Morgunblaðið - 04.05.2008, Blaðsíða 26

Morgunblaðið - 04.05.2008, Blaðsíða 26
þjóðfræði 26 SUNNUDAGUR 4. MAÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ L íklega klingir það ekki mörgum bjöllum hjá landsmönnum þegar talað er um konungs- steinana við Geysi. Svo til allir Íslendingar hafa komið á staðinn en að líkindum hafa fæstir veitt þeim eftirtekt enda hafa þeir ekki verið áberandi. Skrautverkið sem upphaflega prýddi þá hefur smám saman veðrast og næstum horfið. Það er enda svo að á hverri öld nagar veðrunin um sentimetrer af þess konar grágrýti. Nú er af sér- stöku tilefni vakin athygli lands- manna á þessum merku gripum. Þetta tilefni er Íslandsheimsókn Friðriks Danaprins og Mary Eliza- beth, konu hans. Hugmyndin um að dusta í leiðinni rykið af Konungs- steinunum er upp sprottin hjá Dansk-íslenzka viðskiptaráðinu í tengslum við að 100 ár voru í fyrra- sumar liðin frá Konungskomunni 1907. Þá var ákveðið að gera við skemmdir á letri á Konungsstein- unum við Geysi og fór sú viðgerð fram í Steinsmiðju S. Helgasonar. Þar starfar vel menntaður stein- smiður, Þór Sigmundsson, sem kom- ið hefur að verkinu. Nokkur vild- arfyrirtæki, sem tengjast viðskiptum Íslands og Danmerkur, hafa fjár- magnað það, sagði Sigurður Skag- fjörð Sigurðsson, sem á heiðurinn af því að koma þessu í kring í tengslum við Íslandsför Friðriks prins. Ástæðan fyrir áhuga Sigurðar á málinu gæti verið til komin fyrir tengsl Sigurðar við Geysi og Hauka- dal. Eiginkona hans er Hrönn Greipsdóttir sem landsmenn þekkja vel frá því hún var hótelstjóri á Hótel Sögu. Hún er sonardóttir Sigurðar Greipssonar, skólastjóra, glímu- kóngs og veitingafrömuðar í Hauka- dal, sem á heiðurinn af því að hafa fyrstur manna byggt hótel, veitinga- hús og sundlaug við Geysi. Raunar var vegurinn ekki kominn lengra en skammt upp fyrir Brúará þegar það gerðist. Þau Hrönn og Sigurður Skagfjörð hafa byggt sér íbúðarhús vestan við byggðina við Geysi og rækt þeirra við staðinn er mikil. Friðrik prins lítur á steinana En það verður ekkert ógnarlegt umstand í líkingu við Konungskom- una 1907, sem jafnan er skrifuð með stóru K-i og það verður enginn Kóngsvegur lagður og slett í hann þriðjungi af fjárlögum landsins eins og gerðist 1907. Prinsinn verður að sjálfsögðu vel- kominn og mætir örugglega engu öðru en hlýju og virðingu hér en hann getur seint orðið í sporum fyr- irrennara sinna, þeirra Kristjáns konungs IX. sem hingað kom 1874, Friðriks VIII. sem kom hingað 1907 og Kristjáns X. sem kom 1921. Mun- urinn er eðlilega sá að tímarnir hafa gerbreyst og Ísland er ekki lengur hluti af Danaveldi eins og var að minnsta kosti 1874. Boðnir í „frúkost“ á Söndunum Báðar fyrri konungskomurnar ár- ið 1874 og 1907 voru pólitískir stór- viðburðir. Á hátíðina 1874 kom Krist- ján IX. með „frelsisskrá í föðurhendi“ eins og eitt skáldið orð- aði það og átti þá við að hann færði Íslendingum stjórnarskrá. Miðað við að þá var Ísland gersamlega vanþró- uð nýlenda kóngsins, þar sem hvorki voru til vegir né neitt af því sem við teljum nauðsynlegt, hlýtur að teljast merkilegt að Danir skyldu láta Ís- land hafa sérstaka stjórnarskrá. Hlýtur það einkum að hafa byggst á því að þeir höfðu trú á fólkinu. Örugglega hefur eitt og annað í skipulaginu farið úrskeiðis eins og gengur. Til að sýna vinfengi í tilefni konungskomunnar 1907 var það boð til dæmis látið út ganga í næsta ná- grenni við Geysi að innfæddum væri boðið í „frúkost“ með kóngi og öðrum tignarmönnum. Svæðið umhverfis Geysi var áður nefnt Hverasandar, í Tungunum tíðkaðist að stytta það; var kallað á Söndunum langt fram á síðustu öld. Það hefur sannarlega ekki verið hvunndagslegur viðburður, en hópur fólks frá bæjunum í Haukadalssókn mætti í rauðabíti í sínu fínasta pússi hjá tjaldi kóngsins. Og sjá: Gervallri langhlið tjaldsins var svipt upp og fólkið sá kónginn og aðrar hátignir, sem sezt höfðu til borðs og voru byrj- aðar að snæða. En það voru engir stólar handa þessu boðsfólki og ekki að sjá að kokkurinn hefði gert ráð fyrir því heldur. Íslenzku boðsgest- irnir í þessari konungsveizlu stóðu stundarkorn og horfðu á hvernig svo fínir menn borða frúkost. Líklega hafa þeir ekki verið mjög upplits- djarfir þegar þeir tíndust í burtu, hver til síns heima. Mikil breyting orðin 1907 Ferð Friðriks VIII. 1907 tengist þeim stjórnmálalega stórviðburði í sögu landanna að Íslendingar höfðu þá í þrjú ár haft sinn eigin ráðherra. Hannes Hafstein skáld og Íslands- ráðherra sem tók á móti konunginum þótti jafnvel ennþá konunglegri í út- liti en Danakonungur. Þeirri hefð var komið á 1874 að skáldin ortu eitthvað til dýrðar kóng- inum. Þjóðin var rík af skáldum og nú settu þau sig í hátíðlegar stell- ingar eins og þegar kóngum voru fluttar drápur á söguöld. Eitt magn- aðasta skáld þjóðarinnar á 19. öld, Hjálmar Jónsson, kenndur löngum við kotið Bólu í Blönduhlíð, reif sig upp úr svartnættinu og orti Kristjáni IX. ljóð sem sker sig vel frá flestu því sem hann hafði áður ort. Þó að Hjálmar fengi viðurkenningu var hún létt í maga og leið aðeins ár þar til hann lézt, allslaus í beitarhús- unum frá Brekku í Skagafirði. Svo mikið var við haft 1907 að tveir danskir blaðamenn fylgdu kónginum í ferðinni og skrifuðu bók með fjölda mynda sem lýsir þessum viðburði vel. Í bókinni er öllu lýst, stóru sem smáu, en þess er þó ekki getið þar með einu orði að þjóðin hafði eignast sinn fyrsta veg fyrir utan vagnbraut úr Reykjavík austur á Þingvöll og suður til Hafnarfjarðar. Var Kóngs- vegurinn sem lagður var sumrin 1906 og 1907 með handverkfærum að sjálfsögðu og þótti þrælavinna. Reyndasti vegagerðarmaður lands- ins, Guðjón í Laxnesi, faðir Nób- elsskáldsins, stjórnaði verkinu. Um Kóngsveginn fjallaði ég ítarlega í grein í Morgunblaðinu á liðnu ári og því verður ekki fjölyrt um hann hér. Auk þess varð að brúa þrjú vatns- föll, Brúará hjá Brúarfossi, Tungu- fljót skammt austan við Geysi og Hvítá á Brúarhlöðum. Með þessum framkvæmdum hófst hestvagnaöld á Suðurlandi. Friðrik kóngur brá sér líka upp að Gullfossi og þótti alveg sjálfsagt að fossinn yrði virkjaður sem fyrst. Fyrir því var skálað. Konungskoman 1907 hefur þótt nokkur viðburður, það sést m.a. af því að enska blaðið Illustrated News birti hinn 12. september árið 1874 frábærlega unna teikningu eftir listamanninn Melton Prior og sýnir hún þá feðga Kristján konung IX. og Valdimar prins standa við steininn ásamt fylgdarliði. Kjóastaðaför Friðriks VIII. 1907 Aðeins hef ég munnlega frásögn Sigurðar Greipssonar í Haukadal, sem var 10 ára þegar Friðrik kon- ungur VIII. kom 1907, fyrir því að Friðrik kóngur hafi óskað eftir því að fá að heimsækja sveitabæ í grennd við Geysi. Einn af innstu bæjum í Biskupstungum, í útnorður frá Gull- fossi, heitir Kjóastaðir. Þaðan er mikilfenglegt útsýni inn til fjalla og fram yfir byggðina. Árið 1907 bjó á Kjóastöðum Egill Þórðarson ásamt fjölskyldu sinni.Hann var maður lág- ur vexti, en snaggaralegur og gekk ævinlega með hatt. Menn á vegum kóngsins höfðu áður komið við á Kjóastöðum til að fá leyfi og und- irbúa heimilisfólkið; meðal annars skyldi því kennt hvernig bæri að heilsa konungi. Egill bóndi tók erindinu vel; kvað konungi velkomið að líta inn. En hann kvaðst ekki hafa lagt það í vana sinn að taka ofan hattinn þegar hann heilsaði mönnum og ekki mundi hann Ljósmynd/Gísli Sigurðsson 1907 Steinninn með fangamarki Friðriks konungs VIII. stendur eins og hinir á heldur ömurlegum stað. Tveir kraftamenn, Björn bóndi Sigurðsson í Úthlíð og Bjarni Már Gíslason bifreiðastjóri hjá Kynnisferðum, reyna sig á steininum og sjá að hann er þyngri en ef til vill mætti halda. »Egill bóndi tókerindinu vel; kvað konungi vel- komið að líta inn. En hann kvaðst ekki hafa lagt það í vana sinn að taka ofan hattinn þegar hann heilsaði mönnum og ekki mundi hann gera neina undantekn- ingu á þeirri reglu þó að hann heilsaði kóngi. Konungssteinarnir við Í hlíðinni ofan við Geysi má, ef vel er að gáð, sjá þrjá grágrýtishnullunga með skrautverki sem hefur verið höggvið í þá, svo og ártölin 1874, 1907 og 1921. Allt er það til minningar um þrjá Danakonunga sem réðust í Íslandsferðir á sínum tíma. Gísli Sigurðsson rifjar upp þessar ferðir og segir frá steinunum, sem hafa nú fengið nýja og skarpari ásýnd. Konungur við steininn Teikning frá konungsheimsókninni 1874. Kristjáns konungur IX. og Valdimar prins standa við konungsstein Kristjáns ásamt fylgdarliði. Teikningin er eftir Melton Prior og birtist í Illustrated Lond- on News 12. september 1874. Toronto er heimsborg. Þannig að þú skalt pakka eins og þú sért að fara til New York. Safnaðu Vildarpunktum Punktarnir upp í Ferðaávísun gildir Áætlunarflug Icelandair til Toronto í Kanada er nú hafið og verður flogið þangað 5 sinnum í viku í sumar. Þar með bætist enn ein heimsborgin í hóp áfangastaða Icelandair. Viðskiptavinir Icelandair geta því valið um 24 áfangastaði austan hafs og vestan. M A D R ID B A R C E LO N A PA R ÍS LO N D O N MANCH ES TE R GLASGOW MÍLANÓ AMSTERDAM MÜNCHEN FRANKFURT BERLÍN KAUPMANNAHÖFN BERGEN GAUTABORG OSLÓ STOKKHÓLMUR HELSINKI H AL IF AX BO ST ON OR LAN DO MINN EAPO LIS – ST . PAUL TOR ONT O NE W YO RK REYKJAVÍK AKUREYRI
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.