Morgunblaðið - 09.10.2008, Blaðsíða 26

26 FIMMTUDAGUR 9. OKTÓBER 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Ólafur Þ. Stephensen.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
BankakerfiÍslands erhrunið.
Kaupþing banki,
stærsta fyrirtæki
landsins, gafst í
gærkvöldi upp á að halda sér á
floti. Fjármálaeftirlitið mun
taka yfir stjórn bankans í dag,
eins og Morgunblaðið greinir
frá.
Þetta er mikið áfall. Flestir
vonuðu í lengstu lög að Kaup-
þing gæti staðið af sér ágjöf-
ina. Íslenzk stjórnvöld höfðu
ákveðið að standa við bakið á
bankanum, m.a. með láni úr
Seðlabankanum gegn veði í
bréfum í FIH-bankanum í
Danmörku. Sænski seðlabank-
inn lánaði Kaupþingi peninga í
gær. En bankinn gat ekki stað-
izt það áhlaup, sem hann varð
fyrir í Bretlandi í gær og yf-
irlýsingar brezkra ráðamanna
um Ísland bættu sízt úr skák.
Nú má segja að íslenzka
bankakerfið, sem var aflvél
þess mikla hagvaxtar, upp-
gangs og útrásar, sem ríkt hef-
ur hér á landi undanfarin ár, sé
komið á núllpunkt. Allir stóru
viðskiptabankarnir eru komnir
undir stjórn ríkisins.
Aðgerðir næstu daga munu
snúast um að halda innlendri
starfsemi bankanna gangandi.
Geir H. Haarde forsætisráð-
herra hefur gefið skýr loforð
um að ríkið muni ábyrgjast all-
ar innistæður á bankareikn-
ingum og í séreignarsjóðum.
Björgvin G. Sigurðsson við-
skiptaráðherra sagði jafn-
framt frá því í gær að ríkið
væri að skoða hvernig hægt
væri að bjarga
hluta af eignum
þeirra, sem átt
hafa fé á peninga-
markaðs- og
skuldabréfareikn-
ingum, sem ekki njóta sömu
tryggingar og fyrrnefndu inni-
stæðurnar. Almenningur á því
ekki að þurfa að örvænta.
Staða Íslands gagnvart um-
heiminum er hins vegar
áhyggjuefni. Flestar dyr virð-
ast vera að lokast. Nánast er
ómögulegt að fá erlendan
gjaldeyri inn í landið. Seðla-
bankinn hefur gefizt upp á að
halda gengi krónunnar stöð-
ugu og raunar er gjaldmiðill-
inn skráður á margvíslegu
gengi. Enginn veit fyrir víst
hvað hann kostar. Trúin á ís-
lenzku efnahagslífi er engin.
Hætta er á að orðspor og
lánstraust Íslands skaðist á al-
þjóðlegum vettvangi vegna út-
lánatapa lánardrottna íslenzku
bankanna. Miklu máli skiptir
því að reynt verði að semja um
að bankarnir greiði eitthvað
upp í skuldir sínar, fremur en
að slegið verði striki yfir stór-
an hluta þeirra.
Og svo þarf að byrja að
byggja upp á nýjan leik. Ísland
mun aftur eignast öflugan
bankageira. En mistökin til að
læra af eru mörg. Það er ekki
sízt mikilvægt að við höfum nú
til hliðsjónar reynslu ríkja,
sem áður hafa gengið í gegnum
slíka bankakreppu, í stað þess
að halda að við kunnum allt
bezt. Það er komið svo áþreif-
anlega í ljós að það gerum við
ekki.
Og svo þarf að byrja
að byggja upp
á nýjan leik}
Núllpunktur
Óvænt tíðindiberast úr
borgarstjórn. Eft-
ir tíð valdaskipti
það sem af er kjör-
tímabili er skyndilega orðin til
samstaða, sem nær þvert á
pólitískar línur. Stjórn og
stjórnarandstaða talar einni
röddu.
Ástandið í borgarstjórnar-
málum hefur verið fyrir neðan
allar hellur á þessu kjörtíma-
bili og á því bera allir flokkar
sök – mismikla þó. Segja má að
gerð hafi verið heiðarleg til-
raun til þess að gera endanlega
út af við trú manna á stjórn-
mál. Ákvörðun allra borgar-
stjórnarflokkanna um að
standa saman á þeim erfiðu
tímum, sem nú fara í hönd, og
standa sameiginlega að að-
gerðaráætlun fyrir borgina
gæti hins vegar orðið til þess
að endurvekja tiltrú borg-
aranna á þeirra kjörnu full-
trúa.
Áætlunin var unnin af
starfshópi minni- og meiri-
hluta undir stjórn Óskars
Bergssonar, oddvita Fram-
sóknarflokksins í
borgarstjórn.
Hanna Birna
Kristjánsdóttir
borgarstjóri hefur
lýst því að hún vilji stunda
pólitík samráðs, en ekki valta
yfir sína pólitísku andstæðinga
í krafti meirihluta. Þessi
vinnubrögð fyrir nokkrum
borgarstjórum síðan hafa skil-
að mjög góðu samstarfi milli
Hönnu Birnu og Svandísar
Svavarsdóttur, oddvita Vinstri
grænna í borgarstjórn. Dagur
B. Eggertsson, oddviti Sam-
fylkingarinnar, stendur einnig
á bak við samkomulagið og
sagði borgarstjórn nú senda
skýr skilaboð um það hvernig
stærsta sveitarfélag landsins
hygðist bregðast við hinum
erfiðu aðstæðum, sem nú
blöstu við. Hanna Birna og
Svandís lögðu áherslu á að
koma því til skila til borgarbúa
að standa ætti vörð um þeirra
hagsmuni.
Vinnubrögð borgarstjórnar-
flokkanna eru lofsverð og
mættu aðrir taka sér þau til
fyrirmyndar.
Minni- og meirihluti
tala einni röddu}Samstaða í borginni
Þ
að blæs hressilega á Íslandi. Veru-
legur hluti bankakerfis lands-
manna er kominn að fótum fram
og allt kapp er lagt á að verja
hagsmuni þjóðarinnar. Ekkert
skiptir meira máli en að tryggja að komandi
kynslóðir þurfi ekki að borga reikning okkar
sem nú lifum og höfum notið góðs af uppgangi
liðinna ára á Íslandi og í raun á alþjóðamörk-
uðum. En þótt víst sé að kreppa á alþjóða-
mörkuðum hafi haft veruleg úrslitaáhrif á at-
burði síðustu daga, þurfum við engu að síður
að horfa í eigin barm. Aðgerðir ríkisstjórnar-
innar miðuðu að því að tryggja innistæður
landsmanna en engu að síður er ótti og nú síð-
ast reiði farin að grípa um sig víða um þjóðfé-
lagið. Vöxtur íslensks fjármálalífs hefur verið ör og ég
býst við að mörgum hafi þótt sem okkur gæti ekki mis-
tekist í útrásinni. Það mun taka langan tíma að byggja
upp traust Íslands á alþjóðamörkuðum eftir tíðindi lið-
inna daga.
Þegar frá líður verður ekki hjá því komist að svara
nokkrum grundvallarspurningum um þá atburði sem
leiddu til þess hruns sem síðustu dagar vitna um. Við
hljótum að spyrja okkur að því, hvort þær eftirlitsstofn-
anir sem við stólum á hér hafi haft fullnægjandi burði til
að fylgjast með ört vaxandi útrásarfyrirtækjum. Við
verðum að svara því, hvort Fjármálaeftirlitið íslenska
hafi rækt eftirlitsskyldu sína með bönkum sem störfuðu
að verulegu leyti erlendis. Hvort það hafi verið æskilegt
að leggja svo mikla höfuðáherslu á, að bankar
sem voru orðnir margfalt stærri en íslenska
ríkið, ættu erindi hér heima. Við þurfum að
spyrja okkur að því, hvort stjórnmálamenn
hafi verið nægilega vakandi fyrir því að ís-
lenskt þjóðarbú getur ekki staðið að baki
stórfelldri útrás og fjárfestingum um víða
veröld. Hvort við stjórnmálamenn höfum í
raun og veru verið nógu hugaðir til að spyrja
erfiðra spurninga eða öllu heldur, að hlusta
eftir því sem á eftir kæmi. Er ekki ástæða
fyrir litla þjóð eins og við Íslendingar erum,
að hafa einhverja neyðaráætlun í gangi ef í
harðbakkann slær eins og nú hefur svo sann-
arlega gerst? Hefðum við getað varið okkur
betur?
Er ekki athyglisvert, að Bretar hafa rætt að þeirra
fjármálakerfi, sem er fjórum sinnum stærra en lands-
framleiðsla, kunni að vera of þungt fyrir pundið? Okkar
fjármálakerfi var tíu sinnum stærra. Var það hreinlega
ekki of stórt?Á mánudaginn var tekin afar erfið ákvörð-
un í íslenskum stjórnmálum. Hún var tekin í kjölfar ægi-
legra hremminga og með hag íslensku þjóðarinnar að
leiðarljósi. Ekki verður betur séð en að fólk hafi haft
skilning á þessari ákvörðun og virt hana úr því sem kom-
ið var. Við höfum notið góðs af eldmóði og krafti sem ríkt
hefur í íslensku fjármála- og atvinnulífi. Vel menntaðir
Íslendingar hafa snúið aftur heim. Innviðirnir eru sterk-
ir. Ásýnd þjóðfélagsins er gjörbreytt. Á því munum við
byggja. olofnordal@althingi.is
Ólöf Nordal
Pistill
Komið að skuldadögum
Baráttan gegn
fátækt í uppnámi
FRÉTTASKÝRING
Eftir Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
Á
rið 2050 mun heims-
framleiðslan verða sem
svarar 420.000 millj-
arðar Bandaríkjadoll-
ara, samanborið við
67.000 milljarða dala 2005 og mann-
kynið því hafa stigið stórt skref í átt
til útbreiðslu velmegunar, þar með
talið til fátækustu ríkja heimsins.
Sé hins vegar gengið út frá því að
viðmiðunarárið 2050 verði jarðar-
búar 8 milljarðar, en ekki 9,2 millj-
arðar eins og í þessari spá, má ætla
að heimsframleiðslan verði þá komin
upp í 365.000 milljarða dala. Verð-
mætasköpunin er minni en að sama
skapi færri munnar til að fæða á
þéttsetinni jarðarkringlunni.
Á þennan veg sér hagfræðingur-
inn Jeffrey Sachs fyrir sér hagþróun
heimsins á næstu áratugum, sam-
kvæmt forsendum sem allt útlit er
fyrir að nú séu brostnar.
Sachs setur þessa sýn sína fram í
bókinni Common Wealth og fylgir
þar eftir bókinni The End of
Poverty, en báðar fjalla um þá gífur-
legu áskorun að tryggja öllu þessu
mannhafi sömu lífsskilyrði og nú
þykja sjálfsögð á Vesturlöndum.
Auðnum er enda misskipt.
Nokkrum dögum eftir að banda-
rísk stjórnvöld samþykktu 10.800
milljarða björgunarpakka til handa
tryggingarisanum AIG lét starfsfólk
dótturfélags fyrirtækisins fara vel
um sig í lúxus baðstrandarferð, þar
sem reikningurinn hljóðaði upp á
litlar 56 milljónir króna.
Um helgarferð var að ræða og má
ætla að á sama tíma hafi yfir 70.000
manns dáið ótímabærum dauða sök-
um örbirgðar í heiminum.
Bjartsýnisskeið að baki
Viðfangsefnið þolir því enga bið
og því ekki að undra að Sachs telji
baráttuna gegn fátækt eitt allra
brýnasta viðfangsefni samtímans.
Gangi ofangreind spá hans um
stöðuga hagvaxtaraukningu eftir
munu meðaltekjur í þróunarlönd-
unum ná 40.000 dollara markinu
2050, líkt og Bandaríkin gerðu 2005.
Kenningin gengur út að auðurinn
dreifist smátt og smátt um jarðar-
kringluna og að lífsskilyrði þeirra
2,7 milljarða manna sem nú draga
fram lífið á innan við tveimur Banda-
ríkjadölum á dag muni þá hafa tekið
miklum framförum. Með líku lagi
geti þær 2.500 milljónir manna sem
bætist við íbúafjölda jarðarinnar
fram að miðbiki aldarinnar bundið
vonir við að auðsköpunin feli í sér
tækifæri í heimi þar sem himinn og
haf skilur ekki lengur á milli afkomu
einstakra heimshluta.
Gæti reynst afdrifaríkt
Sjálfur tekur Sachs fram að spá
hans byggist á mikilli bjartsýni og
að gengið sé út frá því að heimurinn
standi ekki frammi fyrir langvarandi
efnahagsvanda, að hagvöxtur í
Bandaríkjunum haldi í við meðaltal
síðustu áratuga og að önnur ríki
haldi áfram á braut stöðugs vaxtar.
Nú stendur heimurinn frammi
fyrir slíkri efnahagslægð.
Afleiðingarnar gætu reynst af-
drifaríkar fyrir baráttuna gegn fá-
tækt og eins og Robert Zoellick, for-
seti Alþjóðabankans, vék að í ræðu
fyrr í vikunni kann fjármálahrunið
að reynast ögurstund í efnahags-
þróun fátækari ríkja.
„Eins og alltaf er raunin eru þeir
fátækustu varnarlausastir,“ sagði
Zoellick, um þær afleiðingar sem
kreppan kann að hafa á afkomu
þeirra sem eiga allt sitt undir við-
skiptum við ríkari þjóðir.
Hverjar afleiðingarnar verða mun
skýrast á næstu misserum. Hitt er
líklegra að heimskreppan nú sé sú
síðasta þar sem Vesturveldin njóta
þess enn að þungamiðjan sé ekki
komin til austurs, enda ráðgerir
Sachs að árið 2050 verði hlutur Asíu
af heimsframleiðslunni orðinn 54%,
samanborið við 38% aldamótaárið
2000.
Reuters
Lífsbarátta Frá hrísgrjónaakri í Kambódíu. Brask með hráefnisverð, eftir
að hlutabréf tóku að falla í verði, leiddi til hærra matarverðs fyrr á árinu.
TÖLFRÆÐIN er ískyggileg: Á 3,6
sekúndna fresti deyr maður úr
hungri í heiminum, mikill meiri-
hluti börn undir fimm ára aldri.
Það eru staðreyndir af þessu
tagi sem halda vöku fyrir Sachs,
hagfræðingnum sem áður boðaði
óhefta frjálshyggju sem lausn á
þeim djúpstæða vanda sem orsak-
aðist af miðstýrðu efnahagslífi.
Nú hefur þetta sama frelsi sett
hagkerfin í uppnám og ekki lengur
hægt að ganga út frá því að auð-
sköpunin verði jafnævintýraleg á
næstu árum og verið hefur á hinu
fordæmislausa uppgangsskeiði síð-
ustu tveggja áratuga.
Við þetta bætist sá mikili um-
hverfisvandi sem heimurinn stend-
ur frammi fyrir og Sachs gerir að
umtalsefni í Common Wealth.
Segir þar að mannkynið geti
ekki lengur gengið með sama
hætti um vistkerfin og að án rót-
tækra breytinga muni mannfjölg-
unin hafa skelfilegar afleiðingar
fyrir umhverfið. Umgengni um
auðlindir muni því hafa mikið að
segja um hvort hagvaxtarspár ræt-
ist.
DAUÐANS
ALVARA
Common Wealth Jeffrey D. Sachs
››