Morgunblaðið - 19.10.2008, Blaðsíða 37

37
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 2008
Þóroddur Bjarnason, prófessor við Háskólann áAkureyri, hefur talsvert rýnt í hegðun og líðanungmenna í rannsóknum sínum. Rannsóknirnar
byggjast annars vegar á spurningalistum, þar sem
börn og unglingar eru beðin að lýsa viðhorfum sín-
um og hins vegar á samtölum við þessa hópa.
Þóroddur segir rannsóknirnar hafa leitt í ljós að
viðhorf til nýbúa hafi orðið neikvæðari með tím-
anum. Málið sé þó ekki alveg svo einfalt því spurt er
á víxl um nýbúa og innflytjendur. Þá kemur í ljós að
viðhorf til nýbúa er mun neikvæðara. „Orðið nýbúi
virðist hafa tekið á sig mjög afmarkaða merkingu.
Krakkarnir tala um að það sé alltof mikið af nýbú-
um á Íslandi og að þeir hafi neikvæð áhrif á sam-
félagið en ekki innflytjendurnir. Orðið nýbúi virðist í
huga unglinganna einkum hverfast um fólk sem
komið er lengra að, svo sem frá Asíu eða Afríku.“
Erlendum börnum líður verr
Rannsóknirnar hafa líka leitt í ljós að börnum og
unglingum af erlendum uppruna líður almennt verr í
skólanum en íslenskum börnum. Þau eru í meiri
mæli einangruð, þykir bekkjarfélagarnir óvingjarn-
legir og eru mun líklegri til að lenda í einelti. Þá er
öll áhættuhegðun mun algengari hjá þeim, svo sem
reykingar, kynlíf og drykkja. „Það er augljóst að
börn sem eiga tvo erlenda foreldra standa verst
að vígi. Ef þú átt eitt erlent foreldri berðu
hálfar byrðar.“
Þoróddur segir tungumálið hafa langmesta
þýðingu í þessu sambandi. Börn sem tala
ekki íslensku standi langverst að vígi.
Hann segir íslenska unglinga hafa bent
á að það sé auðveldara fyrir stráka að
koma mállausa inn í skólana en stelpur.
„Skýringin er sú að þeir geta farið út að
sparka bolta. Þá eru þeir með. Stelpurnar
þurfa hins vegar í ríkari mæli að treysta á
munnleg samskipti til að vera með.“
Þóroddur nefnir sem dæmi dreng
frá Víetnam sem kom gjör-
samlega mállaus til
landsins en
var aftur á
móti ákaf-
lega
flinkur í íþróttum. Það gerði það að verkum að hann
eignaðist fljótt stóran hóp vina. „Það eru ekki öll
samskipti munnleg.“
Þóroddur segir rannsóknirnar ennfremur benda til
þess að barn sem er eini nemandinn frá ákveðnu
landi í skólanum standi betur að vígi en mörg börn
frá sama landi. „Sé barnið eitt er því tekið sem ein-
staklingi en tilheyri það stærri hópi verður það bara
dæmi um þann hóp. Íslenskir krakkar hafa t.d. ríka
tilhneigingu til að alhæfa um Pólverja. Krakkar frá
öðrum löndum hafa talað um að þeir séu fegnir að
lenda ekki í því sama og Pólverjarnir.“
Ísland er okkar land
Þóroddur segir það líka skýlausa kröfu af hálfu
margra íslenskra ungmenna að Ísland sé okkar land
og útlendingarnir verði að laga sig að okkur, ekki
öfugt. „Krakkarnir tala ekki um að þeir vilji alls ekki
fá útlendinga til landsins en gera á móti mörg þá
kröfu að þeir læri tungumálið og lagi sig að sam-
félaginu.“
Þóroddur dregur þá ályktun af rannsóknum sínum
að fordómar ungmenna séu ekki stórt vandamál hér
á landi en ástandið sé aftur á móti ótryggt. „Maður
heyrir bæði á íslensku og erlendu
krökkunum að það er töluverð
spenna fyrir hendi. Erlendu
krakkarnir eru í mörgum til-
vikum einangraðir og íslensku
krakkarnir eru á varðbergi.
Sumir hafa t.d. áhyggjur af
því að breyta eigi um mat-
aræði í skólunum til að koma
til móts við erlenda nemendur
og þar fram eftir götunum.
Það kraumar heilmikið undir.“
Það kraumar
heilmikið undir
Merking Þóroddur segir
orðið nýbúi hafa neikvæð-
ari merkingu í hugum
ungmenna en orðið
innflytjandi.
heilmikið að velta þessum málum
fyrir sér. Sjálfur var ég svo einfald-
ur að halda að börnin mín hefðu
sjálfkrafa ákveðin viðhorf vegna
þess að ég vinn í Alþjóðahúsi. Svo
einfalt er þetta ekki.“
Jafnvel við eldhúsborðið heima
Einar segir unglinga oftar en
ekki ófeimna við að tjá sig um allt
mögulegt og því sé erfitt að meta
hvort þeir séu yfirhöfuð for-
dómafyllri en aðrir þjóðfélags-
hópar. „Þegar menn verða eldri og
öðlast pólitíska rétthugsun, öðru
nafni tillitssemi, tala þeir af meiri
varfærni en það er ekki þar með
sagt að fordómar þeirra séu minni.
Fordómar unglinga eru kannski
sýnilegri en þegar maður fer að
ræða málin kemur oft í ljós að „for-
dómarnir“ eru bara upphrópanir
sem krakkarnir hafa heyrt einhvers
staðar, jafnvel við eldhúsborðið.“
Einar segir Alþjóðahús á hverju
sumri fá fjórtán ára unglinga í
Vinnuskóla Reykjavíkur til sín á
fræðslu- og umræðufundi. „Það er
mjög dýrmætt en því er ekki að
neita að við hefðum viljað fá meiri
snertingu við þennan aldurshóp.
Komast meira inn í skólana til að
fylgja þessu betur eftir. Það sam-
starf hefur gengið hægar en við
vonuðumst til, kannski vegna þess
að skólarnir þurfa að borga fyrir
þetta framtak sjálfir. Við höfum
ekki fjármuni til að gera það.“
Inngrip félagsmiðstöðvanna felst
ekki eingöngu í fræðslu heldur hafa
þær líka reynt að rétta erlendu
börnunum höndina. „Í fyrra tókum
við starfsmennirnir hérna í Mið-
bergi eftir því að það voru nokkrir
Litháar tvístígandi hérna fyrir ut-
an. Við ákváðum að bjóða þeim inn
og nú eru þeir hinir ánægðustu
hérna,“ segir Hafsteinn.
Útlendingar eru ekki eina fólkið
sem þola hefur mátt fordóma á Ís-
landi. Sú var tíðin að samkyn-
hneigðum var ekki vært hér.
Hvorki Eva Brá né Sigmar eru á
því að íslensk ungmenni hafi for-
dóma gagnvart samkynhneigðu
fólki í dag. „Samkynhneigð er orðin
sjálfsagður hlutur í dag,“ segir Eva
Brá og Sigmar tekur upp þráðinn:
„Ég held að allir unglingar geri sér
grein fyrir því að samkynhneigðir
eru ekkert verri en við hin. Sjálfur
hef ég aldrei orðið vitni að for-
dómum í garð samkynhneigðra.“
Hafsteinn upplifir þetta með sama
hætti. „Íslensk ungmenni hafa ekk-
ert út á samkynhneigða að setja.
Ég hef ekki tekið eftir því hjá
grunnskólakrökkum og ekki heldur
í framhaldsskólum. Og hef ég nú
verið þar nokkur árin,“ segir hann
og brosir út í annað.
Takmarkaðar rannsóknir liggja
fyrir en Frosti Jónsson, formaður
Samtakanna ’78, hefur eigi að síður
á tilfinningunni að fordómar ung-
menna í garð samkynhneigðra séu
minni í dag en fyrir 10 til 20 árum.
Hann segir samkynhneigða verða
vara við fordóma hjá ungmennum
eins og öðrum enda þótt birting-
armyndin sé mismunandi eftir því
að hvaða hópi hún beinist. „Þetta er
sem betur fer ekki algengt en eitt
atvik er auðvitað einu atviki of mik-
ið. Einelti er alltaf alvarlegt og ein
birtingamynd fordóma. Það beinist
oft að þeim sem skera sig úr með
einhverjum hætti.“
Starf Samtakanna ’78 byggist á
forvörnum. Leitast er við að koma í
veg fyrir aðstæður sem leiða til
ónota og jafnvel eineltis. „Hvers
konar fordómar, að ég tali ekki um
einelti, er ólíðandi. Sama af hvaða
rótum það er sprottið. Við rekum
mjög öflugt fræðslustarf sem bygg-
ist annars vegar á jafningjafræðslu.
Samkynhneigð ungmenni fara í
efstu bekki grunnskóla og fram-
haldsskóla og ræða við jafnaldra
sína. Við fórum í tæplega sextíu
heimsóknir á liðnum vetri og þær
gætu verið mun fleiri. Við bara önn-
um því ekki. Hins vegar sinnum við
fræðslu sem beinist að fagfólki,
kennurum, námsráðgjöfum, hjúkr-
unarfræðingum og öðru starfsfólki
skólanna. Þetta er viðleitni af okkar
hálfu til að brjóta niður stað-
almyndir og vinna gegn fordómum
og fylgifiskum þeirra. Þessi fræðsla
var á sínum tíma tekin út úr skóla-
kerfinu í Bretlandi og það hefur
haft mjög neikvæð áhrif á aðstæður
samkynhneigðra ungmenna þar og
ofbeldismálum í garð þeirra fjölg-
að.“
Eva Brá og Sigmar segja kven-
fyrirlitningu heldur ekki áberandi
meðal jafnaldra sinna. „Það er gam-
aldags að tala niður til kvenna.
Okkar kynslóð mun ekki falla í þá
gryfju. Í huga unglinga eru femín-
istar bara væluskjóður. Það var
einu sinni þörf fyrir femínista en
ekki lengur. Þeir eru tímaskekkja,“
segir Eva Brá. „Það myndi ekki
hvarfla að nokkrum strák á mínum
aldri að líta niður á stelpur. Þær
eiga að fá sömu tækifæri og við,“
segir Sigmar.
Þegar Eva Brá er spurð hvort
hún gangi út frá því að fá sömu
tækifæri í framtíðinni og strákar á
hennar aldri horfir hún undrandi á
blaðamann. „Að sjálfsögðu.“
‘‘ÉG HEF LÍKA HEYRT UNGLINGSSTELPUR TALA UMAÐ PÓLVERJAR SÉU ALLTAFAÐ HORFA Á SIG Í STRÆTÓOG DRAGA AF ÞVÍ ÞÁ ÁLYKT-
UN AÐ ALLIR PÓLVERJAR
SÉU PERRAR.
nasisti!
Ráðstefna Vinnuverndarvikunnar 2008
BÆTT VINNUUMHVERFI - BETRA LÍF
ÁHÆTTUMAT OG FORVARNIR ERU LEIÐIN
verður haldin á Grand Hóteli, Gullteigi, þriðjudaginn 21. október frá kl. 13.00-16.00.
Ráðstefnustjóri: Kristinn Tómasson, yfirlæknir Vinnueftirlits ríkisins.
Ráðstefnan er öllum opin og aðgangur er ókeypis.
Dagskrá:
13:00 Setning
13:10 Fyrirtækjamenning
og áhættumat
- Actavis á Íslandi
13:30 Gæðakerfi, staðlar og áhættumat
- ISO hópur Stjórnvísi
13:50 Áhættumat fyrir fjölþjóða vinnustað
- Fiskvinnslan Þorbjörn hf.
14:10 Áhættumat og undirverktakar
- Álverið í Straumsvík
14:30-15:00 Kaffi
15:00 Áhættumat vegna efna
- Álverið á Reyðarfirði
15:20 Fyrirtækjaeftirlit og áhættumat
- Vinnueftirlitið
15:35 Fyrirmyndarfyrirtæki
15:50 Samantekt
Jóhanna Sigurðardóttir, félagsmálaráðherra
Leó Sigurðsson
Öryggis-, heilsu- og umhverfisstjóri Actavis
Sigurður M. Harðarson
Stjórnunarráðgjafi ParX
Einar Lárusson
Þróun og eftirlit Þorbjörn hf.
Halldór Halldórsson
Leiðtogi öryggismála, öryggisgæslu og eldvarna
Elín Einarsdóttir Sérfræðingur
Heilsu- og öryggissviðs
Steinar Harðarson
Umdæmisstjóri hjá Vinnueftirliti ríkisins
Afhending viðurkenninga
Eyjólfur Sæmundsson
Forstjóri Vinnueftirlits ríkisins