmið að ræða og fram-
boðið geti leitt af sér meira aðhald
fyrir utanríkisþjónustuna.
Athygli vekur að flestir flokkanna
lýsa sig hlynnta því að viðurkenna
Palestínu sem sjálfstætt ríki og taka
upp samskipti við heimastjórnina.
Fulltrúi Frjálslynda flokksins hefur
samúð með málstað Palestínumanna
en segir þó að málið hafi ekki verið
tekið upp hjá flokknum. Samskipti
við Palestínumenn hafa ekki verið á
dagskrá Sjálfstæðisflokksins en að
öðru leyti lýsa fulltrúar allra flokka
sig reiðubúna til að taka upp stjórn-
málasamband við Palestínu, að for-
dæmi Norðmanna.
Ísland í iðu alþjóðamála
Allt frá stofnun lýðveldis-
ins 1944 hafa utanríkis-
mál valdið deilum á Ís-
landi.
Stjórnmálaflokkarnir
sem bjóða fram til Al-
þingis í maí hafa ólíka af-
stöðu í utanríkismálum.
Halla Gunnarsdóttir
ræddi við fulltrúa stjórn-
málaflokkanna og dregur
fram helstu ágreinings-
efni þeirra í utanrík-
ismálum.
 



2
  ($3



  0+  "  
4,5
6789
 #

: 1 $ ;  3
    5 " 
  
   

   




 !!"
 ! #
  
  

 

 

  

! 

 

!   ! 

Í HNOTSKURN
» Allir flokkar nema Sjálf-stæðisflokkur eru tilbúnir
til að taka upp stjórnmála-
samband við Palestínu.
» Áhersla nútímans er áborgaralegar varnir, ekki
hernaðarlegar.
» Að undanskildum Vinstrigrænum eru allir flokkar
hlynntir aðild Íslands að
NATO.
» Enn er deilt um lista hinnaviljugu þjóða.
» Samfylkingin vill einflokka sækja um aðild að
ESB.
halla@mbl.is
utanríkismál
38 SUNNUDAGUR 29. APRÍL 2007 MORGUNBLAÐIÐ