Morgunblaðið - 19.10.2008, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 2008
22. október, 1978: „Stefna núver-
andi ríkisstjórnar í skattamálum er
ákaflega skýr. Hún hefur nú þegar
stórhækkað beina skatta og ætlar
sér bersýnilega að halda áfram
skattpíningarstefnu sinni. Rök rík-
isstjórnarinnar fyrir þessari
skattpíningarstefnu eru þau, að
„breiðu bökin“ eiga að greiða kost-
aðinn við að halda verðbólgunni
niðri. Í raun hefur niðurstaðan af
aukaskattlagningu vinstri stjórn-
arinnar orðið sú, að hún kemur
harðaast niður á gömlu fólki, sem á
skuldlausar eignir en hefur litlar
tekjur. Þar hefur ríkisstjórn Ólafs
Jóhannessonar fundið „breiðu bök-
in“ og þar kemur hennar réttlæti í
skattamálum fram.
. . . . . . . . . .
23. október, 1988: „Nú þegar hin
nýja mynd Hrafn Gunnlaugssonar,
Í skugga hrafnsins, er frumsýnd er
ástæða til að minna á mikilvægi
innlendrar kvikmyndaframleiðslu
og þá að sjálfsögðu einnig inn-
lendra þátta, einkum listrænna
þátta, í sjónvarpi. Víðtæk innlend
kvikmyndaframleiðsla dregur mjög
úr hættunni af þeim ógvekjandi er-
lenda þrýstingi sem við sjáum
hvarvetna en þó einkum í sjón-
varpi. Það er engan veginn víst að
tunga okkar lifi af við þann þrýst-
ing og blekking ein að halda því
fram að erlendar tungur, og þá
einkum enska, glymji hvern dag
viðstöðulaust á flestum íslenzkum
heimilum án þess arfi okkar og
tungu stafi af því hætta til lang-
frama. Það er ekki undarlegt þó að
íslenzkri tungu hraki á svo við-
sjárverðum tímum. En höfundur
hinnar nýju kvikmyndar, Í skugga
hrafnsins, hefur bent á að kvik-
myndin geti gegnt svipuðu hlut-
verki og Hólaprent á sínum tíma,
þ.e. að mynda eins konar varn-
argarð um menningu okkar og
tungu. Oddur þýddi að vísu Nýja
testamentið í Skálholti en Guð-
brandur Biblíuna alla á Hólum og
gaf hana út ásamt öðrum merkum
ritum sem drógu að sér athygli
þjóðarinnar og áttu ekki hvað
minnstan þátt í því að tunga okkar
hélt velli.
Úr gömlum l e iðurum
Amfetamín-verk-smiðjan,
sem lögregla upp-
rætti á fimmtudag,
var með þeim þróaðri í heimi.
Að sögn Andre van Rijn, sér-
fræðings á vegum Europol,
fær amfetamínið, sem þar var
framleitt, á milli átta og níu í
einkunn á kvarða, sem nær frá
einum upp í tíu.
Það vekur athygli og ónot að
van Rijn segir að hann hafi að-
eins tvisvar á ferli sínum séð
jafn þróaðar amfetamínverk-
smiðjur. Í þessari verksmiðju
hafi verið hægt að framleiða
tonn af amfetamíni á mánuði
og því er talið víst að fram-
leiðslan hafi ekki verið ætluð
eingöngu til dreifingar á Ís-
landi. Ætla mætti að hagn-
aðurinn af þessari framleiðslu
næmi milljónum evra.
Til samanburðar má nefna
að árið 2003 var stórfelld am-
fetamínframleiðsla stöðvuð í
Kópavogi. Þykir munurinn á
þeirri verksmiðju og verk-
smiðjunni, sem upprætt var á
fimmtudag, vera eins og á
sjoppu og stórmarkaði.
Rannsókn þessa máls hefur
tekið nokkra mánuði og fór
hún fram í samvinnu tollgæsl-
unnar og sérsveitar ríkislög-
reglustjóra með liðsinni Euro-
pol. Þurfti slökkvilið og
sérfræðinga til að rýma verk-
smiðjuna vegna sprengihættu.
Fjórir menn voru hand-
teknir vegna málsins og hafa
tveir þeirra verið dæmdir í
gæsluvarðhald til mán-
aðamóta, en hinum var sleppt.
Ekki er enn komið í ljós hið
alþjóðlega samhengi amfeta-
mínverksmiðjunnar í Hafn-
arfirði. Það er hins vegar ekk-
ert launungarmál að
alþjóðavæðingin tekur ekkert
síður til glæpa og
undirheima-
starfsemi en
þeirra viðskipta og
samgangna, sem
eiga sér stað á yfirborðinu.
Þessari alþjóðavæðingu
fylgir líka aukin harka og and-
rúmsloft, sem áður voru
óþekkt á Íslandi.
Í þeim efnum má vísa til
ótengds máls, sem einnig var í
fréttum í þessari viku. Það
segir sína sögu að fimm pólsk-
ir karlmenn, sem urðu fyrir
fólskulegri árás fyrr á árinu,
skuli horfnir af landi brott og
ekki mæta fyrir dóm þótt þeir
hafi verið boðaðir og fengju
farareyri fram og til baka frá
Póllandi.
Tveir félagar þeirra mættu í
dómsal og voru samkvæmt
frásögn í Morgunblaðinu mjög
óttaslegnir. Þeir voru mjög
hræddir við sakborningana og
voru meira að segja tregir til
að gefa upp heimilisföng sín í
réttarsalnum. Greinilegt er að
í þessu máli býr margt undir
yfirborðinu, sem ekki er víst
að nokkurn tímann komi fram.
Fórnarlömbin þora ekki að
bera vitni. Óttast þau bara
sakborningana? Eða er óttinn
sprottinn af því að sakborn-
ingarnir eru hluti af glæpa-
samtökum og beri fórnar-
lömbin vitni geta þeir náð til
þeirra út fyrir fangelsisveggi?
Ísland hefur ekki verið sak-
laust af glæpum, en á und-
anförnum árum hefur harkan
færst í vöxt og einnig umfang-
ið. Hin afkastamikla amfeta-
mínverksmiðja í Hafnarfirði
er ein birtingarmynd breytts
umhverfis, hin fólskulega árás
í Keilufellinu önnur. Lög-
reglan á erfitt verkefni fyrir
höndum að hindra þessa þró-
un.
Aukin harka færist í
glæpi á Íslandi}Glæpir á Íslandi
H
lutirnir hafa gerst hratt á Íslandi
undanfarna daga. Ekki síst í
bankageiranum. Þar hefur átt
sér stað hröð og víðtæk end-
urnýjun á stjórnendum – svo
víðtæk reyndar að hún á sér ekkert sambæri-
legt fordæmi í íslenskri atvinnusögu. Æðstu
stjórnendur bankanna hafa vikið og í kjölfarið
eru yfirvöld í aðstöðu til að breyta því sem ekki
hefur verið hægt að breyta hingað til – jafnvel
ekki með valdboði. Um er að ræða tækifæri til
að jafna hlut kynjanna í þeim valdastöðum
samfélagsins þar sem konur hafa átt hvað erf-
iðast uppdráttar. Jafnrétti kynjanna hefur
nefnilega ekki verið við lýði í stjórn íslensks
viðskiptalífs fram að þessu, nema náttúrlega í
huga þeirra sem halda því fram að konur séu
hreinlega ekki jafnhæfar í æðri stöður fyrirtækja og karlar.
En því að taka þetta mál upp fyrst búið er að koma konum
í bankastjórastóla Nýja Glitnis og Nýja Landsbankans? Jú
vegna þess að um mun fleiri áhrifastöður er að ræða og eins
og Kristín Ástgeirsdóttir benti á í vikunni þá brutu stjórn-
völd samt jafnréttislög við vinnu sína. Þegar gengið var á þá
sem skipuðu í stöðurnar, þá Árna Mathiesen og Björgvin G.
Sigurðsson, svaraði Árni því til að hann teldi gjörning sinn
ekki ólöglegan. Björgvin gekk ekki í vatnið með sama hætti,
heldur benti á að hann hefði gætt jafnræðis með þá sem
hann skipaði, en í fréttinni er samt haft eftir honum að
„áhersla [við að finna fólk í stöðurnar] hafi verið á stuttar
boðleiðir og hraða vinnu“.
Það er þetta með stuttu boðleiðirnar sem
stendur í mér og mörgum konum. Ekki síst
vegna þess að allar grunnrannsóknir á ástæð-
um fyrir minni framgöngu kvenna á vinnu-
markaði og ástæðum að baki launamisrétti
leiða það sama í ljós; boðleiðir frá körlum í
valdastöðum til annarra karla eru styttri en
boðleiðir þeirra til kvenna. Þeir sem hafa völd
horfa nefnilega til síns nærumhverfis rétt eins
og þeir sem ekki hafa völd. Það liggur í mann-
legu eðli að treysta þeim best er standa manni
næst. Og þar sem karlar hafa enn umtalsvert
meiri völd en konur eru boðleiðir þeirra yf-
irleitt ekki nægilega langar til að ná til kvenna.
Þetta er ein meginástæða þess að reynst hefur
nauðsynlegt að setja lög um jafnrétti. Lögin
þvinga þá sem valdið hafa til að víkka sjón-
deildarhring sinn; lengja boðleiðirnar þannig að þær nái til
kvenna (og annarra sem vegna kynferðis síns, litarháttar,
trúarbragða eða þjóðfélagsstöðu hafa lítil völd).
Íslenskir ráðamenn, á tímum sem þessum, verða að átta
sig á því að þótt þeir treysti best þeim sem eru í þeirra
nánasta hring þýðir það ekki að aðrir séu ekki sama
trausts verðir. Í íslensku samfélagi eru nú þegar orðnar til
kynslóðir vel menntaðra og hæfra kvenna sem hafa allt
það til að bera sem þarf til að axla ábyrgð. Það eina sem
þær skortir eru tækifærin til að sanna það. Ef ráðamenn
geta ekki veitt þeim það tækifæri við jafnsérstakar að-
stæður og nú ríkja, hvenær mun tími þeirra þá koma?
fbi@mbl.is
Fríða Björk
Ingvarsdóttir
Pistill
Of langar boðleiðir að jafnrétti?
Að eignast svartholið
í bankaheiminum
FRÉTTASKÝRING
Eftir Bergþóru Njálu Guðmundsdóttur
ben@mbl.is
Á
tíunda áratug síðustu ald-
ar tókust Færeyingar á
við mestu efnahags-
kreppu í sögu þjóð-
arinnar þegar stærstu
viðskiptabankar þeirra urðu gjald-
þrota einn af öðrum. Menn virðast þó
sammála um að bankakreppan í Fær-
eyjum hafi verið af allt öðrum toga en
sú sem Íslendingar takast nú á við.
Þannig hafi ofnýting fiskstofna og
offjárfesting í sjávarútvegi leitt til
gjaldþrots færeysku bankanna en
vandamál Íslands eigi sér að stórum
hluta rætur í alþjóðlegum aðstæðum.
„Miklum fjármunum hafði verið varið í
að styrkja sjávarútveginn og á tíunda
áratugnum var afkastageta frystihús-
anna í Færeyjum orðin slík að þau
hefðu getað unnið allan fiskafla Evr-
ópusambandsþjóðanna,“ segir Eðvarð
T. Jónsson, sem ritaði bók um efna-
hagskreppuna í Færeyjum. „Á ár-
unum í kringum 1990 varð síðan hátt í
30% aflasamdráttur sem kom hart nið-
ur á efnahagslífinu.“
Björgun í þágu bankanna
Einn af öðrum urðu stærstu við-
skiptabankarnir í Færeyjum gjald-
þrota, m.a. Færeyjabankinn, sem að
stærstum hluta var í eigu Den Danske
Bank. „Leiðin sem var farin við upp-
byggingu efnahagslífsins var skv. fyr-
irmælum frá dönskum lánastofnunum
sem höfðu aldrei hagsmuni Færeyinga
sjálfra að leiðarljósi,“ útskýrir Jógvan
Mørkøre, færeyskur þjóðfélagsfræð-
ingur, sem hefur rannsakað banka-
kreppuna í þaula. „Danir tóku í raun
yfir færeyska sjávarútveginn og fækk-
uðu frystihúsum úr 20 niður í fjögur á
skömmum tíma. Margar eyjar og
svæði sátu eftir með enga atvinnu eða
fjármálastarfsemi og byggðarlögin
voru hindruð í að kaupa aftur gömlu
frystihúsin eða leigja þau.“
Eðvarð segir danska hagfræðinga
hafa fært að því rök að björgunar-
aðgerðirnar hafi fyrst og fremst verið í
þágu dönsku bankanna, sem áttu gíf-
urlegra hagsmuna að gæta í Fær-
eyjum. „Það var sagt að færeyskur al-
menningur hefði eignast svartholið í
danska bankaheiminum.“
Aðkoma stjórnmálamanna jók held-
ur á vandræðin en hitt. „Þeir sem voru
á þingi höfðu svo mikil ítök í sjáv-
arútvegsfyrirtækjunum. Af 32 þing-
mönnum á færeyska þinginu voru 13
sem voru útgerðarmenn, endurskoð-
endur útgerðarfyrirtækja eða for-
stjórar þeirra.“
Samfélag í kóma
Afleiðingar kreppunnar voru marg-
þættar. Almenningur tapaði sparifé,
atvinnuleysi fór upp í 25% og fjöl-
margar fjölskyldur misstu húsin sín.
Um 10% færeysku þjóðarinnar flúðu
land. „Þetta var ungt og hámenntað
fólk með börn og þar töpuðum við
mikilvægustu auðlind okkar,“ segir
Jógvan.
Ástandið var alvarlegt fyrir þá sem
urðu eftir. „Ég segi ekki að það hafi
verið örbirgð en það svarf að almenn-
ingi á þessum tíma,“ segir Eðvarð.
Jógvan lýsir árinu 1993 sem mjög erf-
iðu. „Það má segja að allt samfélagið
hafi verið í kóma, ekki bara fólkið,
heldur líka stjórnmálamennirnir og
fjármálalíf.“
Strax árið 1995 fór að rofa til. „Fisk-
urinn kom aftur fyrr en fiskifræðingar
höfðu spáð, olíuverð lækkaði og sömu-
leiðis vaxtastig. Allt þetta vann með
okkur,“ segir Jógvan. „Á sama tíma
komst ný kynslóð fjármála- og stjórn-
málamanna til valda sem voru ekki
eins uppteknir af því að skara eld að
eigin köku og þeir gömlu.“ Eðvarð er
þessu sammála. „Viðhorfin breyttust
mjög og þetta opnaði augu manna fyr-
ir göllum danska styrkjakerfisins sem
og samnýtingu pólitíska valdsins og
atvinnulífsins. Menn fóru að leggja
áherslu á að standa á eigin fótum.“
Morgunblaðið/Ómar
Þórshöfn Fall bankanna hafði víðtæk áhrif á lífskjör fólks í Færeyjum.
JÓGVAN segir Íslendinga geta
ýmislegt lært af færeysku krepp-
unni. Í fyrsta lagi sé mikilvægt
að stjórnmálin séu gegnsæ og
menn horfist opinskátt í augu við
vandann. Þá sé lykilatriði að hug-
að sé sérstaklega að almenningi
við slíkar aðstæður.
Og Eðvarð telur Íslendinga í
mun betri stöðu til að vinna úr
kreppunni en Færeyingar voru á
sínum tíma. „Við höfum miklu
fjölþættara atvinnulíf en Fær-
eyingar sem hafa bara fiskinn og
eru því gríðarlega viðkvæmir fyr-
ir sveiflum.“ Þá virðast íslenskir
ráðamenn hafa tekið þá afstöðu
að verja hagsmuni almennings.
„Það var ekki gert í Færeyjum
því þar höfðu fyrst og fremst
peningar stóru bankanna for-
gang.“
HUGAÐ AÐ
FÓLKI
››
Einar Sigurðsson.
Ólafur Þ. Stephensen.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/