Morgunblaðið - 19.10.2008, Blaðsíða 36

36 Samfélagið
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 2008
Eftir Orra Pál Ormarsson
orri@mbl.is
V
ið Íslendingar hreykj-
um okkur oft af háu
menntunarstigi þjóð-
arinnar. Teljum okkur
vera þjóða best upp-
lýsta og lausa við fordóma. En er
það svo? Á móti bókvitinu vegur
lega landsins sem gerir það að
verkum að framandi fólk hefur ekki
sest hér að í ríkum mæli fyrr en hin
allra síðustu ár. Heimurinn smækk-
ar hratt og örugglega og frelsið, sú
ljúfa skepna, hefur haft þær afleið-
ingar að fólki af erlendum uppruna
hefur fjölgað jafnt og þétt á Íslandi.
Hvernig höfum við tekið á móti
þessu fólki? Er það aufúsugestir
eða slettirekur? Og umfram allt,
hvernig hafa börnin okkar tekið á
móti því? Búa þau ekki að betri
fræðslu og víðsýni en nokkur kyn-
slóð á undan þeim?
Sigmar Egill Baldursson, nemi í
9. bekk Fellaskóla, og Eva Brá Ax-
elsdóttir, nemi í 10. bekk Öldusels-
skóla, eru sammála um að fordóma
sé að finna hjá íslenskum ungmenn-
um og að þeir beinist einkum og sér
í lagi gegn útlendingum búsettum á
Íslandi. „Væru til aðferðir til að
þurrka út fordóma væri búið að
gera það nú þegar. Það er ljóst að
maðurinn ræður ekki við það verk-
efni. Hér heima eru fordómarnir
mismiklir eins og unglingarnir eru
margir. Mest beinast þeir gegn Pól-
verjum enda eru þeir langfjölmenn-
asti innflytjendahópurinn. Litháar
fá líka að finna fyrir því,“ segir Eva
Brá og bætir við að birting-
armyndin sé fyrst og fremst sú að
talað sé niður til þessa fólks og litið
niður á það.
Ástandið betra en í fyrra
Hafsteinn Vilhelmsson, starfs-
maður í félagsmiðstöðinni Miðbergi
í Breiðholti, tekur í sama streng.
„Maður verður talsvert var við for-
dóma hjá unglingunum og þeir
beinast fyrst og fremst gegn út-
lendingum, aðallega Pólverjum.
Mér fannst þetta vera talsvert
vandamál í fyrra og hittifyrra en
það er eins og þetta sé aðeins að
lagast núna. Kannski vegna þess að
krakkarnir eru byrjaðir að venjast
því að hér sé fjölmennur hópur Pól-
verja. Auðvitað er svartur sauður í
öllu fé en ég held að flestir séu
farnir að gera sér grein fyrir því að
útlendingar sem setjast hér að séu
ekkert verri en við sem fyrir erum.“
Hann segir ungmenni, eins og
eldra fólk raunar líka, hafa tilhneig-
ingu til að alhæfa. „Auðvitað hafa
erlendir afbrotamenn hér á landi
komið óorði á heildina en það er
ekki eins og við Íslendingar eigum
ekki okkar afbrotamenn líka. Þarna
er ábyrgð fjölmiðla mikil en þeir
tala sýknt og heilagt um að „maður
af erlendu bergi brotinn“ hafi gert
þetta og gert hitt. Það elur á for-
dómum. Ég hef líka heyrt unglings-
stelpur tala um að Pólverjar séu
alltaf að horfa á sig í strætó og
draga af því þá ályktun að allir Pól-
verjar séu perrar.“
Upphrópanir og ókurteisi
Einar Skúlason, framkvæmda-
stjóri Alþjóðahúss, hallast að því að
hérlendis sé yfirleitt ekki um alvar-
lega fordóma að ræða enda birtist
þeir fyrst og fremst í upphrópunum
og almennri ókurteisi. „Það er verst
þegar krakkar fá útrás fyrir for-
dóma í skólanum. Það getur leitt til
eineltis og haft vondar afleiðingar.“
Eva Brá og Sigmar segja for-
dóma fara í taugarnar á sér en fátt
sé til ráða. „Þekki ég krakkana sem
eru að stríða Pólverjunum tala ég
við þá en þekki ég þá ekki hefur
það enga þýðingu. Gerir kannski
bara illt verra,“ segir Sigmar.
Þau segja fordómana hafa þær
afleiðingar að erlendu nemendurnir
eigi erfitt með að laga sig að ís-
lenskum aðstæðum. „Þeim finnst
þeir ekki tilheyra hópnum. Ekki
eiga sama rétt og við hin,“ segir
Eva Brá. „Okkur Íslendingum þyk-
ir það sjálfsagt mál en ætlumst svo
til þess að fá sjálf algjöran frið til
að aðlagast nýjum aðstæðum er-
lendis.“
Þau segja erlenda nemendur sem
tala íslensku standa mun betur að
vígi. „Þegar krakkar koma hingað
frá Austur-Evrópu tala þeir yf-
irleitt ekki ensku, hvað þá ís-
lensku. Þetta gerir öll sam-
skipti erfiðari. En þegar
krakkarnir fara að skilja og
læra íslenskuna standa þeir
strax betur að vígi. Betri ís-
lenskukennsla fyrir útlend-
inga er algjört lykilatriði,“ seg-
ir Eva Brá og Sigmar bætir við að
skynsamlegast væri að láta erlenda
nemendur sleppa öllum öðrum tím-
um en íslensku meðan þeir eru að
ná tökum á tungumálinu.
Hafsteinn tekur undir þetta.
Hann var ættleiddur frá Srí
Lanka sem ungbarn og er dökkur
á hörund en kveðst eigi að síður
aldrei hafa upplifað fordóma
eða óþægindi af neinu tagi.
„Þar skiptir tungumálið
mestu máli. Ég tala reiprennandi
íslensku og fell því sjálfkrafa inn í
hópinn. Það er enginn að velta
því fyrir sér að ég líti öðruvísi
út,“ segir Hafsteinn sem man
aldrei eftir neinum leiðindum en
það helgast kannski líka af því að
hann hefur kunnað að svara fyrir
sig. „Ég var einhvern tíma kallaður
„svertingi“ á leikskóla og brást við
með því að spyrja viðkomandi barn
hvort það þekkti ekki litina. Ég
væri „brúningi“. Svona svör urðu til
þess að börnin sáu að það var ekk-
ert gaman að stríða mér.“
Pólskir nemendur eru fjölmennir
í Fellaskóla og segir Sigmar ís-
lensku krakkana gjarnan gera grín
að þeim og herma eftir þeim. Kenn-
ararnir skakki leikinn þegar þeir
sjá til en um leið og þeir snúi sér
undan haldi ónotin áfram. „Inngrip
kennaranna virkar ekki. Æskulýðs-
starfið er mun markvissara. Við
fáum miklu betri fræðslu í fé-
lagsmiðstöðinni en í skólanum,“
segir Sigmar en hann sækir að
staðaldri Miðberg. Lífsleikni er fag
sem hefur haslað sér völl í námskrá
grunnskólanna hin síðari ár og Eva
Brá og Sigmar segja að þeir tímar
séu kjörinn vettvangur fyrir um-
ræðu og fræðslu um fordóma.
„Skólakerfið þarf að taka sig á í
þessum efnum,“ segir Eva.
Hafsteinn staðfestir að mikil
áhersla sé lögð á fordómafræðslu í
félagsmiðstöðvum ÍTR, bæði fyrir
unglingana og starfsmenn. „Við
höfum ekki síður gott af þessu en
krakkarnir enda er enginn maður
fordómalaus. Það er sjálfsagt að við
spyrjum spurninga hér í fé-
lagsmiðstöðvunum en þegar upp er
staðið hvílir ábyrgðin fyrst og síð-
ast á herðum foreldranna. Þeir
verða að gefa sér tíma til að ræða
þessi mál við börnin sín. Hvar læra
þau?“
Eva Brá mælir þó ekki með því
að foreldrar komi heim einn daginn
og segi í boðunartón: „Jæja, nú
þurfum við að setjast niður og ræða
fordóma!“ Mun skynsamlegra sé að
hreyfa reglulega við umræðuefninu
á jafningjagrundvelli og láta boð-
skapinn smám saman mjatlast inn.
Einar Skúlason segir höf-
uðábyrgðina líka liggja hjá for-
eldrum. Það sé þeirra skylda að
sporna við fordómum. Hann hefur
reynt þetta á eigin skinni. „Sonur
minn kom til mín einn daginn í
fyrra og sagðist halda að hann væri
orðinn nasisti. Hann var ellefu ára.
Mér krossbrá og spurði hvort hann
vissi hvað það væri. Hann var ekki
viss en hélt að það þýddi að vera á
móti útlendingum. Það var á honum
að skilja að honum litist ekki á
hversu margir útlendingar væru
sestir hér að. Þegar við fórum að
ræða málið kom í ljós að hann hafði
heyrt þetta sjónarmið í kringum
sig, bæði í félagahópnum og skól-
anum, auk þess sem hann er aðeins
farinn að fylgjast með fjölmiðlum.
Það er eins og neikvæðu at-
hugasemdirnar og fréttirnar sitji
frekar eftir og ég held að foreldrar
þurfi að vera á varðbergi. Börn eru
Morgunblaðið/Frikki
Fordómur er andúð eða óbeit sem ekki
styðst við reynslu, rök eða þekkingu. Er
slík afstaða ekki tímaskekkja á Íslandi árið
2008, einkum meðal ungmenna sem hafa
greiðan aðgang að víðsýni og umburð-
arlyndi foreldra sinna og uppfræðara?
Sigmar Egill Baldursson, Hafsteinn Vilhelmsson,
Einar Skúlason og Frosti Jónsson eru sammála um að
fordóma sé að finna meðal íslenskra ungmenna. Þeir
virðast einkum beinast gegn útlendingum búsettum á
Íslandi. Samkynhneigðir verða ekki í ríkum mæli var-
ir við þá og kvenfyrirlitning virðist á undanhaldi.
Fordómar bitna aðallega á útlendingum búsettum á Íslandi
Pabbi, ég held að ég sé