Morgunblaðið - 04.05.2008, Síða 12

12 SUNNUDAGUR 4. MAÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
AÐ TJALDABAKI ÚTRÁSAR
greindi markaðinn þá. Mikil vinna
hafði verið lögð í að skilgreina sam-
keppnisstöðuna á árunum 2003 til
2005, en stærstu félögin á heims-
markaðnum voru öll óskráð, nema
Marel og því lá ekki mikið fyrir af
opinberum gögnum. Marel gerði út-
tekt á 130 keppinautum og niður-
staðan var sú að 8 til 10 fyrirtæki
væru álitlegir sameiningarkostir.
„Við töldum að þróunin yrði sú að
tveir til þrír aðilar yrðu með 20%
markaðshlutdeild eða einn með 30-
40%,“ segir Árni Oddur. „Flestar at-
vinnugreinar þróast í þessa átt enda
tvær leiðir til að hagnast, með stærð-
arhagkvæmni eða sérhæfðri jað-
arþjónustu. Miðjumoðið skilar yf-
irleitt engu. Þess vegna mátum við
það svo að það væri mikilvægt fyrir
Marel að vaxa hratt og ná aukinni
markaðshlutdeild. Vöxturinn var
líka mikill í greininni, að meðaltali
6% á ári síðasta áratug sem var tvö-
faldur hagvöxtur í heiminum.“
Breytt neyslumynstur
Ein ástæðan fyrir þessum öra
vexti var sú að nýmarkaðir voru að
fara yfir í prótein úr korni. „Það
borðar enginn korn sem hefur efni á
því að borða prótein,“ segir Árni
Oddur. „Við þekkjum það úr sögu
Bakkavarar að gamla Evrópa er sí-
fellt að færast yfir í frekari vinnslu
matvæla enda hefur meðaltími sem
fjölskylda eyðir í að undirbúa mat
minnkað úr 3 klukkustundum í 15
mínútur á síðustu 40 árum. Nú vinna
foreldrar báðir úti og við höfum
tækniþekkingu til að þjónusta þá, en
kynslóð foreldra okkar þurfti hins-
vegar sjálf að búta kjúklinginn niður
áður en hún eldaði hann. Svo erum
við að kvarta!“
Kornverð hefur rúmlega tvöfald-
ast á síðustu mánuðum, en sú hækk-
un er ekki vegna neyslu á korni, að
sögn Árna Odds, heldur aukinnar
próteinneyslu. „Það fara átta kíló af
korni í að búa til eitt kíló af próteini í
nautakjöti eða sambærilegt í grasi,
þ.e. kolvetnum. Það fara um tvö kíló
af korni í eitt kíló af próteini í kjúk-
lingi og 3-4 kíló í kíló af próteini í
svínakjöti.“
Marel og Stork hafa stærsta
markaðshlutdeild í vinnslu á kjúk-
lingi og laxi í heiminum, en vöxt-
urinn er mestur í þeim prótein-
afurðum. „Margt kemur til,“ segir
Árni Oddur. „Minnst korn fer í að
búa afurðirnar til og báðar eru mjög
hollar og próteinríkar á móti fitu-
magni. Svo eru báðar tiltölulega
bragðlausar, þannig að hægt er að
nota þær í asískan mat með krydd-
blöndu, einkum kjúkling. Loks teng-
ist kjúklingur ekki trúarbrögðum og
því er hægt að borða hann allsstaðar,
enda hefur vöxturinn verið gríð-
arlegur í Mið-Austurlöndum.“
Rússland er stærsti markaðurinn
utan Bandaríkjanna, enda segir Árni
Oddur að olíugróðinn fari ekki allur í
eyðslu lengur, heldur leiti hann inn í
nýjar atvinnugreinar. „Og yfirleitt
vilja þeir aðeins það besta, sem þýðir
að Marel og Stork fá oft viðskiptin
þar.“
Valið á dansgólfinu
Þegar Árni Oddur tók við stjórn-
arformennsku í Marel árið 2005 var
gert aðgerðaplan um hvernig fyrir-
tækið gæti náð leiðandi stöðu á
markaðnum. „Okkur fannst augljóst
að sameiningar væru framundan,
enda keppinautar okkar mestmegnis
fjölskyldufyrirtæki eða fjárfestinga-
félög.“
Hann henti raunar gaman að því á
aðalfundi Marels að þegar maður
stæði við dansgólfið væri mikilvægt
að velja dansfélagann sjálfur, ein-
hvern sem maður treysti og bætti
mann upp. Og ekki stóð á því að öðr-
um fyrirtækjum væri boðið upp í
dans. Tveim mánuðum eftir að stefn-
an var birt opinberlega, eða í apríl
árið 2006, tók Marel yfir AEW Del-
ford í Bretlandi eftir snarpar samn-
ingaviðræður, en vöruframboð fé-
lagsins þótti henta Marel vel.
Í ágúst sama ár var Scanvægt tek-
ið yfir. „Það var helsti keppinautur
Marels til margra ára, öllu eldra fé-
lag sem framleiddi svipaða vöru,“
segir Árni Oddur. „Segja má að sam-
keppnin hafi verið komin út fyrir öll
mörk, meginatriðið hafi fremur verið
að knésetja hinn en nokkuð annað og
þetta var því mikilvægt skref.“
En ekki var látið þar við sitja, því í
apríl árið 2007 voru þrjár sameining-
arviðræður í gangi samtímis. „Við-
ræður við Stork-samsteypuna um
kaup á Stork Food Systems hófust í
nóvember 2005 og þeim lauk í nóv-
ember árið 2007,“ segir Árni Oddur.
„Það sem gerði viðræðurnar erf-
iðar var að hvorki Scanvægt né
Stork voru til sölu. Samninga-
viðræður við Grundtvigt-fjölskyld-
una um Scanvægt tóku átta mánuði,
en á lokasprettinum deildum við
þeirri framtíðarsýn að félögin yrðu
sterkari eftir, sem sést á því að
greiðsla okkar fólst að mestu í hluta-
bréfum í Marel og afgangurinn var
lánaður til tveggja ára. Lars Grundt-
vig tók sæti í stjórn, en hann er
þriðja eða fjórða kynslóð í fjöl-
skyldufyrirtækinu Scanvægt.“
Hver tekur yfir hvern?
Samningaferlið við kaupin á Stork
var óvenjulegt að því leyti að fram-
kvæmdastjórn Stork Food Systems
vildi sameinast Marel og hluthafar
Stork-samsteypunnar höfðu áhuga á
slíkum samruna, en framkvæmda-
stjórn samsteypunnar stóð í vegi
fyrir því. Slagurinn stóð yfir í tvö ár,
margir þungavigtarmenn blönd-
uðust inn í hann og oft og tíðum fór
baráttan fram fyrir opnum tjöldum.
Stjórnendur Stork-samsteyp-
unnar voru raunar sammála því að
Stork Food Systems og Marel ættu
samleið. En þeir vildu ekki uppskipti
á samsteypunni, sem skiptist í þrjár
ólíkar deildir, matvælavinnsludeild-
ina (Stork Food Systems), flugþjón-
ustudeild og tækniþjónustudeild.
Forstjórinn Sjoerd Vollebregt lýsti
hinsvegar yfir áhuga á að taka yfir
Marel í viðtali í Financieel Dagblad í
nóvember 2006. Óformlegar við-
ræður hófust í nóvember 2005 og
gerði Marel fyrsta yfirtökutilboðið í
Stork Food Systems í desember
sama ár.
„Það kom aldrei til greina af okk-
ur hálfu að Stork tæki yfir Marel,“
segir Árni Oddur. „Við sögðum að
þeir gætu gert yfirtökutilboð, en fé-
lagið væri skráð á markaði og þeir
yrðu að fara eftir þeim leikreglum
sem þar giltu.“
Yfirtökutilboð Marels mætti
sterkri andstöðu hjá fram-
kvæmdastjórn Stork-samsteyp-
unnar, sem greip til þess ráðs að til-
kynna að það væri í farvegi að afskrá
félagið en til þess þarf samþykki
95% hluthafa. Það varð til þess að
eignarhaldsfélagið LME var stofn-
að, sem keypti 5,1% hlut í samsteyp-
unni, en í því átti Landsbankinn
40%, Eyrir 40% og Marel 20%.
„Þannig tryggðum við okkur sæti við
samningaborðið,“ segir Árni Oddur.
Öflugir menn í hringnum
Nú var þolinmæði vogunarsjóð-
anna Centaurus og Poulson á þrot-
um en þeir höfðu keypt sig inn í
Stork-samsteypuna árið 2004 og
lengi barist fyrir því að skipta félag-
inu upp. Þeir tilkynntu að þeir ættu
þriðjungshlut í félaginu, mun meira
en flestir höfðu gert ráð fyrir. Og nú
vildu þeir láta kné fylgja kviði, selja
Stork Food Systems til Marel og
einnig selja flugdeildina úr sam-
steypunni. Það varð tilefni harðvít-
ugra deilna á opinberum vettvangi á
milli vogunarsjóðanna og fram-
kvæmdastjórnarinnar og leiddu deil-
urnar athyglina frá Marel.
„Við áttuðum okkur fljótlega á því
að best væri að deila ekki opin-
berlega á Hollendingana, því við
skildum að þetta gæti orðið við-
kvæmt mál fyrir þeim,“ segir Árni
Oddur. „Stork er eitt elsta iðnfyrir-
tæki Hollands og skipar stóran sess í
sögu þjóðarinnar. Það var ekki til
neins að deila opinberlega og hætta
á að vekja úlfúð gegn okkur.“
Slagurinn var athyglisverður á
milli vogunarsjóðanna og fram-
kvæmdastjórnar Stork, enda öllu til
tjaldað. Og það voru öflugir menn í
hringnum af hálfu framkvæmda-
stjórnar Stork-samsteypunnar.
Vollebregt forstjóri er hátt skrifaður
af hluthöfum fyrir að hafa end-
urskipulagt rekstur samsteypunnar
frá því hann tók við árið 2001 og
fækkað deildum úr 13 í 3, en á sama
tíma hækkaði hlutabréfaverð úr 4 í
40.
Þá var Jan Kalff, stjórnar-
formaður Stork-samsteypunnar,
sem áður hafði verið forstjóri bank-
ans ABN Amro í 15 ár. Tengslin
voru enn náin þar á milli og varð það
umdeilt í Hollandi þegar í ljós kom
að Stork greiddi ABN Amro 17
milljónir evra fyrir að undirbúa fyrr-
nefnda afskráningu af markaði vorið
2006, sem átti eftir að renna út í
sandinn, á sama tíma og fyrirtækið
skilaði slakri afkomu.
Talað var um að valdaklíka í
kringum ABN Amro hefði reynt að
tryggja völd sín með því að koma í
veg fyrir uppskipti á Stork-
samsteypunni. Það var því öfugsnúið
þegar ABN Amro var tekinn af
markaði síðastliðið haust eftir að
hafa tapað á fjármálakrísunni og
heyrðist Vollebregt segja við Kalff
af því tilefni: „Svo látið þið mig berj-
ast við útlendinga í tvö ár, en gefist
sjálfir upp á einni viku!“
Í fjölmiðlum var talað um söluna á
ABN Amro sem stærstu frétt við-
skiptalífsins í fyrra en að salan á
Stork-samsteypunni hefði fylgt í
kjölfarið. Framkvæmdastjórn
Stork-samsteypunnar gjarnan álitin
standa fyrir gamla tímann, sem hélt
í völd án eigendavalds, og vogunar-
sjóðirnir komu ekki vel út heldur þar
sem græðgin ein var sögð ráða ferð-
inni.
Íslendingarnir vanmetnir
Viðhorfið var jákvæðast í garð
„Íslendinganna“. Þeir voru álitnir
rekstrarmenn sem hugsuðu til langs
tíma, en ekki skyndigróðafjárfestar,
og að þeir legðu til grundvallar lang-
tímasamband Stork Food Systems
og Marel, sem mikilvægt væri að
viðhalda, ekki síst fyrir starfsfólk
þessara félaga sem vildi sameiningu.
Það segir sína sögu að þegar fram-
kvæmdastjórn Stork-samsteyp-
unnar boðaði verkfall til að mótmæla
áformum um að skipta samsteyp-
unni upp mætti enginn úr þremur
verksmiðjum Stork Food Systems
því þar var starfsfólkið fylgjandi
sameiningu við Marel.
Vandinn var sá að enginn tók Ís-
lendingana alvarlega – ekki var talið
að þeir hefðu bolmagn til að klára
dæmið. Það var helst Finacieele
Dagblad sem tók upp hanskann fyrir
Íslendingana framan af því það sam-
ræmdist þeirra áherslum að fá inn
langtímafjárfesta frekar en vog-
unarsjóði. Financial Times og Wall
Street Journal byggðu fréttaflutn-
ing sinn á þeirri afstöðu. Hitt aðal-
viðskiptablað Hollendinga, HRC,
tók hinsvegar málstað fram-
kvæmdastjórnar Stork þar til undir
lokin að það snerist á sveif með
LME. „Ég held að umræðan hafi
þurft þessi tvö ár til að þroskast,“
segir Árni Oddur.
„Menn geta spurt sig hvað gerðist
ef þrjú til fjögur helstu fyrirtæki Ís-
lands yrðu seld á einu bretti til er-
lendra fjárfesta. Ég held að sumum
myndi ekki lítast á blikuna og færu
að tala um of mikla alþjóðavæðingu.
En auðvitað eigum við að búa okkur
undir að erlendir aðilar kaupi íslensk
félög, alveg eins og innlendir aðilar
kaupa erlend félög. Þegar það gerist
snöggt, eins og í tilfelli Stork, að öll
djásnin fara úr landinu í einu, þá get-
ur umræðan orðið óvægin. Þess
vegna héldum við okkur til hlés, lét-
um vogunarsjóðina um slaginn og
stigum inn þegar færi gafst.“
Hann bætir við íbygginn.
„Dropinn holar steininn.“
Tvenn lög í landi?
Lagaumhverfið var vægast sagt
þokukennt í deilum vogunarsjóð-
anna og framkvæmdastjórnar
Stork-samsteypunnar. Leiðbeinandi
tilmæli um stjórnarhætti á Evr-
Sake Rijpkema/Hollandse Hoogte/Hollandse Hoogte
Mótmæli Efnt var til mótmæla meðal starfsmanna á hluthafafundi 12. október 2006 gegn því að Stork-samsteyp-
unni yrði skipt upp og stendur Vollebregt forstjóri í salnum.
Eyrir Invest er alþjóðlegt fjárfest-
ingarfélag sem stofnað var árið
2000 af feðgunum Þórði Magn-
ússyni og Árna Oddi Þórðarsyni,
sem eiga saman 51% í félaginu.
Hluthafar eru um 15 talsins, frum-
kvöðlar úr ýmsum greinum eins og
Jón Helgi Guðmundsson í Byko og
Sindri Sindrason frá Actavis.
Frá upphafi hefur Þórður verið
stjórnarformaður og Árni Oddur
framkvæmdastjóri, en starfsmenn
eru níu. Stefna Eyris felst í lang-
tímafjárfestingum, að kaupa sig inn
í fyrirtæki og byggja þau upp. Fé-
lagið er kjölfestufjárfestir í Marel
Food Systems, þar sem Árni Oddur
er stjórnarformaður, og annar
stærsti fjárfestir í Össuri hf., en þar
á Þórður sæti í stjórn.
Svipuð vandamál og nú
Eyrir var stærsti hluthafinn í
Gildingu fjárfestingarfélagi, sem
stofnað var með Jóni Helga Guð-
mundssyni, Þorsteini Vilhelmssyni,
lífeyrissjóðum og fleiri fjárfestum
árið 2000. „Okkar sýn var að mark-
aðir myndu fara niður, en vissulega
ekki eins mikið og raunin varð,“
segir Árni Oddur.
„Fljótlega lentum við í mótbyr,
eins og aðrir fjárfestar á mark-
aðnum. En við töldum okkur eiga
góðar eignir sem myndu skila
ávinningi til framtíðar. Við áttum
við svipuð vandamál að glíma og ís-
lenskur fjármálamarkaður nú, hlut-
hafar voru orðnir fjárhagslega
veikir og það skaðaði trúverð-
ugleikann. Menn veltu því fyrir sér
hvort við værum nógu stórir til að
halda þessum eignum og þær
hækkuðu því ekki á markaði. Þá
réðumst við í greiningu á því hvaða
kostir væru í stöðunni og fór svo
eftir tvö ár í rekstri að við skiptum
út hlutabréfum í Gildingu fyrir
hlutabréf í Búnaðarbankanum.
Þetta voru góð viðskipti fyrir báða
aðila, trúverðugleikinn jókst með
aðkomu Búnaðarbankans og eign-
irnar margfölduðust í verði. Við
högnuðumst líka á því að gerast
hluthafar í Búnaðarbankanum, sem
var of lágt metinn – út frá stund-
arhagnaði en ekki framtíðarhagn-
aði.“
Umbreytingarárið mikla
Mat Árna Odds og Þórðar var að
geta Búnaðarbankans til að mynda
framtíðarhagnað hefði ekki minnk-
að frá 2000 til 2002, þrátt fyrir
mikla lækkun hlutabréfa í bank-
anum, og slógu þeir saman með
Jóni Helga og Hannesi Smárasyni
og keyptu stærri hlut í bankanum.
„Við áttum því fljótlega, ásamt
öðrum hluthöfum í Gildingu, 25% í
Búnaðarbankanum,“ segir Árni
Oddur. „Við tókum því virkan þátt í
sameiningarferlinu við Kaupþing,
sem gekk eftir á nokkrum mán-
uðum. Síðan tókum við þátt í fjöl-
mörgum umbreytingarverkefnum
árið 2003 í tengslum við Eimskip,
Straum og Landsbankann, en þetta
var umbreytingarárið mikla í ís-
lensku efnahagslífi og við áttum
snertiflöt við öll helstu verkefnin.
Fjárfestingarnar voru hugsaðar til
langs tíma, en breytingarnar gengu
svo fljótt eftir, að við stöldruðum
stutt við.“
Bankamarkaðurinn hafði vaxið
mikið og skilað góðum arði, þannig
að feðgunum í Eyri fannst nóg
komið. Einnig sóttust þeir eftir
meiri áhrifum. Kaupþing hafði
stækkað mikið og þeir voru ekki
lengur ráðandi aðilar í bankanum.
„Við seldum því okkar hlut á fjár-
málamarkaðnum og keyptum okk-
ur inn í félög sem við þekktum
nokkuð vel, Össur og Marel, og hóf-
um það ferli árið 2005. Í þessum
tveim alþjóðlegu fyrirtækjum er
Eyrir sem fjárfestingarfélag að fást
við sömu viðfangsefni, meðal ann-
ars varðandi stjórnun, yfirtökur,
starfsmannamál og rannsóknir og
þróun, þó að þetta séu gjörsamlega
ólíkar atvinnugreinar.“
FJÁRFEST TIL LANGS TÍMA
Í HNOTSKURN
»Heildarfjárfestingar Eyriseru um 400 milljónir evra en
þær eru fjármagnaðar til jafns
með eigin fé og langtímalánum.
»Arðsemismarkmið er 20%arðsemi eiginfjár á árs-
grundvelli, meðalarðsemi eig-
infjár mælt í evrum er 49,9% á frá
miðju ári 2000 til ársloka 2007.