Morgunblaðið - 10.10.2008, Blaðsíða 24

Framgangabreskrastjórnvalda
í garð Íslendinga
undanfarna tvo
daga hefur verið
með ólíkindum.
Harkaleg viðbrögð Breta
vegna Icesave-reikninga
Landsbankans á Bretlandi
vekja furðu, ekki síst vegna
þess að þeir grípa til aðgerða í
krafti laga, sem sett voru til að
auðvelda baráttuna gegn
hryðjuverkum eftir árás
hryðjuverkamanna á Banda-
ríkin 11. september 2001. Sam-
kvæmt því er Ísland komið í
hóp hryðjuverkaríkja – gott ef
ekki orðið eitt af öxulveldum
hins illa.
Gordon Brown, forsætisráð-
herra Breta, og Alistair Dar-
ling, fjármálaráðherra Breta,
hafa tekið höndum saman í at-
lögu sinni. Eftir samtal við
Árna M. Mathiesen fjár-
málaráðherra beið Darling
ekki boðanna að tilkynna að Ís-
lendingar hygðust ekki standa
við skuldbindingar sínar.
Brown bætti um betur og hót-
aði að draga Íslendinga fyrir
dómstóla og nú hafa reyndar
Hollendingar tekið í sama
streng og sagt að þeir ætli
einnig að leita til dómstóla.
Darling hafði engan áhuga á
að hlusta á skýringar Árna. Yf-
irlýsingar Geirs H. Haarde
forsætisráðherra höfðu heldur
engin áhrif. Á blaðamanna-
fundi með erlendum blaða-
mönnum á þriðjudag - daginn
áður en Brown og Darling létu
til skarar skríða - sagði Geir að
ef þörf væri á þá myndi ís-
lenska ríkið styðja Trygging-
arsjóð innistæðueigenda í að
afla nauðsynlegs fjármagns
svo sjóðurinn gæti staðið við
lágmarksskuldbindingar sínar
í kjölfar gjaldþrots eða
greiðslustöðvunar íslensks
banka. Þessi yfirlýsing fór
einnig inn á vefsíðu Trygg-
ingasjóðs á ensku. Þetta ítrek-
aði Geir síðan á blaðamanna-
fundi á miðvikudag.
Heitstrengingar Browns í
garð Íslendinga í viðtali á sjón-
varpsstöðinni Sky í gær bera
því vitni að forsætisráð-
herrann vilji einfaldlega ekki
skilja að Íslendingar hafi ekki
sagt að þeir ætli ekki að standa
við skuldbindingar sínar.
Atlaga breska fjármálaeftir-
litsins að Kaupþingi Singer &
Friedlander í London sam-
kvæmt fyrirskipunum Browns
er hins vegar óafsakanleg.
Kaupþing reri á miðvikudag
lífróður og var að komast í var
þegar Brown kom til skjal-
anna. Höggið var of þungt til
að Kaupþing hefði það af.
Þetta er ekki í fyrsta skipti
sem snurða hleypur á þráðinn í
samskiptum Breta og Íslend-
inga. Í þorskastríðunum sendu
Bretar sjóher sinn á Íslands-
mið til þess að
verja breska tog-
ara á veiðum í ís-
lenskri landhelgi.
Það var ekki fyrr
en Atlantshafs-
bandalagið skarst
í leikinn að Bretar drógu sig til
baka.
Í heimsstyrjöldinni síðari
sigldu Íslendingar hins vegar
með fisk til aðþrengdra Breta í
skipalestum yfir Atlantshafið
og buðu kafbátaflota Þjóð-
verja byrginn.
Á Bretlandi ríkir nú mikil
reiði vegna reikninganna, sem
Kaupþing og Landsbankinn
buðu breskum sparifjáreig-
endum og það er skiljanlegt.
Staða Gordons Browns og
Verkamannaflokksins hefur
verið afleit og allt bent til þess
að þeir hrökkluðust frá völd-
um í næstu kosningum. Með
því að veitast að Íslendingum
gat Brown slegið sig til ridd-
ara og gerst bjargvættur
breskra sparifjáreigenda.
Hefði Brown vogað sér að
grípa til sambærilegra að-
gerða hefði stærra ríki átt í
hlut? Hefði hann brugðist
svona við gegn öðru Evrópu-
sambandsríki? Hefði verið
gripið til hryðjuverkalaga
gegn bandarískum eða þýsk-
um banka?
Brown vissi sem er að í al-
þjóðlegu hagkerfi skiptir Ís-
land ekki máli og því engin
áhætta fólgin í að gera landið
að skotspæni. Íslendingar
gætu ekki svarað fyrir sig.
Brown ákvað að nota Ísland
líkt og Margaret Thatcher
notaði Falklandseyjar á sínum
tíma.
Með aðgerðum sínum
greiddi Brown íslensku fjár-
málalífi náðarhöggið og var
það stórmannlega gert. Þessi
gjörningur kann að styrkja
Brown pólitískt um stundar-
sakir. Höggið gegn stærsta
banka Íslands hittir hins vegar
einnig Breta fyrir vegna þess
að þeir munu þurfa að greiða
bætur til þeirra sparifjáreig-
enda, sem lögðu fé sitt inn á
reikninga Kaupþings. Gjald-
þrot Kaupþings lendir ekki
bara á Íslendingum, það bitn-
ar líka á ríkissjóði Breta og
þar með breskum skattborg-
urum.
Íslendingar sáu sjálfir um
að byggja upp fjármálakerfi,
sem var margfalt stærra en ís-
lenskt hagkerfi og skuldsett í
botn. Á þeirri leið voru gerð
mörg mistök, sem veiktu
undirstöðurnar þótt kátt hafi
verið í höllinni á meðan allt lék
í lyndi. Það er ekki hægt að
kenna neinum öðrum um
hvernig komið er. Fjarað hef-
ur undan íslensku bönkunum
með ógnarhraða. Í fyrradag
var Gordon Brown síðan svo
vinsamlegur að veita þeim
náðarhöggið.
Hvers vegna gengu
Bretar með slíkum
krafti að íslensku
bönkunum?}
Vinargreiði Breta
24 FÖSTUDAGUR 10. OKTÓBER 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Ólafur Þ. Stephensen.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
N
ú þegar einkavæðingarkapítal-
isminn hefur runnið sitt skeið
eru fram undan grundvall-
arbreytingar á tilhögun sam-
félaganna, sem raunar hefðu
komið til fyrr eða síðar án atbeina yfirstand-
andi kreppu. Ástæðan eru þær takmarkanir
sem sjálf jörðin setur því sóunarsamfélagi
sem hefur verið við lýði undanfarna tvo ára-
tugi og ofbýður svo gersamlega lífsrýminu
að þrotin voru fyrirsjáanleg í formi meng-
unar og niðurbrots á umhverfi.
Til þess að sjá í anda þá breytingu sem nú
fer í hönd er hollt að rifja upp það sem var
áður en einkavæðingarkapítalisminn fékk
veiðileyfi á samfélagið. Víst munum við
glórulausar fjárfestingar í fiskeldi og loð-
dýrarækt, hið flokkspólitíska jötufyr-
irkomulag bankanna og hvernig útgerðarmenn höfðu
krónuna í gíslingu. En aðstæður buðu ekki upp á þá
himinhrópandi mismunun sem viðgekkst síðar, útkom-
an var meira í ætt við leiðinlegan, en fremur mein-
lausan farsa. Nóg samt til að gera boðlega byltingu
þar sem útvöldum var boðið að ganga í eigur sam-
félagsins, í þeirri frómu trú að hömlulaus græðgisvæð-
ing myndi á einhvern máta gagnast samfélaginu öllu.
Gulldrengirnir tóku árslaun venjulegs manns á tveimur
til þremur dögum. 20 milljónir á mánuði, 30 milljónir á
mánuði, 40 milljónir á mánuði… Hvernig er þetta
hægt? var spurt. Og svarið var: a) þér kemur það ekki
við, b) þetta er markaðurinn.
Og nú hefur reikningurinn verið sendur þeim hinum
sama almenningi sem bar upp spurninguna
og á eftir að birtast honum á raðgreiðslum
eitthvað áleiðis inn í framtíðina.
En sennilega hafa jafnframt skapast skil-
yrði til þess að sjá í sæmilega skýru ljósi þá
óumflýjanlegu staðreynd að 300 þúsund sál-
ir er minnsta hugsanleg eining eins sam-
félags. Við þurfum að eiga saman allt sem
skiptir máli í gangverki samfélagsins:
banka, póst og síma, útvarp, sjónvarp, flug-
félag, skipafélag, heilbrigðisþjónustu,
mennta- og menningarkerfi… Bjóða vita-
skuld velkomna þá sem telja sig geta gert
betur en heildin, en þá á eigin ábyrgð og
reikning.
Erum við þá komin aftur á sama reit og
fyrir tuttugu árum? Taka flokksgæðingarnir
yfir á ný? Það sem hefur breyst er upplýs-
inga- og fjölmiðlunarstigið. Netvæðing almennings og
óflokksstýrð fjölmiðlun á dagblöðum og útvarpi. Sú
spilling sem fékk að búa um sig þá fengi aldrei næði
og ráðrúm til að þrífast nú.
Höfum hugfast að eitt það versta sem getur hent
eina þjóð er stéttaskipting. Hún er átumein sem grefur
um sig og sýkir allan þjóðarlíkamann. Ekki aðeins að
hún holi að innan ræðu forsætisráðherra á 17. júní og
forsetans á nýársdag, hún dæmir heilu þjóðfélagshóp-
ana til niðurlægjandi fátæktar og smánar. Lóðbeint
þangað stefndi það ástand sem við erum nú að kveðja.
Viðmiðun markaðarins er hrunin. Við tekur það sem
var þarna allan tímann: almenningur.
Almennilegt líf. peturgun@centrum.is
Pétur
Gunnarsson
Pistill
Það sem nú tekur við
Tap hlutabréfa bitnar
á sjóðsfélögunum
unum sem er 6,1% af heildareignum
sjóðsins. Lífeyrissjóðurinn Gildi tap-
aði á sama hátt um 18,5 milljörðum
sem er um 8% af eignum. Sameinaði
lífeyrissjóðurinn tapaði um 3 millj-
örðum sem er rúm 3% af heildar-
eignum. Ekki fékkst staðfest hvað
stærsti lífeyrissjóðurinn, Lífeyr-
issjóður starfsmanna ríkisins (LSR),
tapaði á bönkunum. Lífeyrissjóðir
Bankastræti, sem LSR er hrygg-
stykkið í, var meðal stærstu hluthafa
allra bankanna og hafa tapað um 24
milljörðum á bönkunum, ef marka
má síðustu hluthafalista.
Lífeyrissjóðirnir eiga einnig háar
fjárhæðir í öðrum innlendum verð-
bréfum, svo sem skuldabréf sem út-
gefin eru af bönkum, fyrirtækjum og
skuldabréfasjóðum, að ótöldum
hlutabréfum í öðrum fyrirtækjum en
bönkunum. Eignir eru á móti þessum
fjárfestingum en ekki hefur skýrst
hvert verðgildi þeirra er. Það getur
ráðist af þróuninni á næstunni. Ber
að geta þess að í þessum söfnum eru
bæði fyrirtæki sem orðið hafa fyrir
áföllum að undanförnu og fyrirtæki
sem telja verður mjög örugg.
Ríkisstarfsmenn í annarri stöðu
Lífeyrissjóðirnir munu vinna sam-
an úr stöðunni sem upp er komin og
reyna að lágmarka tjónið, meðal ann-
ars með viðræðum við ríkisvaldið.
Þeir eru að koma sér upp starfs-
hópum til að undirbúa framhaldið.
Ekki verður hægt að meta til fulls
áhrif erfiðleikanna á fjármálamark-
aði á stöðu lífeyrissjóðanna fyrr en í
árslok. Þá verður gerð trygg-
ingafræðileg athugun sem leiðir í ljós
hvað eignir þeirra hafa lækkað mikið
niður fyrir lífeyrisskuldbindingar.
Lög kveða á um það að ef munurinn
fer yfir 10% verður stjórnum þeirra
skylt að grípa til aðgerða. Þar kemur
fátt annað til greina en að lækka líf-
eyri og lífeyrisréttindi.
Annað ráð er að hækka iðgjöld en
um þau er samið í kjarasamningum.
Þá hefur komið upp sú hugmynd að
hækka vikmörk eigna og skuldbind-
inga úr 10 í 15% og sjá hvernig sjóð-
unum vegnar á næsta ári við að
vinna upp í tapið. Það myndi milda
höggið fyrir núverandi lífeyrisþega
og að minnsta kosti fresta lækkun
lífeyris þeirra.
Lífeyrissjóður starfsmanna rík-
isins, stærsti lífeyrissjóður landsins,
er í annarri stöðu að þessu leyti en
almennu sjóðirnir því kveðið er á um
réttindi sjóðfélaga í lögum, þótt jafn-
framt sé gert ráð fyrir því að iðgjöld
og ávöxtun standi undir réttind-
unum í nýrri deild sjóðsins.
Hafa þarf í huga að lífeyrissjóð-
irnir stóðu vel fyrir þessi áföll. Þeir
hafa haft góða ávöxtun á umliðnum
árum, meðal annars vegna hækk-
unar á gengi bankanna, og margir
þeirra hafa bætt verulega lífeyr-
isréttindi sjóðsfélaga umfram verð-
lagsþróun.
Morgunblaðið/Kristinn
Lífeyrir Lífeyrissjóðirnir hafa það
hlutverk að tryggja lífeyri.
FRÉTTASKÝRING
Eftir Helga Bjarnason
helgi@mbl.is
L
jóst er að staðan á fjár-
málamarkaðnum mun
leiða til þess að almenn-
ir lífeyrissjóðir þurfa að
skerða lífeyri og lífeyr-
isréttindi sjóðfélaga. Spurningin er
aðeins um það hversu mikið og hvort
hægt sé að draga úr högginu með
einhverjum ráðum.
Stjórnendur lífeyrissjóðanna voru
í gær að meta áhrifin af þroti ís-
lensku viðskiptabankanna á stöðu
sjóðanna og reyna að spá í frekari
afleiðingar þess á aðrar eignir
þeirra. Framkvæmdastjórar sjóð-
anna og stjórnarformenn gátu lítið
fjallað um heildartap lífeyrissjóð-
anna vegna þess að ekki eru öll kurl
komin til grafar. Ljóst er að þeir
hafa tapað hlutafé sínu í bönkunum.
Meiri óvissa ríkir um verðgildi ann-
arra hlutabréfa og skuldabréfa inn-
lánsstofnana og fyrirtækja.
Hlutabréfin gufa upp
Sjóðirnir fjárfestu mikið í bönk-
unum, sérstaklega Kaupþingi
banka, og það fé er allt tapað. Í lok
ágúst var verðgildi eignar lífeyr-
issjóðanna í innlendum hlutabréfum
og hlutabréfasjóðum 182 milljarðar
kr. Fjórir lífeyrissjóðir voru meðal
tuttugu stærstu hluthafa Kaupþings
og sumir þeirra áttu einnig mikið í
Landsbanka og Glitni.
Miðað við síðustu hluthafalista og
gengið áður en bankarnir urðu verð-
lausir má áætla að þeir sjóðir sem
voru á þessum listum hafi tapað 65-
70 milljörðum. Þá eru hlutir annarra
lífeyrissjóða ótaldir. Bankarnir voru
stór hluti hlutafjármarkaðarins og
má reikna með því að helmingur
hlutafjáreignar lífeyrissjóðanna hafi
gufað upp síðustu daga, að minnsta
kosti. Töluna er ekki hægt að fá
staðfesta nú. Þá er rétt að geta þess
að hlutabréfin hafa verið keypt á
mismunandi tíma og ekkert liggur
fyrir um upphaflegt kaupverð þeirra
og þar með raunverulegt tap af fjár-
festingunni.
Sem dæmi um tap einstakra sjóða
nú má nefna að Lífeyrissjóður versl-
unarmanna tapaði 16,5 milljarða
króna hlutabréfaeign sinni í bönk-
182
milljarðar í innlendum
hlutabréfum og hlutabréfa-
sjóðum. Meira en helm-
ingur tapast með bönk-
unum.
145
milljarðar í skuldabréfum
innlánsstofnana.
Verðgildi óvíst.
193
milljarðar í verðbréfum
fyrirtækja. Verðgildi óvíst.
171
milljarður í verðbréfa-
sjóðum (skuldabréf o.fl.)
Verðgildi óvíst.
1837
milljarðar eru heildareign
lífeyrissjóðanna.