Morgunblaðið - 09.10.2008, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. OKTÓBER 2008 27
Kristinn
Breyttir tímar? Íslendingar hafa margir hverjir tekið upp þann sið í góðærinu að sötra rauðvín með matnum hversdags. Sumum þykir eflaust sárt að láta
af slíkum munaði. Þá er bara spurning fyrir hvers konar mat aurarnir sem eftir eru duga. Í það minnsta hlírahausum.
Blog.is
Guðmundur Auðunsson | 8. október
Landsbankinn safnaði
innistæðum sem eru lík-
lega á stærð við fjárlög
ríkisins. Þessum góða ár-
angri náðu þeir með því
að bjóða hærri vexti en
nokkur annar. Það segir
sig því sjálft að Landsbankinn hlýtur að
hafa verið með flott ávöxtunarprógramm
þar sem þeirra hlutverk er að miðla
sparnaði í fjárfestingar með hagnaði.
Enginn banki þolir að það sé gert „run“ á
þá. Það segir sig sjálft. Sértaklega ef
innlánin fara í langtímalán eins og hús-
næðislán. …
Meira: thjalfi.blog.is
Icesave í
Bretlandi
Stefán Friðrik Stefánsson | 8. október
Mér finnst mikilvægt að
upplýst verði hver hafi
gefið leyfið fyrir veð-
setningu íslensku þjóð-
arinnar á breskum lána-
markaði í gegnum
Icesave. Nú þarf að fara
ofan í þessi mál. Voru þar aðeins
bankamenn á bakvið, ráðherrar í rík-
isstjórninni eða aðrir menn valdsins?
Kom Fjármálaeftirlitið að þessum
gjörningi? Svara er þörf nú við því
hver beri á þessu ábyrgð. Auðvitað
eru þetta alvarleg tíðindi, einkum ef
stjórnvöld standa ekki við skuldbind-
ingar sínar. …
Meira: stebbifr.blog.is
STÆRSTA fjármálakreppa sögunnar um-
lykur nú Ísland. Íslenska hagkerfið var við-
kvæmt fyrir þessari kreppu vegna þess að stóru
bankarnir þrír höfðu vaxið stjórnlaust und-
anfarin fimm ár, tekið mikið af lánum erlendis
og aukið útlán sín og fjárfestingar innan lands
sem utan. Þetta höfðu þeir gert með allt of mikl-
um hraða. Þessir bankar urðu óþægilega háðir
eigin lántökum erlendis við fjármögnun starf-
semi sinnar.
Saga peningamála kennir okkur að bankar
sem hafa vaxið hratt eru viðkvæmir fyrir áföll-
um. Slíkir bankar eru líklegir til þess að hafa
keypt eignir sínar á of háu verði og einnig lík-
legir til þess að hafa lánað til aðila sem ekki
njóta mikils lántrausts.
Seðlabanki Íslands brást skyldum sínum þeg-
ar hann kom ekki í veg fyrir vöxt bankanna,
einkum miklar fjárfestingar þeirra á Bretlandi
og á Norðurlöndum. Í þessum erlendu fjárfest-
ingum fólst aðvörun sem Seðlabanki Íslands
leiddi hjá sér. Í ljósi þess tjóns sem Ísland verð-
ur fyrir af völdum fjármálakreppunnar á að fá
hóp erlendra sérfræðinga til þess að rannsaka
bæði opinberar eftirlitsstofnanir og einkarekin
fjármálafyrirtæki.
Reynslan sýnir að hverri lánsfjárbólu fylgir
fjármálakreppa. Fjármálakreppa hófst árið
1982 í kjölfar mikilla lána viðskiptabanka til
Mexíkó, Brasilíu, Argentínu og annarra þróun-
arlanda eftir að bandaríski seðlabankinn hækk-
aði vexti og vaxtabyrði landanna jókst til muna.
Önnur fjármálakreppa hófst í byrjun tíunda
áratugarins eftir að fasteigna- og hlutabréfa-
verðbóla níunda áratugarins í Japan sprakk.
Þúsundir fyrirtækja og einstaklinga sem höfðu
tekið lán til þess að kaupa fasteignir gátu nú
ekki lengur greitt vexti og afborganir af lánum
sínum og japanskir bankar töpuðu öllu eigin fé
sínu og komust í þrot. Fjármálakreppa Asíu-
ríkja hófst með mikilli gengislækkun tælenska
gjaldmiðilsins í júli 1997. Hún kom í kjölfar mik-
ils innflæðis erlends gjaldeyris á innlendan
hlutabréfamarkað og húsnæðismarkað í þess-
um ríkjum sem olli mikilli hækkun verðs hluta-
bréfa og fasteigna. Þegar peningarnir fóru aftur
úr landi þá lækkaði gengi gjaldmiðlanna og
margir sem höfðu tekið lán í erlendum gjald-
miðli urðu gjaldþrota vegna þess að lánin hækk-
uðu skyndilega í innlendum gjaldmiðli.
Mikil lækkun verðs hlutabréfa um heim allan
síðustu mánuði kemur í kjölfar mikillar verð-
hækkunar íbúðarhúsnæðis í Bandaríkjunum og
flestum öðrum enskumælandi ríkjum, að Kan-
ada undanskildu, sem og á Írlandi, Spáni og á
Íslandi. Verð á íbúðarhúsnæði í Bandaríkjunum
hækkaði um 60% á árunum 2002–2006. Verð á
Íslandi tvöfaldaðist á milli áranna 2002 og 2007
og hlutabréfaverð hækkaði sjöfalt á sama tíma-
bili, mun meira en í nokkru öðru landi og mun
meira en í Japan á níunda áratuginum.
Íslensku bankarnir áttu lengi vel hlutabréf og
þegar verð þeirra hækkaði þá jókst eigið fé og
þeir gátu aukið útlán sín hraðar. Sumir lántak-
endur notuðu lánin til þess að kaupa hlutabréf.
Verð eigna á Íslandi var úr tengslum við raun-
verulega arðsemi þessara eigna.
Fasteignaverð í heiminum hefur farið lækk-
andi undanfarna átján mánuði. Þótt fast-
eignaverð á Íslandi í krónum talið hafi ekki
breyst mikið undanfarna mánuði, þá hefur það
lækkað mikið að raungildi vegna þess að verð-
bólga hefur verið um 15% á ársgrundvelli sem
þýðir 15% raunlækkun fasteignaverðs.
Fyrsta stig fjármálakreppu einkennist al-
mennt af því að bankar kvarta undan lausa-
fjárvanda. „Við erum ekki gjaldþrota en við eig-
um við lausafjárþurrð að glíma“ heyrist oft sagt.
Slík lausafjárvandamál eru yfirleitt undanfari
verulegra rekstrarerfiðleika og gjaldþrota.
Fyrsta „bankaáhlaupið“ í núverandi banka-
kreppu gerðist í ágúst árið 2007 þegar Country-
wide Finance, sem þá var stærsti lánveitandi
húsnæðislána í Bandaríkjunum, gat ekki lengur
selt skuldabréf til þess að standa í skilum með
eldri lán. Bankinn seldi síðan hlutabréf fyrir tvo
milljarða dollara til Bank of America. Nokkrum
vikum síðar þurfti Northern Rock, stærsti lán-
veitandi húsnæðislána á Bretlandi, að sækja um
stórt lán til seðlabanka Bretlands af sömu
ástæðu, markaður fyrir skuldabréf hans var
horfinn. Báðir þessir bankar, Countrywide Fin-
ance og Northern Rock, höfðu vaxið mjög hratt
á árum hækkandi húsnæðisverðs. Þetta mynst-
ur hefur síðan verið endurtekið: fyrirtæki sem
hafa tekið skammtímalán til þess að endurlána
til lengri tíma komast að raun um að þau geta
ekki lengur fengið lán til þess að fjármagna
starfsemi sína og neyðast þess vegna til þess að
selja eignir eða fá aukið fjármagn frá eigendum.
Annað stig fjármálakreppu einkennist af
áhyggjum af fjárhagsstöðu, þ.e.a.s. eiginfjár-
stöðu, banka og annarra fjármálastofnana. Hér
gerist það að margar af eignum bankanna reyn-
ast vera minna virði en áður var haldið, einkum
vegna þess að verðmæti þeirra fer eftir vexti út-
lána. Þegar útlán dragast saman þá geta lántak-
endur bankanna ekki staðið í skilum og verð-
mæti lánasafns minnkar.
Fjármálakreppu í opnu, litlu hagkerfi fylgir
ávallt lækkun gengis viðkomandi gjaldmiðils.
Síðustu árin hefur viðskiptahalli á Íslandi sem
hlutfall af vergri landsframleiðslu verið með því
hæsta sem gerist í heiminum, meira en 10% af
VLF. Ísland gat haft slíkan halla á viðskiptum
við útlönd einungis vegna þess að útlendingar
keyptu innlend verðbréf. Í þessum viðskipta-
halla fólst að íbúar landsins gátu eytt meira en
þeir öfluðu, og hátt gengi krónunnar þýddi að
verð á innfluttum varningi var of lágt mælt í
krónum, lægra en unnt er að búast við til fram-
búðar.
Eftir Robert Z. Aliber
» Það væru mikil mistök ef
Seðlabanki Íslands reyndi
nú að festa gengi krónunnar
gagnvart evru eða dollar eða
gagnvart gjaldmiðlakörfu.
Slíkt fast gengi myndi leiða til
mikils flótta út úr krónunni …
Robert Z. Aliber
Höfundur er prófessor emeritus við
Háskólann í Chicago. Gylfi Zoëga þýddi.
Ísland og hin alþjóðlega fjármálakreppa
Útlendingar vilja ekki lengur kaupa íslensk
verðbréf. Íslendingar verða nú að afla þess
gjaldeyris með útflutningi sem þeir verja í inn-
flutning. Þessi umbreyting krefst mikillar
lækkunar á gengi krónunnar og þar með hærra
verðs innflutnings til skamms tíma.
Það væru mikil mistök ef Seðlabanki Íslands
reyndi nú að festa gengi krónunnar gagnvart
evru eða dollar eða gagnvart gjaldmiðlakörfu.
Slíkt fast gengi myndi leiða til flótta út úr krón-
unni vegna þess að slæm hagstjórn hefur valdið
vantrú á seðlabanka og ríkisstjórn. Ríkis-
stjórnir freistast oft til þess að reyna að lág-
marka áhrif lægra gengis á almennt verðlag í
því skyni að draga úr óvinsældum sínum, en
ríkisstjórn Íslands ætti ekki að falla í slíka
freistni heldur leyfa gengi gjaldmiðilsins að
falla þangað til viðskiptajöfnuði er náð, tekjur
af útflutningi vöru og þjónustu nægja til þess að
greiða fyrir innflutning og vexti af erlendum
lánum.
Gengisfall krónunnar þýðir að innflutnings-
verð hækkar og þá einnig almennt verðlag í eitt
skipti fyrir öll. Þessi verðhækkun innflutnings
mun hafa áhrif á framleiðslu- og neyslumynstur
þjóðarinnar en mun ekki valda verðbólgu ef
seðlabankinn hefur stjórn á peningamagni í
umferð. Einnig verður að tryggja að pen-
ingamagn í umferð minnki ekki með því að
tryggja innstæður sparifjáreigenda þegar
bankar komast í þrot.
Ríkisstjórn Íslands ætti ekki að taka ábyrgð
á öðrum skuldum íslensku bankanna þriggja en
bankareikningum; lánveitendur þessara banka
verða að taka afleiðingum gerða sinna, þeir
vissu að þeir voru að taka áhættu. Sömuleiðis
ætti ríkisstjórn Íslands ekki að taka ábyrgð á
skuldum bankanna erlendis nema henni beri
lagaleg skylda til.
Þótt næstu mánuðir verði íslensku þjóðinni
erfiðir þá má ekki gleyma því að stærstu eignir
þjóðarinnar hverfa ekki og verða ekki fyrir
neinum áhrifum af þessari kreppu: þekking,
menntun og hæfni vinnuaflsins; fiskimiðin; fast-
eignir og framleiðslutæki; samgöngukerfi og
samskiptatækni samfélagsins; virkjanir og
orkulindir. Þessar eignir eru enn fyrir hendi og
kreppan ætti því ekki að hafa umtalsverð var-
anleg áhrif á framleiðni og lífskjör á Íslandi.
Hins vegar má gróflega áætla að lífskjör muni
versna um 10% á næstu vikum og mánuðum.
Sumir einstaklingar verða óumflýjanlega fyrir
verulegum áföllum vegna lækkunar á verði
hlutabréfa, einkum hlutabréfa í bönkunum. Til
lengri tíma verða þó almenn lífskjör síst verri
en þau voru áður en kreppan skall á.
Morgunblaðið/G.Rúnar