Morgunblaðið - 29.04.2007, Blaðsíða 4

4 SUNNUDAGUR 29. APRÍL 2007 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Umsóknir eru að detta inn tilFornleifaverndar ríkisinsum vísindarannsóknir ísumar, að sögn Agnesar
Stefánsdóttur, fornleifafræðings og
deildarstjóra á Fornleifavernd. „Við
eigum meðal annars von á umsóknum
út af áframhaldandi vísindarann-
sóknum vegna Skriðuklausturs, Hóla
í Hjaltadal, Reykholts, Kirkjubæj-
arklausturs og bæjar undir Salthöfða
í Öræfasveit, þar sem grafnar eru upp
úr vikri mjög heillegar bæjarrústir
frá miðöldum. Veggirnir eru einn og
hálfur metri og hægt að ganga inn í
rústirnar og skoða herbergjaskipan.“
Þá verður haldið áfram rann-
sóknum á Hrísbrú í Mosfellssveit, þar
sem amerískir fornleifafræðingar
hafa rannsakað kirkju og kirkjugarð
frá miðöldum. Umsóknir um vísinda-
rannsóknir berast þó ekki fyrr en í
byrjun maí. Enn sem komið er hafa
fyrst og fremst borist umsóknir
vegna framkvæmda, en slíkum um-
sóknum hefur fjölgað mjög síðustu
árin. Í þeim tilvikum eru fornleifar á
svæðum þar sem á að byggja. 53 leyfi
voru veitt til fornleifarannsókna í
fyrra og af þeim voru 22 rannsóknir
vegna framkæmda.
„Það er ansi hátt hlutfall,“ segir
Agnes. „En þetta eru yfirleitt minni
rannsóknir, s.s. einn skurður til að
kanna umfang og eðli þeirra minja
sem eru á staðnum. En stundum eru
þetta stórar rannsóknir, s.s. þar sem
tónlistar- og ráðstefnuhúsið á að rísa í
Reykjavík.“
Bein af hestum og hundi
Þær sögulegu minjar sem fundist
hafa við hafnarbakkann eru miklar að
umfangi, svo sem tveggja metra hár
sjávarveggur sem er enn uppistand-
andi að hluta. „Ég held að skilningur
hafi aukist á þeirri starfsemi sem
þarna fór fram með þessum fornleifa-
rannsóknum,“ segir Oscar Aldred
sem stýrir rannsóknunum.
Á meðal þess sem fundist hefur eru
tvenn vagnspor í Pósthússtræti, sem
eru um þriggja metra löng og hafa
líklega verið notuð til að flytja fisk og
vörur frá skipum við höfnina.
„Við höfum fengið gagnrýni á okk-
ur fyrir að leggja stund á svo nýlega
fornleifafræði, en þegar rannsókn-
irnar bætast við þær heimildir sem
fyrir eru, s.s. skjöl, kort, frásagnir og
ljósmyndir, þá dýpkum við þekk-
inguna á þessum tíma. Við fáum til
dæmis innsýn í neyslumynstur,
hverju fólk henti og hvað hefur verið
flutt út og inn. Sem dæmi má nefna
að við höfum fundið bein af lömbum
og ekki bestu bitunum. Það er eins og
þeir hafi verið seldir annað eins og oft
tíðkast á framleiðslusvæðum. Einnig
fundum við bein af tveimur hestum
og hundi.“
– Þeir hafa nú líklega ekki étið
hundinn?
„Nei, þeir átu ekki hundinn,“ segir
hann og hlær, „en honum hefur verið
hent á haugana.“
Það sem fer undir vatn
Það er merkilegt við Pálstóftir,
sem nefndar eru eftir Páli Pálssyni
frá Aðalbóli í Hrafnkelsdal, hversu
hátt þær eru til fjalla. En þó að þær
séu í 580 til 590 metra hæð munu þær
fara undir vatn ef það hefur þá ekki
þegar gerst. Tóftirnar eru nefnilega á
Hálsi við Kárahnjúka og uppistöðu-
lónið nær upp í 620 metra hæð.
„Það er einnig merkilegt hversu
gamlar rústirnar eru,“ segir Garðar
Guðmundsson, formaður Félags
fornleifafræðinga, en hann stýrir
rannsóknum. „Þetta er reist um eða
eftir 950 og er í notkun alveg fram
undir 1100. Vinnuteórían er sú að
þetta sé sel og í sjálfu sér mælir ekk-
ert á móti því. Samt sem áður er
margt óvenjulegt við þessar mann-
vistarleifar miðað við það, bæði húsa-
gerðin og gripir sem fundust.“
Hann segir að gólflög og uppbygg-
ing þeirra bendi ekki til stöðugrar
búsetu heldur árstíðabundinnar, sem
gæti passað vel við selbúskap. „En
við höfum fundið merkilega gripi, til
dæmis tvo peninga sem voru slegnir
Haraldi harðráða, einum merkileg-
asta konungi Norðurlanda. Hann fór
í austurveg alla leið til Konst-
antínópel og ríkti frá 1047 þar til
hann var drepinn árið 1066 í Eng-
landi.“
Garðar segir að einnig hafi fundist
glerperla sem er tímasett til þessa
tímabils, en hún birtist fyrst um
miðja tíundu öldina og hætti að sjást
um miðja elleftu öld. „Þannig að
tímasetningar falla vel saman við
gjóskulagatímasetningar á rúst-
unum,“ segir Garðar.
„En svo er þarna eitt skrýtið. Það
fundust ýmis bein, svo sem kindabein
og fuglabein, bæði álftir og gæsir, en
einnig bein úr albatrosfugli, sem er
ákaflega sjaldgæfur á Íslandi en hef-
ur þó sést sem flækingur. Þetta er
fugl sem finnst aðallega á suðurhveli,
þó að ein tegund haldi til á Norður-
Kyrrahafi. Það finnst þarna bein af
þessum fugli, sem er annaðhvort
mjög tilviljanakennt og fullkomlega á
móti allri tölfræði, eða komið til af
sérstökum ástæðum. Trú á fugla var
almenn, meðal annars hrafna, og einn
möguleiki er sá að þetta bein hafi ver-
ið slíkur hlutur frekar en að menn
hafi fangað fuglinn og étið. Það er
hættulegt að fara út í þá sálma, en
óhætt að hafa það inni í myndinni og
það er skemmtileg kenning.“
– Kom meira í ljós en búist var við?
„Já, það má segja það. Það var líka
óvenju mikið hlutfallslega af kop-
argripum og einnig hluti úr bolla úr
steini, sem gæti verið deigla til að
bræða málma í. Þannig að það eru
ýmsir túlkunarmöguleikar í þessari
stöðu og eitt þarf ekki að útiloka ann-
að. Þarna gæti hafa verið selbúskap-
ur á sumrin, sem útilokar ekki bústað
veiðimanna, til dæmis við að drepa
gæs, en mikið er af gæsa- og álfta-
beinum. Og þriðji möguleikinn er sá
að menn hafi verið í málmvinnslu.“
Kuml í fjörusandi
Kuml í Hringsdal í Arnarfirði
fannst óvænt í fyrra af heimamönn-
um og hefur í vetur verið unnið úr
rannsóknargögnum og gripirnir
skoðaðir. Adolf Friðriksson fornleifa-
fræðingur segir að þarna hafi fundist
mjög heillegir gripir frá lokum vík-
ingaaldar, heiðins siðar á Íslandi.
„Við erum að hefja undirbúning að
því að fara aftur í vor,“ segir hann.
„Við höfum trú á því að þarna leynist
fleiri kuml af því að fyrir undarlega
tilviljun virðast aðstæður hafa varð-
veitt kumlin. Þau eru úti á sjáv-
arbakka og þar í fjörunni er hvítur
fjörusandur, sem hefur verið dálítið á
hreyfingu og m.a. sópast upp á bakk-
ana og fært þessi kuml í kaf. Þannig
hafa þau í rauninni varðveist nærri
óskert til okkar tíma. Síðan hefur
myndast rof í þessa sanda á síðustu
árum og þannig komu kumlin í ljós.“
Adolf segir þess vegna vel þess
virði að kanna hvort ekki séu þarna
fleiri kuml. „En þá þarf að hafa fyrir
því að grafa í sandinn. Það liggur um
eins metra lag af sandi yfir þessu öllu
saman. Arnfirðingafélagið hefur tek-
ið verkefnið upp á sína arma og mikill
áhugi er í firðinum á að efla rann-
sóknir og nýta þær þá til kynningar á
héraðinu og sögu þess og efla ferða-
þjónustu.“
– Hefur þessi fundur mikið gildi?
„Já, það gerist ekki á hverjum degi
að menn finni kuml, en það er mjög
sjaldgæft að finna þau heil og að ekki
hafi verið rótað í þeim. Það er eig-
inlega það dýrmætasta fyrir forn-
leifafræðinginn að þar sé upphaf-
legur fjöldi gripa og í sömu legu og á
tíundu öld. Ef við finnum fleiri grafir í
jafn góðu ástandi og þá sem fannst í
fyrra, þá væru það stórtíðindi. Þá
væri kannski kominn grafreitur
nokkurra kynslóða og það opnar
margar nýjar leiðir til að rannsaka
ýmis samfélagsleg fyrirbæri eins og
til dæmis fjölskyldustærð, skyldleika
og þess háttar.“
Grafið
í sandinn
Við tóftirnar Páll Pálsson frá Aðalbóli í Hrafnkelsdal stendur við Pálstóftir, sem við hann eru kenndar. Þótt þær
séu í 580 til 590 metra hæð munu þær fara undir vatn ef það hefur þá ekki þegar gerst vegna Hálslóns. Páll fann
tóftirnar haustið 2004 og setti fram þá kenningu að þetta gæti verið Reykjasel sem nefnt er í Hrafnkelssögu.
Morgunblaðið/RAX
Kuml Heilleg beinagrind fannst ásamt sverði, spjótsoddi og fleiru í Hrings-
dal í Arnarfirði. Rætt verður um þá rannsókn á ráðstefnunni í dag.
Ráðstefna um fornleifarannsóknir verður haldin
í Þjóðminjasafni Íslands í dag. Pétur Blöndal
kynnti sér hvaða rannsóknir eru framundan í
sumar og talaði við nokkra framsögumenn um
kotbónda, albatrosfugla, vagnspor og peninga
slegna af Haraldi harðráða.
HÚSIÐ sem byggt var yfir Jóhannes Kjarval
listmálara af íslensku þjóðinni á sínum tíma
og hann bjó aldrei í er auglýst til sölu í Morg-
unblaðinu í dag, en húsið hefur verið í einka-
eigu undanfarna tæpa tvo áratugi.
Húsið stendur á sjávarlóð við Sæbraut á
sunnanverðu Seltjarnarnesi og var hafist
handa um byggingu þess upp úr miðjum
sjöunda áratugnum. Það er rúmir 450 fer-
metrar að stærð auk bílskúrs sem byggður
var síðar. Þorvaldur S. Þorvaldsson arkitekt
teiknaði húsið með tilliti til þarfa listamanns-
ins. Þar er meðal annars 110 fermetra salur
með fimm metra lofthæð og stórum gluggum
til suðurs. Framundan húsinu er hlaðin
bryggja úr grjóti, sem byggð var af útgerð-
arfélaginu Kveldúlfi í upphafi tuttugustu ald-
arinnar, en það félag var í eigu Thors Jensen
og afkomenda hans eins og kunnugt er.
Húsið var byggt fyrir Kjarval eins og áður
sagði, en hann hafði aldrei búsetu í húsinu.
Framan af var það notað fyrir starfsemi
tengda þjónustu við fötluð börn á vegum rík-
isins, uns ákveðið var að selja það árið 1991
og komst það þá í einkaeigu.
„Það er gríðarleg eftirspurn eftir glæsi-
húsum á sjávarlóðum, ekki síst á Seltjarn-
arnesinu og þetta hús er eitt það allra falleg-
asta og best skipulagða af þeim húsum sem
ég hef fengið til sölu og ég hef fengið þau all-
nokkur. Þá má síðan segja að Kjarvalsnafnið
sveipi þetta ákveðnum ljóma, enda meistar-
inn hafður í huga þegar húsið var hannað,“
sagði Sverrir Kristinsson, fasteignasali hjá
Eignamiðlun, sem hefur með sölu á húsinu að
gera.
Kjarvalshús Húsið stendur á sunnanverðu Seltjarnarnesi og framundan því er grjótbryggja sem
hlaðin var í upphafi síðustu aldar af útgerðarfélaginu Kveldúlfi sem var í eigu Thorsaranna.
Kjarvalshús á Sel-
tjarnarnesi til sölu