Morgunblaðið - 04.05.2007, Side 43

Morgunblaðið - 04.05.2007, Side 43
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 4. MAÍ 2007 43 2004. Hún var um „Hvíta stríðið“ 1921, þegar barist var um erlendan dreng, sem sósíalistinn Ólafur Frið- riksson ritstjóri hafði tekið með sér hingað. Hann reyndist vera með smit- næman augnsjúkdóm, trachoma, og vildi valdstjórnin því senda hann úr landi. Ólafur óhlýðnaðist, og þurfti þá að bjóða út varaliði lögreglu. Pétur hafði grafið upp, að pilturinn hefði síð- ar fengið bót meins síns erlendis. Taldi hann brottvísun hans hina verstu valdníðslu. Ég var undrandi, þegar ég kom á fundinn, sem Pétur hafði haft allt frumkvæði að. Salurinn var troðfullur! Pétur flutti skörulega framsöguræðu, en ekki skipulega. Lagði hann áherslu á, að trachoma væri læknanlegur sjúkdómur, svo að rétt hefði verið að reyna að lækna piltinn hér í stað þess að vísa honum brott. Ég svaraði, að jafnvel einbeitt- ustu frelsisunnendur vildu takmarka frelsi til að bera smit. Árið 1921 hefðu aðstæður verið erfiðar á Íslandi, þröngbýlt í Reykjavík, fólk fátækt, aðeins tveir sérfróðir augnlæknar á öllu landinu og spánska veikin öllum í fersku minni. Aðalatriðið væri þó, að Ólafur Friðriksson og bardagasveit hans hefðu reynt með ofbeldi að koma í veg fyrir, að boði löglegra yfirvalda væri fylgt. Þessi kappræða snerist upp í ein- vígi um íslenskan fróðleik. Hvor gat farið með mergjaðri ákvæðavísur og sært fram sterkari stuðningsmenn frá fyrri tíð? Þegar ég vitnaði í gagn- rýni Ólafs Björnssonar prófessors á haftabúskapinn, svaraði Pétur því til, að Steinn Steinarr skáld hefði farið óvirðulegum orðum um mág sinn, Ólaf. Þá minnti ég Pétur á, að Steinn hefði snúist frá kommúnisma síðustu æviárin og ort mögnuð kvæði gegn Kremlverjum. Þegar ég vitnaði í ný- birt skjöl, sem sýndu, að sósíalistar hefðu þegið fjárhagsaðstoð frá Kreml til að reisa stórhýsi Máls og menning- ar við Laugaveg 18, rifjaði Pétur upp sögusagnir um, að Kristinn E. Andr- ésson, forstjóri Máls og menningar, hefði fengið fyrirgreiðslu í Búnaðar- bankanum gegn loforði um, að sósíal- istar styddu Stefán Hilmarsson, son Hilmars Stefánssonar bankastjóra, til að taka við starfi föður síns. Þannig má lengi telja. Skemmtu fundarmenn sér hið besta. En nú mun þrumuraust Péturs Péturssonar ekki heyrast lengur. Hann lést 23. apríl 2007. Hannes Hólmsteinn Gissurarson. Eitt eftirminnilegasta augnablik ís- lensks útvarps var fyrir 55 árum þeg- ar Sigfús Halldórsson frumflutti lag sitt, Litlu fluguna, og það varð á allra vörum daginn eftir. En þátturinn, sem lagið var flutt í, var engu ómerk- ari en lagið. Þetta var fyrsti blandaði útvarpsþátturinn hér á landi og und- anfari allra slíkra síðan, bæði í sjón- varpi og útvarpi. Smekklegt nafn þáttarins, „Sitt af hverju tagi“, sagði allt um innihald hans og þar var við stjórnvölinn einn merkasti frum- kvöðull í ljósvakamiðlum á Íslandi, Pétur Pétursson þulur. Það er sjón- arsviptir að þessum hressilega manni og öllum þeim kynstrum af söguleg- um fróðleik frá öldinni sem leið sem hann tekur með sér, – missir sem aldrei verður bættur. Ef hægt er að hugsa sér nokkurn „þul“ í margræðri merkingu þá var það þessi stórbrotni frásagnasnilling- ur sem gaf manni hugmynd um hvernig snilld sagnamanna Íslend- ingasagnanna skóp hin ómetanlegu verðmæti sem síðar voru skráð á skinn. Auk þularstarfa í útvarpi starf- aði Pétur áratugum saman í þágu listamanna og skemmtikrafta og nú þegar leiðir skiljast kveð ég þennan gamla og gróna fjölskylduvin allt frá æskuárum mínum með djúpri þökk og virðingu og votta aðstandendum hans innilega samúð. Ómar Ragnarsson. Kveðja til kærs föðurbróður okkar. Þó jörðin sé frosin og fokið í gömul skjól, þá fylgir þeim gæfa, sem treysta á ástina og vorið. Með einum kossi má kveikja nýja sól. Eitt kærleiksorð getur sálir til himins borið. Hin innsta þrá getur eld til guðanna sótt. Ein auðmjúk bæn getur leyst hinn hlekkjaða fanga. Svo fögnum þá – og fljúgum þangað í nótt, sem frelsið ríkir, og sígrænir skógar anga. Á hvítum vængjum fljúgum við frjáls og ein, og fram undan blika skógar og draumaborgir. Í útsæ loftsins laugum við okkur hrein. Í logandi eldi brennum við okkar sorgir. Við fljúgum þangað, sem friðlausir eiga skjól. Þar fagnar okkur heilagur griðastaður. Í veröld austan við mána og sunnan við sól á söngvarinn lönd... Á jörð er hann skógar- maður. Til óskalandsins fljúgum við frjáls og ein. Þar fáum við öllu jarðnesku böli að gleyma. Á vegi þínum á jörð er steinn við stein. Í stjörnuborgum söngvarans áttu heima. Þú elskar ljóðin, lifir í anda hans. Eg lofsyng nafn þitt, helga veröld mína. Mín vígða brúður, drottning míns drauma- lands. Í drottins nafni krýp eg við fætur þína. Með þig í faðminum flýg eg burt í nótt. Nú finn eg gleðinnar töfra um hjartað streyma. Að elska er að hafa eld til guðanna sótt og opna þeirra fegurstu sólarheima. Þó jörðin sé frosin og fokið í gömul skjól, þá fylgir þeim gæfa, sem treysta á ástina og vorið. Með einum kossi má kveikja nýja sól. Eitt kærleiksorð getur sálir til himins borið. (Davíð Stefánsson frá Fagraskógi) Í Guðs friði, kæri frændi. Ólafía Kolbrún, Ásta og Guðrún Steinunn Tryggvadætur. Pétur vinur minn er dáinn. Ég ætlaði ekki að trúa því að þessi góði drengur væri farinn. Hann var alltaf svo góður og gott að koma til þeirra hjóna, hans og Birnu, á meðan hún lifði. Á jólunum var sérstaklega gaman en þá átti Birna afmæli og þá fór Pétur á flug og sagði frá mörgu skemmtilegu og brandararnir voru margir. Ég átti oft leið um Vesturbæ- inn og kom þá við hjá honum, og kem ég til með að sakna þeirra ferða til hans. Hann var góður drengur og vin- ur vina sinna. Ég vil að lokum senda mínar sam- úðarkveðjur til fjölskyldu Péturs. Segi að lokum: Far vel minn vin. Farðu í friði. Þínir vinir Aldís og Stefán. Pétur Pétursson vinur minn er lát- inn. Rödd eins af bestu sonum þjóð- arinnar er þögnuð. Þar er skarð fyrir skildi. Ég heyrði fyrst í Pétri á ár- unum þegar kalda stríðið geisaði og verkalýðsbaráttan var sem hörðust. Þá var hann í starfi hjá Ríkisútvarp- inu og var með þátt þar sem hlust- endur gátu hringt inn og sagt álit sitt á því efni sem fjallað var um. Sumir réðust þá harkalega á hann og skömmuðu fyrir að vera of pólitískan, en Pétur tók hraustlega á móti og svaraði einarðlega fyrir sig. Þetta voru fyrstu kynni mín af honum og síðan var hann ávallt í miklu uppá- haldi hjá mér. Pétur var óþreytandi við að safna að sér efni úr sögu verkalýðshreyf- ingarinnar, aðallega frá fyrri tíð. Þar lágu leiðir okkar saman. Hann verk- aði á mig eins og prófessor í sögu við einhvern virtan háskóla úti í heimi. Hann flutti mál sitt þannig að hann fléttaði saman fróðleik og húmor og það varð til þess að frásögnin fékk svo viðkunnanlegan blæ að eftir var tekið og mönnum leið vel í návist hans. En hann var miklu meira, hann var einn sérstæðasti persónuleiki sem ég hef kynnst. Hann var þulur eins og þeir sem maður lærði um í Íslandssögunni forðum sem barn. Eins og maður gat ímyndað sér lögsögumann til forna. Í gegnum árin áttum við Pétur töluverð samskipti. Hann hringdi í mig alltaf öðru hvoru þegar hann vantaði eitthvað að vita í sambandi við gamla bókagerðarmenn. Stundum tókst mér að miðla honum einhverju efni eins og t.d. undirskriftalista með- al prentara og bókbindara að fjár- söfnun fyrir byggingu Alþýðuhússins í Reykjavík. Ég leitaði til hans aftur á móti þegar mig vantaði fróðleik um húsið okkar bókagerðarmanna að Hverfisgötu 21. Hann var útsmoginn að komast að hinu sanna og í einu til- felli vantaði mig að vita hvort Áfeng- isverslun ríkisins hefði verið til húsa í húsinu okkar – Þá sagði Pétur við mig: Farðu vestur á Grímsstaðaholt, í Símasafnið á Melunum og fáðu að leita í gömlum símaskrám og það dugði. – Vitneskjan komst á hreint. Þannig var Pétur, ekkert nema hjálp- semin í hverju sem var. Og það var ekki eingöngu verkalýðspólitíkin sem átti hug hans allan, það var bara allur þjóðlegur fróðleikur, hverju nafni sem nefnist, t.d. var hann fjölfróður um gamla Reykvíkinga. Ég man eftir einu sinni að hann fékk þá hugmynd að það væri gaman að við gæfum út plötu með söng og tónverkum gam- alla bókagerðarmanna, t.d. Hauki Morthens, Oliver Guðmundssyni, Karli O. Runólfssyni o.fl., en það kom dimmur skuggi á andlit hans þegar hann sagði mér frá því að gamla upp- takan hjá Ríkisútvarpinu með söng Gísla Guðmundssonar bókbindara (Gísla Gúm) væri nú brotin og eyði- lögð. Hann hvatti okkur til þess að sinna þessum málum betur og gefa út þó seinna væri tónverk eftir þessa gömlu snillinga eða með flutningi þeirra. Ég kem þessu hér með til skila til þeirra sem kynnu að hafa áhuga. Verum minnug þess að við eigum mikla auð- legð í sögu lands og þjóðar. Ég vil að lokum þakka Pétri sam- fylgdina og allar þær stundir sem mér leið vel í návist hans og sendi dóttur hans Ragnheiði Ástu og öðrum að- standendum bestu samúðarkveðjur okkar Rögnu. Svanur Jóhannesson. Látinn er í Reykjavík Pétur Pét- ursson, þulur, og langar mig að kveðja hann með nokkrum orðum. Rödd Péturs þuls fylgdi mér gegn- um uppvöxtinn og æskuárin; drynj- andi hádegisfréttir og tilkynningar í Ríkisútvarpinu alvöruþrunginni röddu yfir soðningunni. Ég hafði ekki verið lengi við störf á Borgarskjalasafni Reykjavíkur þegar ég fékk símtal frá Pétri þul, en þannig kynnti hann sig ávallt. Röddin ein vakti upp ótal minningar, ekki síst hjá ömmum mínum og öfum. Pétur þulur var þarna að leita að heimildum á Borgarskjalasafni fyrir grein sem hann var að undirbúa og þetta var fyrsta símtalið af ótal mörg- um símtölum okkar um mögulegar heimildir sem gætu komið Pétri að notum. Ég held að fólk hafi ekki gert sér grein fyrir hversu mikil rannsókn- arvinna lá oft að baki greinarskrifum hans um hús og sögu Reykjavíkur. Pétur þekkti safnkostinn á Borgar- skjalasafni vel, var kröfuharður um þjónustu en kunni jafnframt að meta góða og skjóta þjónustu starfsmanna safnsins. Borgarskjalasafnið fékk Pétur nokkrum sinnum til að halda fyrir- lestra um söguleg efni og voru þeir ótrúlega skemmtilegir og fræðandi enda ætíð vel sóttir. Pétur var sögu- maður af gamla skólanum sem hafði unun af því að rifja upp gamla tímann og segja frá og ekki síst að tengja saman ólík atriði þannig að maður gat séð atburði og persónur ljóslifandi fyrir sér. Síðasta skiptið sem Pétur hélt fyrirlestur fyrir Borgarskjala- safnið var hann kominn í göngugrind og farinn að láta á sjá, enda mikið áfall fyrir hann að missa konuna. En andlega var hann jafn skýr, minnugur og frásagnargóður. Pétur afhenti líka safninu hluta af heimildarsöfnum sín- um og er mikill fengur að þeim. Kynni okkar Péturs tengdust í fyrstu vinnunni fyrst og fremst en þegar við fórum að þekkjast betur, hringdi hann oft heim í mig, sérstak- lega á sunnudögum og við áttum lang- ar samræður um liðna tíð. Hann spurði mig ætíð frétta af fjölskyld- unni og lagði mér lífsreglurnar um hvað ég ætti að kenna dætrum mín- um. Til dæmis gaf hann þeim kass- ettu með fuglahljóðum og sagði þeim að allir krakkar þyrftu að þekkja nöfn og hljóð fugla. En nú er rödd Péturs þuls þögnuð og það er skrítið að eiga ekki aftur von á símtali frá honum. Ég kveð Pét- ur þul með virðingu og söknuði og við á Borgarskjalasafni sendum aðstand- endum hans okkar innilegustu sam- úðarkveðjur. Svanhildur Bogadóttir Í huganum geymi ég mynd af Pétri Péturssyni: Fræðaþulurinn stígur út úr leigubíl við Þjóðskjalsafnið á ní- ræðisaldri með hjálp bílstjóra, grár fyrir hærum, og gengur með erfiðis- munum við staf eða hækju inn í safn- ið. Þar ætlar hann að rýna í skjöl sjón- dapur og viða að sér efni í Morgunblaðsgrein. Slíkt starf má kalla sigur viljans. Löngu eftir að flestir menn af kynslóð Péturs höfðu hætt að láta í sér heyra, birti hann ótal greinar um söguleg efni í Morg- unblaðinu og safnaði þeim saman í bók. Þar var að finna margan fróð- leiksmolann, minningar Péturs og lýsingar hans á gömlu Reykjavík, bænum, sem hann unni heitt og vissi allt um. Í tæpa þrjá áratugi naut ég þess að geta hringt í Pétur og heimsótt hann á hlýlegu heimili þeirra Birnu til að heyra hann segja frá mönnum og mál- efnum. Þó að Pétur væri frá barns- aldri einn ákafasti vinstri-jafnaðar- maður landsins og við værum lengi eins ósammála um ýmis málefni og tveir menn gátu hugsanlega verið, fann ég vel, hvernig hann reyndi að dæma menn af verðleikum og eigin kynnum af þeim fremur en af stjórn- málaskoðunum. Sósíalismi Péturs var sósíalismi hjartans blandaður heitri föðurlandsást. Pétur bjó af kynnum sínum við ógrynni manna á langri ævi. Enginn heimildirmaður minn gat heldur nafngreint fleiri einstaklinga á ljós- myndum en Pétur, þegar ég undirbjó myndræna sögu styrjaldaráranna á Íslandi fyrir fáeinum árum. Þó var sjón hans mjög skert orðin, en á hjálp hans mátti að venju treysta, hvernig sem á stóð. Nemendum mínum í Há- skóla Íslands miðlaði hann einnig af reynslu sinni af harðri verkalýðs- og stjórnmálabaráttu kreppuáranna, sem mótaði lífsviðhorf hans. Pétur var eldhugi að upplagi, og sá eldur, sem innra brann, hélt honum gangandi löngu eftir að venjulegum mönnum hefði skilist að líkaminn gæti ekki meira. Víst kom þetta líka fram í því að hann gat verið ærið stríðlyndur. En hlýtt var hjartalag Péturs, skopskynið ríkt og fróðleiks- fýsnin óslökkvandi. Í æsku hefði hann gjarnan viljað ganga menntaveginn, en aðstæður og atvik komu í veg fyrir að hann gæti stundað langt nám í skólum. Pétur harmaði það þó ekki. Hann ákvað að ganga sinn eigin menntaveg og sú ganga endaði ekki fyrr en með síðasta andvarpi hans. Unun var að heyra hann fara með ljóð utan bókar með sinni hljómmiklu rödd, sem hafði áunnið honum miklar vinsældir sem útvarpsþulur og upp- lesari í Ríkisútvarpinu. Minni Péturs var vissulega með fá- dæmum og ekki gat ég merkt að það væri í neinu skert, þegar ég heimsótti hann í hinsta sinn á haustdögum. Þrátt fyrir vanheilsu, lék sögumaður- inn á alls oddi. Minni þjóðar, sem svo er kallað, er vafalaust einhvers konar sameign margra, en þó er ég sann- færður um, að með fráfalli Péturs skerðist þetta minni svo að um mun- ar. Einn gildur strengur til fortíðar er brostinn, Reykjavík hefur misst tryggan uppeldisson og sjálfur sakna ég vinar í stað. Fjölskyldu hans votta ég innilega samúð. Þór Whitehead. Pétur frændi, eins og við kölluðum hann alla tíð, er látinn. Við systkinin fimm eigum okkar góðu minningar um hann. Hann var giftur Birnu, bestu frænku í heimi, og þær voru ekki amalegar stundirnar sem við krakkarnir áttum með þessu góða fólki. Okkur þótti þau líka fallegustu hjón í heimi og var þó á engan hallað. Pétur heillaði alla með framkomu sinni og talanda og okkur fannst hann ótrúlega töff karl og hann var alla tíð eins og unglamb í okkar augum. Við vorum alltaf velkomin til þeirra og það var á tímabili okkar annað heim- ili. Ekkert heimili var eins smekklegt og hlýlegt og þeirra. Í minningunni eru þau síbrosandi að bera fram kræsingar og nægur tími var fyrir gestina. Við vorum aldrei fyrir þar og Pétur hafði tíma til þess að spjalla við okkur og fræða. Það var ekki kennd slæm siðfræði á því heimili, allir jafn velkomnir, háir sem lágir, og voru all- ir umvafðir kærleika þeirra. Á tali hans við gesti og gangandi mátti heyra að hann hafði sterkar skoðanir á mönnum og málefnum. Það var auð- velt fyrir þá sem hlustuðu að tileinka sér skoðanir hans því hann var svo sannfærandi og fullur ákafa og áhuga. Það er óhætt að fullyrða það að sam- gangur við þau hjónin á uppvaxtarár- um okkar hafi mótað viðhorf okkar til lífsins. Við ólumst líka upp við þá trú að Pétur Pétursson væri einn af greindustu mönnum í heimi þar sem karl faðir okkar var óspar á lofsyrðin um greind hans. Hann var framan af ævinni eitt og annað að sýsla og rak hann meðal annars söluturna víða um bæ. Þaðan eigum við öll skemmtilegar minning- ar þegar við sem börn og unglingar fengum að smakka ýmislegt góðgæti sem ekki var daglega á boðstólum í þá daga. Alltaf var hann að reyna að gleðja okkur og fannst sjálfsagt að við nytum góðs af hans eignum enda safnaði hann aldrei auði og kapítal- ískur hugsunarháttur var honum víðs fjarri. Nú þegar við lítum til baka og rifj- um upp stundir okkar með Pétri frænda kemur það berlega í ljós hversu samrýnd þau hjónin voru því í flestum okkar minningum eru þau sem einn maður. Þegar við tölum um þau segjum við yfirleitt Birna frænka og Pétur frændi og ástúðin á milli þeirra duldist engum. Yndislega frænka okkar hún Lilla er lifandi sönnun þess hve gott fólk það var sem ól hana upp og Pétur frændi sagði okkur oft í seinni tíð hve mikil gæfa það hefði verið fyrir hann og Birnu að eiga slíka dóttur. Hann varð einnig þeirrar gæfu aðnjótandi að sjá stóran og glæsilegan hóp afkomenda komast á legg. Við vottum elsku Lillu okkar og hennar fólki dýpstu samúð. Krakkarnir þeirra Guðrúnar og Jónasar. Morgunblaðið/Eggert Þulurinn Pétur Pétursson útvarpsmaður í hljóðstofu. Meðan ferðalúið lið leiðir þræðir kunnar. Blóma sveigum sæmum við soninn Fjallkonunnar. Með þökk fyrir liðna góða daga. Ásbjörn Sveinbjarnarson og fjölskylda. HINSTA KVEÐJA

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.