Morgunblaðið - 19.10.2008, Blaðsíða 6

6 FréttirVIKUSPEGILL
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 2008
1Oft er ástandið það alvarlegt aðómögulegt er að koma í veg fyrir
efnahagslegt hrun og óstöðugleika
þegar IMF loksins grípur inn. Og
þjóðarleiðtogar grípa stundum til
þess ráðs að kenna sjóðnum um af-
leiðingar sinnar eigin misheppnuðu
efnahagsstefnu. En stærð aðild-
arríkisins skiptir máli í lánveit-
ingum. Paul Volcker, fyrrverandi
seðlabankastjóri Bandaríkjanna,
hefur sagt að þegar landið sé lítið
ráði IMF, þegar það sé stórt ráði það
sjálft ferðinni.
2 Á heimasíðu IMF eru spurningarfrá áhugamönnum og svör
stjórnenda. Spurt var nýlega um
skuldsettar yfirtökur, algenga að-
ferð útrásarvíkinganna. Bankinn
sagðist hafa áhyggjur af því að víða
hefði verið slakað á varúðinni hjá
fjárfestum „...hvernig fyrirtæki sem
tekin eru yfir enda með því að eiga
erfiðara með að takast á við að-
stæður í kjölfar yfirtökunnar.“
3 Um 2700 manns vinna hjá IMFsem einbeitir sér að fjármála-
og efnahagslegum viðfangsefnum,
Alþjóðabankinn sinnir fremur bar-
áttu gegn fátækt og langtímaáætl-
unum. Langflest aðildarríki Samein-
uðu þjóðanna taka beinan eða
óbeinan þátt í starfi IMF. Hvert ríki
hefur fulltrúa í stjórninni sem hitt-
ist einu sinni á ári. Fé til lánveitinga
kemur úr sjóði sem ríkin standa að
sameiginlega.
STIKLUR Í STARFI
ÉG tel að það sé algerlega nauð-
synlegt að við leitum til Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins,“ segir Vil-
hjálmur Egilsson,
framkvæmdastjóri Samtaka at-
vinnulífsins, en hann þekkir vel til
IMF vegna starfa sinna hjá stofn-
uninni fyrir nokkrum árum. „Við
erum í raunverulegri gjaldeyris-
kreppu, fjármálakerfið er hrunið og
við þurfum ekkert að líta svo á að
allt sé okkur að kenna í þessu sam-
bandi.
Við erum fyrst og fremst fórn-
arlömb aðstæðna á alþjóðlegum
fjármálamörkuðum. En það sem
hangir á spýtunni er hvernig við
getum komist út úr þessu með sem
bestum hætti, að hjól atvinnulífs-
ins stöðvist ekki og við endum ekki
í meiriháttar hörmungum.
Ég held að tíminn vinni ekki með
okkur í þessu og þess vegna þurf-
um við að vinna hratt og örugg-
lega. Við þurfum sjálf að setja
fram trúverðuga áætlun um það
hvernig við teljum okkur geta kom-
ist í gegnum þessa erfiðleika. Þá
tel ég að við getum fengið stuðn-
ing Alþjóðagjaldeyrissjóðsins og
hann skiptir mjög miklu máli. Þá
getum við fengið fleiri þjóðir til að
koma að þessu máli. Það er skyn-
samlegast að um sé að ræða sam-
ræmt átak nokkurra þjóða auk
sjóðsins.
Lánveitendur vilja
helst samflot með IMF
Reynslan sýnir að aðrar aðild-
arþjóðir vilja helst vera í samfloti
með sjóðnum, þær nota hann sem
tæki þegar mál af þessu tagi koma
upp. Þær eru einfaldlega vanar að
vinna með Alþjóðagjaldeyr-
issjóðnum. Ef búið er að gera hér
áætlun sem sjóðurinn samþykkir
og tekur þátt í þarf enga sérstaka
sölumennsku gagnvart þeim til að
fá þær með. Þær treysta sjóðnum.
Rætt hefur verið um að Rússar
láni okkur. Venjulega er það svo að
þegar aðildarríki fær lán leggur ríki
fram sína fjárhæð en IMF sér um
að samræma allan pakkann. Rúss-
alánið myndi þess vegna smell-
passa inn í slíka áætlun, þeir eiga
aðild að sjóðnum og hafa þar
ágætt fólk, mann í framkvæmda-
stjórninni. Ég sé ekki hvers vegna
þeir ættu að vera utan við pakkann
hjá Alþjóðagjaldeyrissjóðnum. Þeir
þurfa það ekki en það væri eðlilegt
að þeir væru með í pakkanum.“
Rússalánið myndi smellpassa inn í IMF-áætlun
SKOÐUN
Vilhjálmur Egilsson
Viðmælandi er hagfræðingur og
vann hjá IMF í Washington.
Eftir Kristján Jónsson
kjon@mbl.is
H
ann er barefli sem ríku þjóðirnar
nota til að halda þeim fátæku niðri,
stefnan er fálmkennd og gerir oftast
meira ógagn en gagn, segja sumir
vinstrimenn. Ekkert vit er í því að
trufla markaðslögmálin og ausa skattfé í botnlausa
hít þjóða sem hafa farið illa að ráði sínu í efnahags-
málum, segja sumir hægrimenn. Gagnrýnendur
kenna honum um aukna tíðni dauðsfalla af völdum
berkla í Austur-Evrópu eftir hrun kommúnismans;
ströng skilyrði hans fyrir lánveitingum hafi dregið
máttinn úr heilbrigðisstofnunum á svæðinu. En við
árslok 2006 höfðu 23 bláfátæk ríki í Afríku og Mið-
Ameríku fengið aflétt allri skuldabyrði sinni hjá Al-
þjóðagjaldeyrissjóðnum, IMF, í Washington.
Hann er svo sannarlega umdeildur, sjóðurinn
sem sumir segja að geti orðið bjarghringur Íslands.
Fyrir nokkrum árum voru uppi háværar raddir um
að IMF væri orðinn óþarfur en hann er mjög í
sviðsljósinu núna vegna fjármálakreppunnar, öðru
nafni skuldsetningarkreppunnar. Lán hafa óvænt
reynst vera með gjalddaga.
Fulltrúar IMF hafa síðustu daga verið á Íslandi
til að kynna sér aðstæður. Ef Ísland, sem er einn
stofnaðilanna, fengi lán hjá sjóðnum yrðum við
fyrsta iðnríkið sem fengi slíkt lán um áratugaskeið.
Sumir óttast að IMF muni heimta hér róttækan
uppskurð í anda frjálshyggju, velferðarkerfið verði
skorið niður við trog og hætt verði að styrkja land-
búnaðinn, svo að dæmi séu nefnd. Aðrir segja að
uppskurður af því tagi sé kærkominn og löngu
tímabær.
„Seðlabanki seðlabankanna“
Þessi umdeilda stofnun kom í heiminn 1944-1945
á sama tíma og systurstofnunin Alþjóðabankinn og
lýsir sjálfri sér sem samtökum 185 landa sem vinna
að „alþjóðlegri samvinnu í peningamálum, efna-
hagslegum stöðugleika, auknum milliríkja-
viðskiptum, mikilli atvinnuþátttöku, sjálfbærum
efnahagslegum vexti og baráttu gegn fátækt“. En
oft er Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn kallaður seðla-
banki seðlabankanna, þrautalending þeirra þegar
annað bregst.
Margir sem segjast bera hag þróunarríkja fyrir
brjósti elska að hata IMF og nota gjarnan tækifær-
ið þegar stofnunin heldur fundi sína og efna til mót-
mæla sem stundum fara úr böndunum. Ekvador
sagði sig nýlega úr IMF og Venesúela nokkrum
dögum síðar. Gagnrýnin á sjóðinn og deilurnar um
hann snúa oft að ströngum skilyrðum sem hann
setur fyrir lánum. Og hagfræðingar eru ekki sam-
mála um að breytingarnar sem sjóðurinn vill jafnan
að gerðar séu á hagstjórn lántökulands bæti
ástandið.
IMF setur að jafnaði þau skilyrði fyrir lánveit-
ingum að frjálsræði í hagkerfinu sé aukið og oft er
lagt til að ríkisfyrirtæki séu einkavædd.
Þá hefur sjóðurinn stundum mælt með skatta-
hækkunum á tímum samdráttar til að afla ríkissjóði
viðkomandi lands tekna til að koma jafnvægi á
hallarekstur ríkissjóðs. Hægrisinnaðir hagfræð-
ingar segja sumir að hækkanirnar hefti efnahags-
legan vöxt og dragi þar af leiðandi einnig úr tekjum
ríkissjóðs til lengri tíma.
Þá hafa vinstrimenn gagnrýnt sjóðinn fyrir þá
áherslu sem hann hefur lagt á aukið frjálsræði í
efnahagsmálum og segja skilyrðin sem hann setur
fyrir lánveitingum auka fátækt og misskiptingu í
þróunarríkjum.
Nóbelsverðlaunahafinn og hagfræðingurinn Jo-
seph Stiglitz var að margra dómi hrakinn úr starfi
hjá Alþjóðabankanum árið 2000 en hann gagnrýndi
harkalega þessar tvær stofnanir fyrir einstreng-
ingshátt, ekki síst í Asíukreppunni 1997-1998.
Ráðamenn IMF virtust halda að hægt væri að nota
sömu ráðin alls staðar, sagði hann. Þeir væru
hrokafullir „bókstafstrúarmenn“ og blindaðir af
andlegri leti og oftrú á lög mál markaðarins, „hina
huldu hönd Adams Smiths“. Og þeir hlustuðu ekki
á skoðanir talsmanna þróunarríkjanna. Stiglitz
vildi að IMF hætti að veita ráð um þróun og lang-
tímaefnahagsstefnu en einbeitti sér að aðstoð við
ríki í kreppu.
Reuters
Engill eða ófreskja?
Margir vinstrimenn gagnrýna Alþjóðagjaldeyrissjóðinn og segja skilyrði hans fyrir
lánum grafa undan velferð og sumir hægrimenn eru ósáttir við sjálfa tilvist sjóðsins
Reuters
Hugsi Yfirmaður Alþjóðabankans, Robert Zoellick
(t.v.) og Dominique Strauss-Kahn, yfirmaður IMF.
Opnið! Stefnu IMF er oft mót-
mælt, hér er lögreglumaður í
Washington í þröng mótmæl-
enda sem kröfðust þess að ríku
löndin opnuðu markaði sína
fyrir afurðum þróunarríkjanna.
4IMF hefur ekki viljað hafa neinafskipti af Simbabve þar sem
stjórn Mugabe forseta hefur beinlín-
is verið í stríði gegn eigin efnahag,
eins og hagfræðingur orðaði það. Og
IMF mótmælti þegar í ljós kom að í
Malaví var ferðakostnaður ráða-
manna um 3% af þjóðarútgjöldum!
Erfitt er að verja að skattpeningum
sé varið í stuðning við slíka óráðsíu
og spillingu. En kannanir Pew Rese-
arch Center gefa til kynna um 60%
Asíubúa og um 70% Afríkubúa álíti
að afskipti IMF hafi haft jákvæð
áhrif í löndum þeirra.