Morgunblaðið - 19.10.2008, Blaðsíða 13

Verg landsframleiðsla
Íslands 2007
1.300 milljarðar kr.
Heildareignir Glitnis
30. júní 2008
3.900 milljarðar kr.
Heildareignir Kaupþings
30. júní 2008
6.600 milljarðar kr.
Heildareignir Landsbankans
30. júní 2008
4.000 milljarðar kr.
Mo
rgu
nbl
aði
ð/E
E
Augljóst var að samtöl fóru fram á
milli Englandsbanka og Seðlabanka
Evrópu um efnið og óskaði sá fyrr-
nefndi einnig eftir áliti sjóðsins þegar
hér var komið sögu. Að beiðni Seðla-
bankans sendi sjóðurinn umsvifalaust
tvo sérfræðinga til landsins og fóru
þeir yfir efnahagsmálin og stöðu fjár-
málakerfisins …
Í viðræðum við aðra seðlabanka
lagði Seðlabanki Íslands jafnan
áherslu á að gjaldeyrisskiptasamn-
ingar þjónuðu ekki aðeins hags-
munum Íslands heldur einnig ann-
arra vegna mikilla alþjóðlegra
tengsla íslenskrar fjármálastarfsemi.
Á fundunum í Washington óskaði
bankastjóri Englandsbanka eftir því
að auk álits Alþjóðagjaldeyrissjóðs-
ins gerði Seðlabanki Íslands grein
fyrir framvindu efnahagsmála og
stöðu fjármálakerfisins í eigin minn-
isblaði. Greinargerð hans og álit Al-
þjóðagjaldeyrissjóðsins var hvort
tveggja sent þremur norrænum
seðlabönkum, Seðlabanka Evrópu,
Englandsbanka og Seðlabanka
Bandaríkjanna.
Þeim sem sýnt höfðu velvilja í upp-
hafi snerist þó hugur og meðal meg-
inröksemda þeirra var að bankakerf-
ið á Íslandi væri allt of stórt og að
skiptasamningar myndu ekki skipta
máli. Augljóst var að erlendu seðla-
bankarnir höfðu samráð sín á milli.“
Aðkoma ríkisins að Glitni
Bent er á að fyrst Seðlabankinn og
ríkisstjórnin hafi staðið frammi fyrir
þeirri staðreynd að engan stuðning í
formi gjaldeyrislána væri að fá frá
þeim sem helst hafi mátt vænta
stuðnings frá hafi ekki verið um ann-
að að ræða en vernda innstæðu-
eigendur með neyðarlögunum. Annað
hefði beinlínis sett efnahag Íslend-
inga á hliðina um mörg ókomin ár. Í
ráðast í þær harkalegu aðgerðir, sem
felast í neyðarlögunum, eins sorglegt
og það er.“
Viðmælendur úr bankageiranum
eru þeirrar skoðunar að það hafi ekki
síst verið sú staðreynd að hinn evr-
ópski bankaheimur og bandaríski
ákvað að yfirgefa Íslendinga sem hafi
orðið íslenska bankakerfinu að falli.
Þeir telja að afstaða Seðlabanka Evr-
ópu og Seðlabanka Bandaríkjanna
hafi verið óréttmæt og óverðskulduð.
Ísland hafi sýnt það í gegnum tíðina
að það tekur af heilindum þátt í evr-
ópsku og norrænu samstarfi og sam-
starfi í NATO. „Þegar þetta litla hag-
kerfi okkar þurfti á aðstoð að halda
frá þeim sem við töldum vera vini
okkar var hana einfaldlega ekki að fá.
Það tel ég vera stóra hneykslið í
þessu öllu. Ég held að almennt hafi
menn aldrei trúað því að það væri
svona mikil óvild gagnvart okkur,“
segir einn.
Höfðu samráð sín á milli
Seðlabankinn sendi frá sér frétta-
tilkynningu hinn 9. október sl. þar
sem m.a. sagði:
„Í mars 2008 leitaði Seðlabanki Ís-
lands til annarra seðlabanka um gerð
gjaldeyrisskiptasamninga. … Í upp-
hafi var kannað hvort danski seðla-
bankinn væri reiðubúinn til þess að
gera slíkan samning og voru við-
brögðin jákvæð. Þá var leitað til Eng-
landsbanka og var erindi Seðlabank-
ans vel tekið í fyrstu … Einnig var
leitað til Seðlabanka Evrópu, Alþjóða-
greiðslubankans í Basel og Seðla-
banka Bandaríkjanna auk seðlabanka
Svíþjóðar og Noregs. Seðlabanki Evr-
ópu kvaðst ekki reiðubúinn til þess að
ganga til samninga við Seðlabanka Ís-
lands nema fyrir lægi álit Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins á efnahagsmálum á
Íslandi og stöðu fjármálakerfisins.
endurgreiðir þegar kaupandi vör-
unnar hefur greitt fyrir vöruna að
ákveðnum gjaldfresti liðnum.
Með því að fá þetta lán frá Seðla-
banka Bretlands töldu forsvarsmenn
Landsbankans að komið yrði í veg
fyrir að fjöldi breskra fyrirtækja
myndi lögsækja Landsbankann
vegna samningsrofs og Landsbank-
anum þar með forðað frá miklu tjóni.
En í fyrrakvöld var enn ekki ljóst
hvort tækist að bjarga 20 milljóna
punda láni til viðbótar sem nauðsyn-
legt var talið.
Menn úr bankageiranum eru ekki
sammála um það hversu vel yfirtaka
ríkisins á bönkunum var undirbúin,
ekki heldur um það hversu nauðsyn-
leg hún var og ekki heldur um það, að
Seðlabankinn og ríkisstjórnin hafi
verið búin að kortleggja og meta til
fulls hvaða afleiðingar þjóðnýting
bankanna kæmi til með að hafa á ís-
lenskt efnahagslíf og samskipti okkar
við útlönd.
Viðmælendur telja að þeir sem
tóku þessar ákvarðanir hljóti að hafa
hugsað um hverjar afleiðingarnar
yrðu en þeir segjast jafnsannfærðir
um að Seðlabanki og stjórnvöld hafi
ekki haft vitneskju um hversu ólýs-
anlega alvarlegar þær yrðu.
Einn kveðst skilja að minnsta kosti
að hluta til hvers vegna þessi neyð-
arlög hafi verið sett. „Þau voru sett
ekki síst vegna þess að ég held að
Seðlabankinn og ríkisstjórnin hafi
þurft að horfast í augu við þann gráa
veruleika að það var hvergi stuðning
að fá, hvorki frá Seðlabanka Evrópu,
Seðlabanka Bandaríkjanna né öðrum.
Seðlabankinn á Íslandi getur bara
framleitt íslenskar krónur sem eng-
inn vill fá. Því reyndist ekki unnt að
efla gjaldeyrisvarasjóð Seðlabank-
ans. Þessu gerðu menn sér grein fyrir
og því var ekki unnt fyrir þá annað en
eignirnar og selja, mögulega langt
undir markaðsvirði. (Sjá skýringu á
endurhverfum viðskiptum)
Tjónið nánast ómetanlegt
Tjónið sem þegar er orðið er nán-
ast ómetanlegt. Enginn virðist vilja
versla við Íslendinga og það orðspor
fer af okkur nú að við höfum með
lagasetningu ákveðið að hlaupa frá
skuldum okkar. Því njóti Íslendingar
hvorki trausts né lánstrausts og séu
eins einir á báti og hugsast getur.
Þegar bankastarfsemi stöðvast
með þeim hætti sem gerðist við þjóð-
nýtingu bankanna, þá voru fyrstu af-
leiðingar þær að allir reikningar læst-
ust og bankarnir komust ekki í þann
gjaldeyri sem þeir ennþá áttu til þess
að geta haldið áfram að lána þeim fyr-
irtækjum sem þeir voru með í við-
skiptum.
Heimildarmaður Morgunblaðsins
bendir á að bankar séu að stórum
hluta greiðslumiðlunarfyrirtæki og
þegar greiðslumiðlunin hrynji, hafi
slíkt í för með sér geigvænlegar og
keðjuverkandi afleiðingar.
Landsbankinn er til dæmis samn-
ingsbundinn við fjölda breskra fyr-
irtækja og viðhorfið var það að nauð-
synlegt væri að fá fjármagn svo hægt
væri að halda áfram að lána bresku
fyrirtækjunum, svo þau yrðu ekki
fyrir tjóni eða stöðvun blasti við þeim.
Því var það að Seðlabanki Bretlands
ákvað að lána fé til Landsbankans í
London til þess að sinna lánum.
Samningar við fyrirtækin ganga
m.a. út á það að lánað er út á vöru-
reikninga eða birgðir. Viðskiptin
ganga þá þannig fyrir sig að fyr-
irtækin sem selja vöru vísa fram
vörureikningum en þurfa strax á pen-
ingunum að halda. Bankinn lánar þá
fyrirtækinu fjármuni, kannski 60% til
65% af andvirði vörunnar sem það
NNA GUFA UPP
þessu samhengi er bent á að íslensk
stjórnvöld hafi farið sömu leið og þau
bandarísku þegar Washington Mu-
tual bankinn var þjóðnýttur.
Helstu mistökin, að mati viðmæl-
enda úr bankageiranum, sem Seðla-
banki og ríkisstjórn gerðu voru með
hvaða hætti Glitnir var tekinn yfir.
„Ég held að ákvörðunin að láta
Glitni fá hlutafjárframlag upp á 600
milljónir evra og að ríkið eignaðist
þannig 75% í bankanum, hafi verið af-
ar afdrifarík því þar með litu lánshæf-
ismatsfyrirtækin úti í heimi þannig á
að ríkið væri í raun komið í 100%
ábyrgð fyrir Glitni og skuldbindingar
hans, en hefði samt sem áður ekki
nægan styrk til þess að tryggja að
Glitnir kæmist í gegnum krísuna,“
segir viðmælandi.
Hann telur að vegna þessa hafi
lánshæfisfyrirtækin verið ótrúlega
fljót að færa niður lánshæfismatið á
íslenskum bönkum og ríkinu. „Ef rík-
ið hefði ákveðið að lána Glitni um-
rædda fjárhæð er ég ekki viss um að
lánshæfismatið hefði verið lækkað
svona mikið.
Með þessari ákvörðun juku Seðla-
bankinn og stjórnvöld svo hraðann á
aðgerðum lánardrottna okkar gagn-
vart okkur hinum, þ.e. Kaupþingi og
Landsbanka, því strax í kjölfarið
byrjaði okkar bakland að hrynja,
lánalínur voru gjaldfelldar í stórum
stíl og veðköll helltust yfir okkur svo
að allt stefndi í þrot á mjög skömm-
um tíma. Árás Breska fjármálaeft-
irlitsins á Kaupþing í London gerði
svo útslagið og þá var ljóst að þetta
var búið,“ segir hann.
Bankamenn segjast sjá það nú að
það hefði þurft að hægja miklu meira
á bankastarfseminni árið 2006 en gert
var og undirbúa samhliða því að
byggja upp risavaxna lausafjárstöðu
bankanna. Byggð hafi verið upp stór
lausafjárstaða, en hún hafi hvergi dug-
að til, vegna þess að baklandið reynd-
ist ónýtt, þegar til kastanna kom.
Viðmælendur telja að við Íslend-
ingar verðum að draga lærdóm af því
hvernig fór fyrir íslensku við-
skiptabönkunum. Lærdómurinn sé sá
að þegar byggt verði upp til framtíðar
á nýjan leik verði að vera um sam-
hæft átak að ræða, þar sem gagn-
kvæm virðing ríki milli viðskiptalífs,
stjórnvalda, Seðlabanka og Fjár-
málaeftirlits. Hver og einn þurfi að
líta í eigin barm, sjá eigin sök og
leggja sitt af mörkum til þess að efna-
hagshamfarirnar undanfarnar vikur
endurtaki sig ekki. Aldrei.
13
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 2008
Sigurjón Þ. Árnason, fyrrverandi
bankastjóri Landsbankans, lýsti því
svo í Íslandi í dag á Stöð 2 á
mánudagskvöld í síðustu viku
að bankar væru eins konar
frystikistur.
Eignirnar í bankanum væru
eins og maturinn í frystikist-
unum. Ef rafmagnið væri tek-
ið af frystikistunum
þyrfti að hafa hraðar
hendur til þess að koma í veg fyrir
að maturinn skemmdist eða bjarga
honum yfir í aðrar frystikistur.
Sama máli gegndi með banka.
Ef starfsemi bankans væri
stöðvuð, rafmagnið tekið af,
væru vörurnar, eignirnar,
fljótar að skemmast
ef ekki yrði gripið
til viðeigandi var-
úðarráðstafana.
BANKAR OG FRYSTIKISTUR
REPO-samningur (Repurchase
Agreement - endurhverf viðskipti)
er viðskiptahugtak sem gengur út á
það að tekið er lán út á eign og lánið
er minna virði en eignin. Seljandi
eignar samþykkir að kaupa aftur
eignina, verðbréfið eða trygginguna
á ákveðnum tíma á ákveðnu verði.
Repo-samningar eru samningar á
milli banka, og þar ríkir engin mis-
kunn hjá Magnúsi.
Um leið og eitthvað er að, eitt-
hvert brot á repo-samningi hefur
átt sér stað, þá selur bankinn eign-
ina sem hann er með frá öðrum
banka, til þess að fá sömu upphæð
og lánuð var í upphafi. Bankinn sem
selur er ekki að hugsa um hag hins
bankans. Hann vill aðeins tryggja að
hann tapi ekki á samningnum og
bankinn sem átti eignina, sem seld
er, tapar þá sínum hluta.
MISKUNN MAGNÚSAR